|
Madencilik Terimleri Maden : Yer kabuğunun bazı bölgelerinde çeşitli iç ve dış doğal etkenler ile oluşan ve ekonomik yönden değer taşıyan mineral bileşenlere Maden denir. Madenler yenilenemeyen hammadde kaynaklarıdır. Bu kaynaklar genelde “ Kıt Kaynak “ denir. Bir madenin bulunduğu yerden çıkarılması, nakledilmesi, zenginleştirilmesi ve bu işlemler için diğer tedbirlerin alınması ve satılması için gerekli proses ve prosedürlerin tümüne “ Maden İşletmesi “ denir. Maden işletmesi şu gruplara ayrılır ; 1. Açık İşletme : Gök kubbesinin altında yapılan işletmelerdir. 2. Yeraltı İşletmesi : Yer kabuğunun içinde yaptığımız faaliyetlerdir. 3. Denizaltı İşletmesi : Denizlerin tabanında birikmiş olan madenlerin çıkarılması için kurulan işletmelerdir. Avustralya – Kanada – Brezilya – G. Afrika genel maden üreticileridir. En fazla tüketim en fazla sanayi olan yerlerdir. Cevher : Doğrudan doğruya ve bazı işlemler sonucu zenginleştirilerek endüstride tüketim yeri bulabilen ve ekonomik yeri olan bir veya birkaç mineralden oluşan kayaçlardır. Cevher metal üretiminin hammaddesidir. Eğer bir madende metelik madde yok ise endüstriyel mineral denir. Mineral : Belirli kimyasal formülle ifade edilen ve yerkabuğunun tabii unsurlarından olan ancak organik kökenli olmayan unsurlarıdır. Madenci : Maden ocaklarında çalışan veya işleten kişilere denir. Rezerv : Bir maden havzasında işletilmemiş maden miktarının kısa vade de ekonomik olan ve belirlilik gösteren kısmına denir. O halde rezervin özellikleri şunlardır ; |
Æ Ekonomik olmalıdır. Æ Teknik olarak kazanılabilecek olmalıdır. Æ Belirlilik gösterecektir. Belirlilik göstermesine göre üçe ayrılır ; Görünür , Muhtemel, Mümkün Rezerv diye. Potansiyel Rezerv : Varlığı belirlenmiş olmakla birlikte teknik ve ekonomik nedenle günümüz koşullarında işletilmesi mümkün olmayan kaynaklara denir. Kaynak : Yerkabuğunda doğal halde bulunan ve ekonomik yönden günümüz koşullarında veya daha iyi bir zaman sürecinde mümkün olan katı, sıvı, gaz konsantrasyonlarına denir. Kaynak = Rezerv (Resource ) + Potansiyel + Bilinmeyen Kısım Kütle (Kayaç) içinde bulunan madde miktarının yüzde değerine Tenör denir. (Cut – Olt – Grade ) Sınır Tenör ( Limit Tenör ) kavramı altında kârı sıfır eden tenör anlaşılmaktadır. Madencilik alanında bu tenörü ve bu tenör altındaki cevherler üretilir. Mühendisin Görevleri ; Æ Ülke ölçeğinde ihtistam artışı sağlar. Æ Üretim artışı meydana getirir. Æ Sermaye artışı meydana getirir. Æ Teknolojik gelişmeye imkan verir. Æ Kalite düzelmesine sebep olur. Æ İnsanın refaha ulaşmasına neden olacaktır. Sonuç ; Æ Ulusun ödeme dengesini sağlar. Æ Ülkedeki gayri milli safılayı artırır. Æ Sosyal güvence gelişmektedir. Æ Milli prestij ve milli varlık artar. Æ Ülkenin dışa karşı olan gücü artmaktadır. Æ Devamlı bir kalkınma sağlar. |
