Astronomi

ASTRONOMİ

Gökbilimi, gök cisimlerinin özelliklerini araştıran bir bilim dalıdır. Güneş, ay, gezegenler, yıldızlar, Samanyolu, galaksi = gökadaları, gök adaları içindeki gaz bulutları, yıldız kümeleri, toz bulutları ve evrende bunların dağılımları aklımıza gelir. Astronominin çeşitli dalları vardır. Bunlardan mekanik, küresel trigonometri dediğimiz dalları daha çok cisimlerin hareketleri dinamik özellikleri ve uzaydaki dağılımlarını inceleyen bir bilim dalıdır. Astrofizik adından da anlaşırlığı gibi gök cisimlerinin fiziksel özelliklerini araştırır.(kütle, yoğunluk, sıcaklık, hız, v.b) Bundan başka radyo astronomi gökcisimlerinin ve uzay boşluğunda bulunan maddenin radyo ışınını inceler. Yani geliştirilen kırmızı öte astronomi tekniği, x ışın astronomisi gibi ayrıca güneş fiziği konuları vardır. Astronomi çalışmalarına diğer uygulamalı bilimler gibi araç ve gereçten yararlanılarak daha ziyade gözlemlere dayanan bir bilim dalıdır. Astronomi çalışmalarının büyük kısmı laboratuarda ölçü yaparak ve ölçüleri değerlendirilerek yapılır.
Astronomi gözlemlerinin yapılabilmesi için bir rasathaneye ihtiyaç vardır. Bu rasathanede gözlem aletlerinin (teleskopların) kurulu bulunduğu iki veya daha çok astronomik kubbe( dome) ölçü laboratuarı personelin barınacağı sosyal tesislerden oluşur. Genellikle astronomi rasathaneleri şehirlerden uzak toz ve dumandan etkilenmeyecek bir yerde mümkün olduğu kadar yüksek yaklaşık olarak 1000m-2000m civarında yüksek bir yerde bulunur.Kırmızı öte tekniği kullanılan bir rasathane su buharının (nemin) olmadığı yerlerde kurulur. Buna karşılık radyo rasathaneleri elektrik şebekelerinden uzak olmak şartıyla düz bir yerde bile kurulabilir. Buna ışığın etkisi yoktur.
Neden?bir kubbeye ihtiyacımız vardır. Aletlerimiz (teleskop) sürekli olarak sabit bir yerde kuruludur. Çalışma yapacağımız zaman bu teleskopun gökyüzüne yöneltilebilmesi için özel yapıda olan bir kubbeye ihtiyaç vardır. Kubbe silindir biçiminde bir duvar ve onun üzerinde dönebilen bir yarım küre biçiminde bir yapıdır. Yarım kürenin üzerinde açılabilen bir pencere vardır. Yarım küre 360º döner. Açılan pencereden gökyüzünün her noktasını görme imkanını sağlarız. Kubbenin çapı kullanacağımız aletin büyüklüğüne bağlıdır. Çap 3m ile 20m arasında değişir.
Astronomi konusu yanımızdan başlayarak evrendeki çeşitli cisimlerin incelenmesidir. Böylece evren hakkında bilgilerimizi genişletiriz. En yakın komşularımız güneş sisteminin elamanlarıdır. Güneş sisteminin elemanları değince;
1- Güneş
2- Gezegenler
3- Gezegenlerin Uyduları
4- Kuyruklu Yıldızlar
5- Meteorlar
Aklımıza gelir. Bunların hepsine Güneş Sistemi denir.
GÜNEŞ : Güneş sisteminin esas elamanıdır. Küresel bir hacmi vardır. Bu hacim içersine iyonlaşmış gaz doldurmaktadır. Sıcaklığı 6000ºC dir. Kütlesi M0 = 2x1033 gr’dır. Bu kütle bütün gezegenlerin toplam kütlesinin 600 katıdır.
