Madencilik Terimleri

Nakliye işlerinde el arabası, lokomotif, kamyon, el arabası, elhade , bant, basınçlı nakliye kullanılır.
Bir yeraltında hazırlanan açıklığın muhafazası kayacın sağlamlığına ve çatlak sistemine ve boşluğun etrafında oluşan gerilim durumuna bağlıdır. Özellikle bu gerilmeler dinamik bir yapı arz edip yatay ve düşey istikamette oluşmaktadır. Eğer açıklık etrafında yapılan suni desteklere tahkimat denir. Tahkimatın çeşitleri şunlardır ;
Doğal Tahkimat Ahşap Tahkimat
Hafif Metal Tahkimat Beton Tahkimat
Çelik Tahkimat Tuğla Tahkimat
Duvar Tahkimat Çimento + Demir Tahkimat
Serpme Beton Tahkimat Tavan Cıvatası Tahkimat
Serpme Beton + Hasır Tahkimat Yürüyen Tahkimat
Serpme Beton + Hasır + Tavan Cıvatası Tahkimat
Tahkimat = Support
Ahşap Tahkimat = Timbosing

Havalandırma : Havalandırmayı iki çeşitte incelenir ;

Doğal Havalandırma : Vadi kotu üstü madencilikte kullanılır. Yeryüzü kayaçtan sıcak ise kayaçtaki hava soğuk olduğu için aşağıya doğru olur. Havalandırma yazın yukarıdan aşağıya, kışın ise aşağıdan yukarıya doğru olur.
Suni Havalandırma : Kot altındaki havalandırmada kullanılır. Havalandırmada vantilatörler kullanılır. İkiye ayrılır;
1. Üflemeli Bazda Çalışan : Hava ocağa üflenir.
2. Emmeli Bada Çalışan : Ocaktan havayı emer.
Havalandırmaya yardımcı olan bazı etmenler vardır. Bunlar; galeriler, baş yukarılar, desandreler ve kör kuyulardır.

Baş Yukarı : İki katı birbirine bağlayan eğimli yapılardır.
Kör Kuyu : Yeryüzü ile bağlantısı olmayan yapılardır.
Kat : Üretim ve nakliye işlemlerinin yapıldığı düzlemlere denir. Sadece ana nakliye işlemlerinin yapıldığı düzlemlere ana kat denilir. İki ana kat veya ana katı dikey bağlayan yapıtlara kör kuyu denir.

Su Atımı : Yer altı işletmelerinde hazırlayacağınız açıklık büyüklüğüne ve cevherin üzerinde ve yanında olan kayaçlara farklı miktarda su gelmektedir. Bu sular kot üstü işletmelerinde mümkün oldukça doğal bir eğimle dışarı atılmaktadır. Kot altı işletmelerinde ise yer altı sular kuyuların yakınına hazırlanacak su biriktirme havuzlarında toplanır. Bu havuzlardan yerüstüne pistonlu veya santrofüj tipi pompalar ile yüzeye gönderilir.
Kazanılan cevher ve madenler ana kattan kuyuya getirilir. Bu cevher yığınları kuyudan yukarıya kafes sistemi ile nakledilir. Kuyu nakliyesi yok ise (yüzeye yakın) cevherin yukarıya nakliyesi kamyon veya bantlar ile yapılır. Yeraltındaki nakliye faaliyetleri ise lokomotif, bant konveyör veya kamyonlar ile yapılmaktadır.

Maden İşletmelerine Yönelik Tesisler :
1. Bürolar
2. Yemekhaneler
3. Yatakhaneler
4. Soyunma ve Giyinme Yerleri

1. Yıkanma Yerleri
2. Garajlar
3. Stok Sahaları
4. Ambarlar a) Hammadde Ambarı b) Malzeme Ambarı
5. Atölyeler a) Motorhane b) Kaportahane
c) Akü hane d) Elektrik e) Delme Makinaları
f) Boya Hane g) Ekskavatör h) Lokomotif
ı) Arazi Bakımı i) Yıkama Yağlama

Cevher Hazırlama

Bir cevherdeki çeşitli mineralleri endüstrinin gereksimine en uygun haline getirmek ve ekonomik değer taşıyanları taşımayanlardan ayırmak için yapılan işleme denir.