Maden Hammaddeleri 1. Enerji Hammaddeleri : Æ Fosil Yakıtları : Kalorisi düşük içinde %70 – 80 civarında su bulunur. Bu madene Turba denilir. Kahramanmaraş, Adana ve Kayseri’de bol miktarda bulunur. Æ Kömür : Antracik Kömür : Türkiye’de yoktur. 7000 – 8000 kalori ısı veriri Taş Kömürü : 6500 – 7000 kalori ısı verir. Linyit Kömürü : Æ Karbon Hidrojen Maddeleri : Petrol : Türkiye’de az miktarda bulunur. Doğalgaz : Türkiye’de Trakya, Hamidat ve Batman’da az miktarda bulunmaktadır. Petrol Şiztleri : %5 – 15 civarında içerisinde petrol vardır. Bu petrol taşlaşmış halde bulunur. K. Amerika ve Beypazarı’nda (17 milyar ton) bulunmaktadır. Asfaltit : Petrolün yüzeye çıkıp kile karışması ile meydana gelir. Şırnak ve Silopi’de bulunmaktadır. 2. Metal Hammaddeleri : Æ Demir Cevheri : 1 milyon ton üretilmektedir. Æ Demir Dışı Metal Madenler : Æ Çelik Yapımında Kullanılan Madenler : Mn, Cr, Ni , gibi cevherlerdir. |
Æ Renkli Cevher ve Metaller : S ile birleşen Cu, Al ve Antimuan cevherleri çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Æ Saf Metaller : Platin grubu metallerdir. Afrika ve Rusya’da üretilmektedir. Æ Hafif Metaller : Li, Na, Al, Ca gibi özgül ağırlığı az olan elementlerdir. Æ Nadir Toprak Madenleri : Son yıllarda önem kazanmış ileri teknoloji ürünlerinin üretiminde kullanılır. Seramik yapımı gibi. İçerisinde Zirkom ve zirkom bileşenleri vardır. Æ Diğer Metaller : 2. Endüstriyel Mineraller : Æ Tuzlar : Æ Yemek Tuzu : Türkiye’de bol miktarlarda bulunur. Dünyada yeraltında kaya tuzu olarak üretilmektedir. Kars’ta kaya tuzu madeni vardır. Æ Potasyum Tuzları : Gübre hammaddesidir. Türkiye’de bulunmamaktadır. Æ Bor Tuzları : Eskişehir’de bol miktarda bulunmaktadır. Æ Kolemanit Tuzları : Kütahya – Emet, Bursa – Mustafa Kemal Paşa ilçelerinde bulunmaktadır. Æ Üleksit Tuzları : 1 milyar ton civarında rezervimiz vardır. Æ Gübre Hammaddeleri : Æ Fosfat Kayası : Mardin, Hatay, Mazıdağı civarlarında işletilmektedirler. 70 milyon ton rezervimiz vardır. Tunus, Fas ülkelerinde bulunmaktadır. Æ Nitratlar : KNO3 , NaNO3 doğalgaz veya petrolden elde edilirler. Æ Metaluji’ye Yönelik Hammaddeler : Bunlar ateşe dayanıklı hammaddelerdir. Tuğla yapımında kullanılırlar. Eskişehir , Kütahya’da bulunur. Reflakter killer, reflakter krom, reflakter boksit bunlar asidik veya bazik tuğlalar yapılır. Æ İnşaat Sektörüne Yönelik Hammaddeler : Alçı, perlit, hammaddesi olan Bonzataşı ülkemizde bol miktarda vardır. |