GEZEGENLER : Güneşin etrafında güneşten çeşitli uzaklıklarda 9 adet küresel cisim elips biçiminde yörüngelerde dolanırlar. Bu gezegenlerin yörünge düzlemleri yerin yörünge düzlemine çok yakındır. Anlaşılması kolay olması bakımından bunların bir düzlemde hareket ettiğini söylemek kolaylık olur. Bütün gezegenler aynı yönde dönerler.Gezegenlerin şekilleri küre biçimindedir. Gezegeni oluşturan maddeler soğumuştur ve hemen hemen yerdeki madde özelliğine sahiptir. Kendi ışıkları yoktur. Gezegenler güneşten aldıkları ışığı yansıtarak görünürler.
Gezegenler arasında söyleyebileceğimiz Astroidler vardır. Güneşten 2,8 A.B uzaklıkta sayıları 2000’den fazla, büyüklükleri birkaç km ile 100 km arasında değişmektedir. Bunlar bir elips yörüngede dolanmaktadırlar.
GEZEGENLERİN UYDULARI : Gezegenlerin bazılarının etrafında dolan Dolanan şekilleri küre gibi cisimler vardır.Bunlara gezegen uyduları denir. Gezegen uyduları da soğumuş cisimlerdir. Ancak güneşin ışığıyla aydınlanırlar ve görünürler. Gezegen uydusuna in iyi örnek “Ay”dır. Satürn’ün 9 tane uydusu, Jüpiter’in 12 tane ayı, Uranüs’ün 5 tane, Mars’ın 2 tane, Neptün’ün 2 tane, Dünya’nın da bir tane uydusu vardır. Gezegen uyduları hem gezegenin etrafında dönerler hem de gezegenle beraber güneşin etrafında dönerler.
KUYRUKLU YILDIZLAR : Kuyruklu yıldızlar güneş sistemi içersine dışarıdan gelen cisimlerdir. Bunlar taş ve toz parçacıkları ile buzlardan oluşan cisimlerdir. Kuyruklu yıldızların bir çekirdek kısmı, bir baş kısmı, bir de kuyruk kısmı vardır. Çekirdekte bulunan maddeler H2O, CH4, C2N2, CO, NH2 buz halinde bulunurlar. Bunlara ilave olarak toz parçacıkları ve silikatlar bulunur. Baş kısmında bulunan maddeler CN, C2, CH, CO, N2, OH gibi moleküller vardır. Baş kısmının büyüklüğü 10.000 – 100 000 km dir. Kuyruk kısmında CO, CO2, CH, CN, N2 vardır. Kuyruğun uzunluğu 100x106 km, genişliği de 1 milyon km dir. Yörüngeleri hiperboldür. Güneş sistemine yakalanmış olanların yörüngesi elipstir. Halley kuyruklu yıldızı 76 yılda bir görülür. Halley kuyruklu yıldızı da güneşin yörüngesine yakalanmıştır. Kuyruğun uzunluğu güneşe en yakın yerde en uzundur. Güneşe yaklaştıkça kuyruk oluşur. Kurluğun doğrultusu devamlı olarak değişir. Daima güneşi kuyruklu yıldıza birleştiren doğrunun boyuncadır.
METEORLAR : Meteorlar gece gökyüzüne bakarken ışıklı bir biçimde gözükürler ve kaybolurlar. Bunlar gezegenler arası uzaydan gelen ve atmosfer içersinden geçerken ışıklı bir görünüm gösteren cisimlerdir. İki çeşidi vardır.
1- Demir meteorlar
2- Taşımsı meteorlar
Demir meteorlardan %99 dan fazlası demirdir. Yerde bildiğimiz demirin aynıdır. İçersinde yabancı madde yoktur. Kristal yapısı bakımından yerdeki demirden farklıdır.
Taşımsı meteorlar kum taşı özelliği gösterirler. İçersinde yer yer demir taneciklerine rastlanır. Atmosferden geçerken yüzeyleri yanarak siyah bir kabuk teşekkül eder.