Devlet, yönetme gücünün mutlak sahibi olarak, “kutsal devlet” formülü ile merkezi bir rol üstlenmiştir. Buna göre, devlet iki ana unsurdan meydana gelmektedir: “Kutsal devlet”i işleten yönetici sınıf yani Hanedan-Bürokrasi ve yönetilenler yani reaya. Bu çerçeve içinde Türklük siyasal alanda kullanımını devam ettirmekle beraber, ağırlığını yavaş yavaş Osmanlı Hanedanı’na istinaden Osmanlı-İslam kimliğine terk etmeye başlamıştır. Türk milleti ise çok uluslu Osmanlı reayasını meydana getiren ünitelerden biri haline gelmiştir. Gerçi, Türkler hem nüfus olarak hem de ordunun çekirdeğini teşkil etmek bakımından devletin en önemli dayanağı olmuşsa da reayanın bir parçası olma özelliğini hiç bir zaman değiştirememiştir. Bundan dolayı, Türk adının köylü halk anlamında kullanılmasının da devrin şartlarında küçültücü bir manaya geldiğini savunmak biraz müşkül gözükmektedir. Öte yandan, Türklerden devlet yönetiminde etkin rol alanlar çıkmışsa da bu reayanın kaderini hiç bir zaman değiştirmemiştir. Böylece, reaya-devlet ikilemi bir kimlik sorunu olarak değil devletin “yönetme” anlayışının bir tezahürü olarak kendini gösterir. Buna dayanarak, reayayı meydana getiren ünitelerin etnik kimliğinin devletin nazarında pek kıymetli olmadığını da belirtmek gerekir.
Rollerin iyice belirginleşmesi, Osmanlı tarih yazıcılığında da etkisini gösterir. Cem Sultan olayı hikâye edilirken II. Bayezid’i destekleyen Türkmenlerin Bursa yakınlarında Cem Sultan’a saldırmaları ve buna karşılık olarak da Padişah’tan bazı muafiyetler talep etmeleri üzerine Solakzâde ve Hoca Sadeddin Efendi’nin II. Bayezid’e atfen nakl ettikleri
“reayanın sultan ahvaline taarruzu onlara ne vazifedir. Onlara lazım olan saltanat kime nasip olursa ona itaattir. Sultanlara reayanın kılıç çekmesi büyük töhmettir. İki varis birbiriyle kavga ederse ecnebinin ne müdahalesi olabilir ve alçakların ululara kılıç çekmeye nasıl eli varır”
sözleri gerçekten dikkate şayandır. |