Æ Elektronik Teknolojisine yönelik Hammaddeler : SiO, Kalsiyum gibi maddelerdir. Æ Kağıt Sektörüne Yönelik Hammaddeler : Selülozun içinde beyaz kil, kaoten, kalsit tozu karıştırılarak kağıt elde edilir. Æ Seramik Sanayisine Yönelik Hammaddeler : Al2O3 içerikli çeşitli killer ve kaolenler ve SiO2 kullanılır. Ayrıca bor tuzları da kullanılır. Æ Kimya Sanayisine Yönelik Hammaddeler : Barit, sitransiyum, baryum sülfat, sölestit, gibi maddeler tv. Tüpü, asit yapımında kullanılır. Æ Petrol – Kimya Sanayisine Yönelik Hammaddeler : Benlonit 8sondaj Yapımında) kükürt (lastik yapımında ), Fullar (dolgu yapında ) kullanılır. Æ Çimento ve Kireç Sanayisine Yönelik Hammaddeler : %95 üzerinde CaCO3 içeren kireç üretmede kullanılır. Kireç, karpit, ziraat, nehirlerde dezenfektan olarak kullanılır. Æ İnşaat Dolguya Yönelik Hammaddeler : Kum, çakıl ,çakıl taşlarıdır. Türkiye’de toplam 250 – 300 milyon ton bulunmaktadır. Æ Süs Taşları : Granit , elmas, zümrüt, yakut, akit, oltu taşı vardır. |
Türkiye’deki Madenler 1. Taş Kömürü : Zonguldak’ta 2 milyar ton civarında potansiyel rezerv vardır. Kömürler kötü yataklanmış ve pahalı maliyeti vardır. 2. Linyit : Elbistan 3,5 – 4 milyon ton rezervi vardır. Ege, Marmara, Tunçbilek, Seyitömer, Tavşanlı’da kaliteli rezervimiz vardır. 3. Asfaltit : 1 milyar tondur. G. Doğu, Şırnak, Silopi’de bulunur. 4. Demir : Divriği 70 milyon ton, Hasançelebi’de 3-4 milyon ton rezerv vardır. 5. Manganez Cevherleri : Pil yapımında Fe ile karıştırılarak manganlı demir yapılır. 6. Fosfat : Mardin Mazı dağında bulunur. 7. Bor : B2O3 oranında kalitesi belirlenir. Eskişehir, Kütahya, Emet, Hisarcı, Mustafa Kemal Paşada 5 milyar ton toplam rezerv vardır. 8. Krom Madenleri : Kalitesi Cr/Fe oranı ile belirlenir. Elazığ, Bursa, Eskişehir, Fethiye, Muğla, Adana bulunmaktadır. 9. Mangazit Cevheri : 70 milyon ton vardır. Tuğla yapımında yapılır. Eskişehir, Konya, Erzincan da bulunmaktadır. 10. Bakır Madenleri : Ergani, Çayeli, Kastamonu, Küre de işletilir. 2 milyar ton rezerv vardır. 11. Zn – Pb Madenleri : Kayseri, Bolkar dağı, Çayeli, Akdağmadeni ve Balıkesir’de bulunur. 12. Boksit : Seydişehir, Doğalkuzu, Boltaş’da bulunur. Toplam 400 milyon rezervi vardır. 13. Gümüş : Türkiye’de bilinen 4.400 ton gümüş vardır. 14. Kaolen : Önemli kil mineralidir. Lastik, seramik, kağıt sanayisinde hammaddesidir. 120 milyon ton rezervi vardır. 60$ - 150$ arasında satılır. Eskişehir, Emet’te vardır. 15. Bentonit : Sondaj çamurunun hazırlanmasında kullanılır. 240 milyon ton hammaddesi vardır. 60$ - 150$ arasında satılır. 16. Kuvartz : 5 milyar ton rezervi vardır. Can endüstrisi seramik ve su filtrelerinde kullanılır. 17. Pomza : Kayseri, Nevşehir, Van, Isparta illerinde 1.5 – 2milyar ton civarında vardır. İnşaat sektörü ve kotları taşlamada kullanılır. |
1. Perlit : Silkat esaslı taştır. Türkiye’de 6 milyar ton rezervi vardır. Sivas, Manisa, Bergama da vardır. Isı yalıtımı dış ve iç sıva ve tarım işlerinde kullanılır. 2. Barit : Rezervi 60 milyon tondur. Sondaj çamuru, boya sanyisi, kimya ve ilaç sanayisinde kullanılır. 3. Zeolit : Ülkemizde 26 milyar ton rezervi vardır. Gıda, filitrasyon ve çimento sanayilerinde kullanılır. Balıkesir ve Mustafa Kemal Paşada üretilir. 