Mineral (ore) Dressing

Mineral Processing

Mineral Prepation

Cevher Hazırlama Alanı : Cevherin yerkabuğundan üretilmesinden itibaren başlayıp endüstrinin istediği özellikleri taşıyan bir hammaddenin hazırlanmasına, düşük tenörlü bir cevherin metal üretimi için uygun bir hammadde haline getirilmesine kadar devam eder.
Mineral : Genelde doğada çeşitli elementlerin birleşerek oluşturduğu belirli bir kimyasal ve fiziksel yapıya sahip bileşiklerdir. Cevher hazırlamaya göre ikiye ayrılır;
1. Kıymetsiz Mineraller : Endüstride hammadde olarak kullanılamayan ve ekonomik değer taşımayan minerallerdir. (Gong Mineraller).
2. Kıymetli Mineraller : Endüstride hammadde olarak kullanılan ve ekonomik değer taşıyan minerallerdir.
Cevher : Doğal olarak veya bazı işlemler sonucu endüstride tüketim yeri bulan ve ekonomik değeri olan bir yada daha fazla mineralden oluşan kayaçlardır. Pirit, galen gibi .
Konsantre : Cevher hazırlama işlemlerinden sonra elde edilen ürünlerden bir kıymetli mineralin çoğunluğunun bulunduğu ürüne o mineralin konsantresi denir. Konsantre kelimesi kıymetli element veya mineral adıyla kullanılır. Bazı durumlarda minerallerde ortak olan elemente göre konsantreye ad verilir. Sülfür konsantresi, Bakır konsantresi gibi.
Artık : Kullanılan işletme için ekonomik değeri olmayan minerallerin çoğunluğunun bulunup toplandığı kısmına denir.
Tenor : Cevherden elde edilen ürünlerde kıymetli elementlerin tespit edilen oranının yüzde olarak ifadesidir.

Cevher Hazırlamayı Gerektiren Nedenler

Cevher hazırlamanın ortaya çıkış ve gelişmesinin teknolojik ve ekonomik olmak üzere iki ana nedeni vardır. Her endüstri uygulamasında olduğu gibi cevher hazırlama işlemlerinin de belirli giderler söz konusudur.
Cevher Hazırlamayı Gerektiren Teknolojik Nedenler :
Burada amaç hammaddeyi tüketim yerinin teknolojik istemlerine uygun hale getirmek ve kullanılması mümkündür. Bir çok hammadde zenginleştirilmeden tüketilmektedir. Örneğin cam kumu cam endüstrinin hammaddesidir.
Cevher Hazırlama Gerektiren Ekonomik Nedenler :
Cevher üretildiği şekil ile ekonomik bir değer ifade etmez. Ancak zenginleştirildikten sonra bir ekonomik değere ulaşabilir. Mesela cevherde ton gr ............. ppm düzeyinde bulunan altın veya Ag minerallerinin tenörü cevher hazırlama ve cevher zenginleştirme işlemleri ile istenen tenöre ulaştırılmakta ve ekonomik bir değer ortaya koymaktadır.
Cevher hazırlama uygulamasında ek giderler ve işlemler sırasında kayıplar söz konusudur. Ama buna karşı bazı kazançlar ve tüketimde kolaylıklar söz konusudur.

Dezavantajları :
Hazırlama giderleri ve hazırlamada metal ve faydalı mineral kaybıdır.

Avantajları :
Nakliyeden tasarruf , izabe sırasında metaldeki cüruf oranının düşük olması nedeni ile metal kayıpları azalır. Dolayısı ile izabe işlemlerinden kâr edilir. Aynı miktar bakır üretmek için daha fazla bakır eritmek gerekir.

