Biçimlenebilen bakır alaşımları, TS 4820 ve TS 4821 ‘ de topluca verilmiştir. Bu standartlara göre alaşım grupları ve malzeme çeşitleri Tablo-2 de, kalınlık yada çaplarına ve gördüğü işlemlere bağlı olarak özellikleri de TS 3586 ‘ ya göre Tablo-3 de verilmiştir.
Teknikte kullanılan pirinç malzemelerde, bakır miktarının en az % 54 olması zorunludur. Şekil-4 de görülen bakır,çinko faz diyagramından da görüleceği gibi, daha düşük bakır miktarlarında intermetalik bağlantı fazları teşekkül eder ve malzeme çok sert ve kırılgan olur. %70 ‘ den fazla bakır içeren alaşımlara tombak ve ayrıca tüm pirinç malzemelere de rengi sarı olduğu için piyasada sarı adı verilmektedir. Bakır ve Çinko, yalnızca hadde değil, aynı zamanda döküm alaşımlarında da bakırın en önemli alaşım türüdür.
Yapılarına göre pirinç malzemeleri, yalnızca kübik yüzey merkezli kristal yapılı α katı çözeltisinin bulunduğu % 62 ‘den fazla bakır içeren alaşımlar α-pirinci ve α + β fazının birlikte bulunduğu ( α+β ) pirinci olmak üzere iki ana gruba ayrılır. α pirinci sahasındaki alaşımların özellikleri, büyük ölçüde bakıra benzer, ancak içerdikleri çinko atomlarından dolayı, çinko miktarına bağlı olarak daha sert, daha yüksek dayanımda ve bakıra nazaran biraz düşük şekil değiştirme kabiliyetindedirler. Sıcakta ve soğukta, iyi plastik şekillendirilir, fakat talaşlı şekillendirilmeleri biraz düşüktür. ( α+ β ) pirinci ise, yapısında bulunan kübik hacim merkez kristal yapılı β katı çözeltilerinden dolayı daha sert, talaşlı olarak daha iyi şekilendirilebilir, ancak soğukta plastik şekillendirilmeleri kötüdür. % 56-58 Cu içerenler, β sahasına ısıtıldıklarında, sıcakta şekil verilmeleri oldukça kolaydır ve özellikle ekstrüzyonla kolay üretilebilirler.
Pirincin yumuşak tavlı halde çekme dayanımı düşük çinko miktarlarında bakıra yakın ve yaklaşık 250 MPa iken, çinko miktarını artmasıyla yükselir ve % 42 Zn içeren alaşımda yaklaşık %00 MPa değerine yükselir ( Tablo-3 ve şekil-5 ). Dayanımı, ayrıca soğuk şekillendirme ile yaklaşık 700 MPa değerine kadar arttırmak mümkündür. Ancak, gerek çinko miktarının yükselmesi, gerekse soğuk şekillendirme ile dayanım arttırılması, şekil değiştirilebilirliği çok azaltır ve kopma uzaması %1 değerlerine kadar düer.
Pirincin endüstride kullanımı, daha çok korozyon dayanımının iyi olması ve sarı renginden dolayı dekoratif görünümündedir. Ayrıca, elektrik armatürlerinde ve silah sanayinde mermi kartuşu olarak ve ince mekanikte yararlanılır. Çubuk, profil, sac ve boru halinde yarı mamul olarak temin edilebilir. Çekme derin çekme ve sıvama için daha yüksek bakırlı α pirinci ve talaşlı şekillendirme için ( α + β )pirinci yada kurşun içeren otomat pirinçleri kullanılır. Lehim ve kaynakla birleştirilmesi yapılabilir ve özellikler büyük ölçüde bakıra benzediğinden, bakır içinde geçerli olan kurallara dikkat edilmelidir. ( örneğin, hidrojen hastalığına karşı, üretimde oksijensiz bakıdan yararlanılmalı ve ergimede ergiyiğin oksijen almamış olmasına dikkat edilmelidir). Pirinç malzemelerin yüzeyi çok iyi parlatılabilir ve ayrıca elektrolitik yada galvanik olarak kaplanabilir.
|