4. Trona : Sodyum bi karbonat ürünüdür. Bey pazarında 200 milyon ton vardır. 5. Tuz ( Kaya tuzu ) : Kaya tuzu az üretilir. Deniz tuzu olarak kullanılır. 6. Sodyum Sülfat : Tuz gölü ve Acı gölden yılda 300.000 bin ton üretilir. Bu üretim Alkin firması tarafından yapılır. Sodyum sülfat genellikle temizlik maddelerinin içinde bol miktarda vardır. 7. Kireçtaşı : Türkiye’de bol miktarda vardır. Demir metaluji sanayisinde kullanılır. Kömür ile birleşerek kalsiyum kalbür eldesi beton katkısı olarak kullanılır. 200 milyon ton rezervi bulunmaktadır. 8. Alçıtaşı : CaSO2 + 2H2O dan meydana gelir. Sivas’ta bol miktarda bulunmaktadır. Çimento ve alçı sanayisinde kullanılır. 9. Mermer : Ülkemizde 20 milyar m3 ürerinde bulunmaktadır. Kesilip parlatılan her taşa mermer adı verilir. Çankırı, Bandırma illerinde bulunur. |
Açık İşletme a) Yamaç İşletmesi : Bulunduğumuz kotun üzerindeki yükseltiye sahip hammaddelerin kazanılması yüklenmesi ve nakliyesine denir. Havuz İşletmesi Yamaç İşletmesi Düzlemsel İşletme Dekapaj : Cevher üretimine paralel kaldırmak zorunda olduğumuz taş veya toprak miktarına denir. Ön Dekapaj : Bir açık işletmede cevhere ulaşıncaya kadar kaldıracağımız kayaç veya toprak miktarına denir. Kazı faaliyetlerinin yapılması için oluşturulan yatay işleme Basamak denir. 1 2 3 B H a Basamak yüksekliği kayaç ve kullanılan arca göre 5m – 30m arasıdır. B değeri üretim süresince basamak genişliğine geçici basamak genişliği, üretim sona erdikten sonraki basamak genişliğine nihai basamak genişliği denir. a açısına gelenşev açısı denir. Basamakların uç noktalarını birleştiren yatay ile yaptığı açıya gelenşev açısı denir. İki basamak arasında kalan eğimli yada dik düzleme basamak şevi denir. Bu şevin yatay ile yaptığı açıya basamak şev açısı denir. Maden faaliyetlerinde basamak şevine basamak aynası da denir. Üretimde genelde bir basamakta bir ayna boyunca yapılır. Bu üretim ya mekanik araç yada delme patlatma ile yapılır. Bir üst basamaktan alt basamağa şev açısı kadar açıyla delikler delinir. Bu deliklere patlama deliği veya lağım deliği denir. Bu deliğin başlangıç yüzeyinden altına kadar uzanan boya delik boyu denir. Bu delikte basamak yüzeyi arasındaki uzaklığa dilim kalınlığı denir (d) . iki delik arasındaki mesafeye delikler arası mesafe denir (e). Bir patlama deliğinin bir alt mesafeye uzanma payına delik uzama payı denir (u). Patlayıcı d u Patlayıcı madde konulur. madde konulmuş yerine (l) şarj kolonu denir. Ani reaksiyona girerek büyük miktarda enerji çıkmasına neden olur. Buna patlayıcı denir. Açık işletmede ilk kazı faaliyetlerinin başlatıldığı yere giriş noktası denir. Tumba Sahası : cevher özelliği taşımayan yan kayaç veya örtü tabakalarına döküldüğü alanlara denir. Bu sahalara inşaatta posa sahası, cevherlerin alınarak götürüldüğü sahalara stok sahası denir. Bir açık işletmede en üst ve en alt seviyeleri arasındaki kot farkına açık işletmenin derinliği denir. |