Fizikokimyasal Özellikler :
Flutasyon Yöntemi
Kimyasal Özellikler :
Çözeltiye Alma

Zenginleştirme yöntemi cevherdeki değerli ve değersiz tüm minerallerin cinsine, fiziksel, kimyasal ve fizikokimyasal özelliklerindeki farklılıklarına ve boyut dağılımlarına göre seçilmektedir. Sağlıklı bir yöntemin belirlenmesi için ocaktan alınan cevher örneği üzerinde aşağıdaki gibi labratuvar incelemeleri yapılmaktadır.
1. Cevherin içerdiği minerallerin tesbiti; cevherin mineralojik yapısı ortaya konulmalıdır. Bunun içinde optik ve x- ray , kimyasal analizler ile ortaya konulur.
2. Tanımlanan minerallerin özelliklerinin saptanması .
3. Zenginleştirmede kullanılacak farklılıkların belirlenmesi.
4. Tane boyu, serbestleşme tane boyu tespiti .
5. Uygun yöntemlerin belirlenmesi.

Soru : 0,3mm’den küçük serbest haldeki mineral tanelerinden oluşan sahil kumunun zenginleştirilmesini, kumda mevcut olan minerallerin ayrı ayrı elde edilen zenginleştirme akım şemasını çiziniz.

Adı

Kimyasal Formül

Renk

Özgül Ağırlık

Kuvars
SiO2
Beyaz
2,65
Rutil
TiO2
Kahverengi
4,20
İnvent
FeTiO3
Siyah
4,75
Zirkom
ZrSiO4
Beyaz
4,70
Monozit
LaCaTh
Kırmızı
5,10

Adı

Manyetik Duy.

Elektrik İlet.

Radyoaktiflik

Sertlik

Kuvars
-20 diyamanyetik
Yalıtkan
Değil
7,0
Rutil
20 paramanyetik
İletken
Değil
6,25
İnvent
16,2 paramanyetik
İletken
Değil
5,5
Zirkom
-0,3 diyamanyetik
Yalıtkan
Bazen
7,5
Monozit
18 paramanyetik
Yalıtkan
Radyoaktif
5,25

Madencilikte Kullanılan

Terimler

Ve

Anlamları



Açık Maden İşletmeciliği (open – pit mining ) : Maden istihracının açık havada yapılabildiği maden işletmesini gösterir.
Afinasyon (refining ) : Bir mineral veya metelin nihai saflaştırma prossesine denir.
Aflörman ( mostra ) : Yeraltında bulunduğu anlaşılan veya bulunma olasılığı olan bir cevher kitlesinin toprak üstünde görünen kısmına ve belirtileridir.
Amortisman ( depreciation , amortisation ) : tüm işkollarında olduğu gibi sabit aktif kıymetle ekonomik ömürleri içinde bakiye değere inceleyinceye kadar kullanılmaları karşılığı ayrılan ödeneklere denir.
Ayıklama (ayırma, separation, triage) : Bir cevher içindeki yabancı taşları kayaçları ayırmaktır. İlkel bir zenginleştirme işlemi sayılabilir.
Cevher (ore, maden ) : Bir element , bir mineral veya kayaç tenörü yerkabuğundaki ortalama tenörüne nazaran daha yüksek olduğu kütleye denir.
Damar : Uzunluğu, derinliği ve kalınlığı olan, ancak kalınlığı diğer boyutlarına oranla çok az olan tabakalar arasına sıkışmış düzgün olmayan cevher kitlesidir.
Değerlendirme ( eveluation, mineral assessament) : Bir prospeksiyonun teknik bakımdan yapılabilir ve ticari bakımdan kendinin ödeyebilirbiçimde yönlendirilmesi için gereken incelemeleri kapsar.
Flotasyon ( flotation) : Bir öğütme işlemi sonunda bazı minerallerin eriyik halinde iken, hava kabarcıklarına yapışarak yüzdürülmesi sureti ile diğerlerinden ayrılması şeklindeki zenginleştirme yöntemi ifade eder.
Galeri : Bir yer altı madeninde genellik ile cevher olmayan taş içinde sürülen yoldur. Giriş galerisi, ana taşıma galerisi, taş galerisi gibi kullanım yeriyle anılır.
Hazırlama (development, amenajman) : Bir maden yatağına girişin tesisi anlamına gelen faaaliyetleri anlatır. Kuyu, yer altı taş galerileri, kazılar, yol ve tüneller, içerir.