Yer Altı Madenciliği Yerkabuğunun altında yapılan madencilik faaliyetleridir. Bir cevher rezervine ulaşılana kadar hazırlanan tüm yapıt ve açıklıklara hazırlık denir. (Amenajman = Development). Hazırlık kapsamında cevher üretimine geçinceye kadar yapılan faaliyetler hazırlık kapsamındadır. Bu hali ile ikiye ayrılır ; a) Büyük Hazırlık : Cevher kütlesine ulaşılana kadar yapılan işlemlere denir. b) Küçük Hazırlık : Cevher içerisinde üretime geçinceye kadar yapılan işlemlere denir. Bir maden kütlesine ulaşmak için iki açıklık lazımdır. Birinden malzeme, insan, nakliye, hava girişi ; diğerinde ise hava çıkışı sağlanır. Tünel : İki ucunda yeryüzü ile irtibatlı olan yatay veya eğimli yer altı yapıtlarına denir. Eni ve boyu, yüksekliği birbirine yakın olan yapıtlara Kaverna denir. Tünel – Rampalar – Spiraller – Kuyular – büyük hazırlıklardır. Galeri : Bir ucu kapalı veya iki ucuda yeraltında kalan tünel şeklindeki yapıtlara denir. Bir galeri makul bir eğim ile eğimlendirilmiş ise Rampa (Desandre) ve bazı hallerde eğimli galeri veya eğimli kuyu denilir. Galeriler dikdörtgen, kare, dairesel, çokgen şeklinde yapılırlar. Spiral : Silindirik bir kütle etrafında belirli bir eğim ile sürülen rampa anlamındadır. Genel olarak spiraller ve rampalar lastik tekerli ve paletli araçlar için hazırlanırken, desandraler ve eğimli galeriler insan girişi bant nakliye için hazırlanmaktadır. Hazırlıklar bitince bir cevher kütlesinin belirli bir geometrik düzen ve belirli bir dinamik yaklaşım kapsamında kazanılarak bulunduğu yerden taşınmasına üretim yöntemi denir. Yeraltında yapılan üretim faaliyetlerinde çok genel olarak aşağıdaki üretim faaliyeti uygulanır; Açık oda Yöntemi Ambarlı Yöntem Topuklu Yöntem Kombine Yöntem Tahkimatlı Yöntem Göçertmeli Yöntem |
Bu yöntemler detayda daha da ayrılır. Herhangi bir yöntem uygulanarak bir maden kütlesinin bulunduğu yerden koparılması işlemine kazı denir. Kazı faaliyetini yapmak için aşağıdaki yöntemler mevcuttur ; Elle Kazı Gazlaştırma Yolu ile Kazı Delme ve Patlatma ile Kazı Makine ile Kazı Çözme Yolu ile Kazı Hidrolik Kazı Burada sert kayaçlar ve maden cevherleri genelde delme ve patlatma , yumuşak kayaçlar için elle , makine, hidrolik kazı uygulanmaktadır. Gazlaştırma ile genelde kömür madenleri ve kükürt madenleri için uygulanır. Çözelti madenciliği asitler ile çözünen madenlerle ve suda eriyebilirler madenlerin üretiminde kullanılabilir. Delme ve patlatma için nasıl bir delme yapılacağı önemlidir. Üçe ayrılır ; Æ Darbeli Delme Yöntemi Æ Dönerli Delme Yöntemi Æ Darbeli ve Dönerli Yöntem Bu yollar ile hazırlanan deliklere patlayıcı maddeler konarak patlatılır. Kayacın kırılması sağlanır. Bu patlatmaya yönelik aşağıda patlayıcılar yaygın olarak kullanılır. Æ Amonyum Nitrat + Mazot Æ Dinamit TNT Æ Jelatin Dinamit Æ Gruzitin Dinamit Æ Kara Barut Kazılan cevherin bulunduğu yere Ayak denir. Bu ayak içinde kazınmış cevherin ayak dışına taşınmasına nakliye, nakliye aracına yüklenmesine yükleme, yükleme işlemleri şunlardır ; Æ Yerçekiminin etkisi ile Yükleme Æ Kürek ile Yükleme Æ Makine ile Yükleme Æ El ile Yükleme Makine ile yükleme kepçe, strateyler, kollu yükleyiciler ile yüklenir. Eğer makine hem yükleme hem de yükleme görevlerini üstleniyorsa bunlara elhade (Load + Halt + Dump) denir. |
Nakliye işlerinde el arabası, lokomotif, kamyon, el arabası, elhade , bant, basınçlı nakliye kullanılır. Bir yeraltında hazırlanan açıklığın muhafazası kayacın sağlamlığına ve çatlak sistemine ve boşluğun etrafında oluşan gerilim durumuna bağlıdır. Özellikle bu gerilmeler dinamik bir yapı arz edip yatay ve düşey istikamette oluşmaktadır. Eğer açıklık etrafında yapılan suni desteklere tahkimat denir. Tahkimatın çeşitleri şunlardır ; Doğal Tahkimat Ahşap Tahkimat Hafif Metal Tahkimat Beton Tahkimat Çelik Tahkimat Tuğla Tahkimat Duvar Tahkimat Çimento + Demir Tahkimat Serpme Beton Tahkimat Tavan Cıvatası Tahkimat Serpme Beton + Hasır Tahkimat Yürüyen Tahkimat Serpme Beton + Hasır + Tavan Cıvatası Tahkimat Tahkimat = Support Ahşap Tahkimat = Timbosing Havalandırma : Havalandırmayı iki çeşitte incelenir ; Doğal Havalandırma : Vadi kotu üstü madencilikte kullanılır. Yeryüzü kayaçtan sıcak ise kayaçtaki hava soğuk olduğu için aşağıya doğru olur. Havalandırma yazın yukarıdan aşağıya, kışın ise aşağıdan yukarıya doğru olur. Suni Havalandırma : Kot altındaki havalandırmada kullanılır. Havalandırmada vantilatörler kullanılır. İkiye ayrılır; 1. Üflemeli Bazda Çalışan : Hava ocağa üflenir. 2. Emmeli Bada Çalışan : Ocaktan havayı emer. Havalandırmaya yardımcı olan bazı etmenler vardır. Bunlar; galeriler, baş yukarılar, desandreler ve kör kuyulardır. |
Baş Yukarı : İki katı birbirine bağlayan eğimli yapılardır. Kör Kuyu : Yeryüzü ile bağlantısı olmayan yapılardır. Kat : Üretim ve nakliye işlemlerinin yapıldığı düzlemlere denir. Sadece ana nakliye işlemlerinin yapıldığı düzlemlere ana kat denilir. İki ana kat veya ana katı dikey bağlayan yapıtlara kör kuyu denir. Su Atımı : Yer altı işletmelerinde hazırlayacağınız açıklık büyüklüğüne ve cevherin üzerinde ve yanında olan kayaçlara farklı miktarda su gelmektedir. Bu sular kot üstü işletmelerinde mümkün oldukça doğal bir eğimle dışarı atılmaktadır. Kot altı işletmelerinde ise yer altı sular kuyuların yakınına hazırlanacak su biriktirme havuzlarında toplanır. Bu havuzlardan yerüstüne pistonlu veya santrofüj tipi pompalar ile yüzeye gönderilir. Kazanılan cevher ve madenler ana kattan kuyuya getirilir. Bu cevher yığınları kuyudan yukarıya kafes sistemi ile nakledilir. Kuyu nakliyesi yok ise (yüzeye yakın) cevherin yukarıya nakliyesi kamyon veya bantlar ile yapılır. Yeraltındaki nakliye faaliyetleri ise lokomotif, bant konveyör veya kamyonlar ile yapılmaktadır. Maden İşletmelerine Yönelik Tesisler : 1. Bürolar 2. Yemekhaneler 3. Yatakhaneler 4. Soyunma ve Giyinme Yerleri |