İnşaat ( construction, tesis ) : Cevher çıkama işlemi zenginleştirme suretiyle ürünün maden yatağından çıkarılıp temizlenmesi için gerekli tesislerin kurulması ve bunların işletmeye alınmasına denir. Bunlar altyapı, bina, makine ve donanımdan ibatettir.
İzabe ( smelting ) : İşleme tabi tutulan ham veya zenginleştirilmiş cevherden metalin kısmen elde edilmesidir.
Jeofizik : Yer fiziği, yerin fiziksel özelliklerini inceleyen bilimdir. Maden arama işlemlerinde kullanılır.
Jeokimya : Maden aranan sahada kimyasal yollar kullanılarak mineralisazyonun dağılımına ait konsantrasyon bölgelerini tespit etmek yöntemidir.
Kalite : Belirlenmesini sağlayacak fiziki, kimyasal ve teknolojik nitelikleri kaliteyi oluşturur.
Karot : Elmas başlıklı sondaj borusunun delme sırasında keserek boru içine aldığı silindirik taş parçalarına denir. (bore core, carotte, lagging ).
Kayaç : Yeryüzü kabuğunu oluşturan ve beraberinde ekonomik değerde olsun veya olmasın mineral konsantrasyonlarını taşıyan ve yine kendileri de element ve bileşiklerden oluşmuş kitlelerdir.
Kavurma (roasting ) : Cevherin içindeki empüritilerden arındırma için, hava ve sıcaklık kombinasyonu uygulayarak işleme tabi tutmak demektir.
Kırıntı (plaser) : Ağır, kimyasal ve fiziksel etmenlere direnen minerallerin yamaçlarda, akarsu yatakları, vadi, ova ve kıyılarda birikmesidir.
Karmaşı Cevherler (kompleks ): İçinde değişik mineraller bulunan , ekonomik tenörde maden ihtiva eden ancak teknik bakımdan zenginleştirme veya izabesi mümkün olmayan yada zor olan cevherlerdir.
Maden İşletmesi (explotion ) : İstihraç yapılan maden yatağı ile burada kurulu olan tesislerden meydana gelir.
Marjinal Maden Yatağı ( marginal ore deposits ) : İşletilmesi arıtk ekonomik olmayan ve kapanma tehlikesi taşıyan maden yatağını ifade eder. Rezervin bitmesi, çok derinde olması veya tenörü çok düşük rezervin kalması gibi nedenler ile ortaya çıkar.
Metalurji ( izabe, metallurgy ) : Maden cevherleri içindeki metallerin ayrılması ve ayrı olarak elde edilmesi için kullanılan çeşitli yöntemleri içeren bilimdalıdır.
Mineral : Mineraller bir araya gelen taşlar ve kayaçlardan oluşur. Mineral ancak onu oluturan kimyasal elementlerine ayrılabilir ve özellikleri değişir.
Numune : Bir cevher kitlesi veya yığınının fiziki, kimyasal ve teknolojik niteliklerini taşıyan ve miktar bakımından adı geçen yığını yeteri kadar temsi eden bölümüdür.

Prospeksiyon (prospecting ) : Bir ticari maden bulunması ihtimalini gösteren ilk bulguların önemini ortaya koymaya yönelik arama çalışmalarını ifade eder. Topoğrafik, jeolojik, jeokimyasal çalışmalar ile bazı kazı ve delme işlerini içerir.
Tenör : Cevherin içinde değer taşıyan bölümün, toplam kuru ağırlık içindeki oranıdır.
Tüvenan Cevher ( run – of – mine ) :Bir madende ortalama tenörden cevheri ifade eder. Ham olarak üretilip, ocak başında satışa veya bir zenginleştirme işlemine hazır durumdadır.
Üretim (istihraç, production, extraction) :Maden yatağından satılabilir ürünlerin elde edilmesi için ticari ölçekte yapılan günlük çalışmaları ifade eder.
Yan Kayaç : Madenin içinde bulunduğu kesin sınırlarla ayrıldığı, farklı kökenden gelen kayaca denir.
Yer altı Maden İşletmesi ( underground mining ) : Maden istihracının yeraltındaki maden yatağıdan yapılmasını ifade eder.
Zenginleştirme ( ore dressing, beneficiate) : Cevheri işleme tabi tutmak suretiyle içindeki faydalı mineralin, faydasız taşlardan arınmasını sağlamaktır.

[Meric]

teşekkürler

[AyTeK54]

teşekkürler..