1. Yıkanma Yerleri 2. Garajlar 3. Stok Sahaları 4. Ambarlar a) Hammadde Ambarı b) Malzeme Ambarı 5. Atölyeler a) Motorhane b) Kaportahane c) Akü hane d) Elektrik e) Delme Makinaları f) Boya Hane g) Ekskavatör h) Lokomotif ı) Arazi Bakımı i) Yıkama Yağlama Cevher Hazırlama Bir cevherdeki çeşitli mineralleri endüstrinin gereksimine en uygun haline getirmek ve ekonomik değer taşıyanları taşımayanlardan ayırmak için yapılan işleme denir. Mineral (ore) Dressing Mineral Processing Cevher Hazırlama Alanı : Cevherin yerkabuğundan üretilmesinden itibaren başlayıp endüstrinin istediği özellikleri taşıyan bir hammaddenin hazırlanmasına, düşük tenörlü bir cevherin metal üretimi için uygun bir hammadde haline getirilmesine kadar devam eder. Mineral : Genelde doğada çeşitli elementlerin birleşerek oluşturduğu belirli bir kimyasal ve fiziksel yapıya sahip bileşiklerdir. Cevher hazırlamaya göre ikiye ayrılır; 1. Kıymetsiz Mineraller : Endüstride hammadde olarak kullanılamayan ve ekonomik değer taşımayan minerallerdir. (Gong Mineraller). 2. Kıymetli Mineraller : Endüstride hammadde olarak kullanılan ve ekonomik değer taşıyan minerallerdir. Cevher : Doğal olarak veya bazı işlemler sonucu endüstride tüketim yeri bulan ve ekonomik değeri olan bir yada daha fazla mineralden oluşan kayaçlardır. Pirit, galen gibi . Konsantre : Cevher hazırlama işlemlerinden sonra elde edilen ürünlerden bir kıymetli mineralin çoğunluğunun bulunduğu ürüne o mineralin konsantresi denir. Konsantre kelimesi kıymetli element veya mineral adıyla kullanılır. Bazı durumlarda minerallerde ortak olan elemente göre konsantreye ad verilir. Sülfür konsantresi, Bakır konsantresi gibi. Artık : Kullanılan işletme için ekonomik değeri olmayan minerallerin çoğunluğunun bulunup toplandığı kısmına denir. Tenor : Cevherden elde edilen ürünlerde kıymetli elementlerin tespit edilen oranının yüzde olarak ifadesidir. |
Cevher Hazırlamayı Gerektiren Nedenler Cevher hazırlamanın ortaya çıkış ve gelişmesinin teknolojik ve ekonomik olmak üzere iki ana nedeni vardır. Her endüstri uygulamasında olduğu gibi cevher hazırlama işlemlerinin de belirli giderler söz konusudur. Cevher Hazırlamayı Gerektiren Teknolojik Nedenler : Burada amaç hammaddeyi tüketim yerinin teknolojik istemlerine uygun hale getirmek ve kullanılması mümkündür. Bir çok hammadde zenginleştirilmeden tüketilmektedir. Örneğin cam kumu cam endüstrinin hammaddesidir. Cevher Hazırlama Gerektiren Ekonomik Nedenler : Cevher üretildiği şekil ile ekonomik bir değer ifade etmez. Ancak zenginleştirildikten sonra bir ekonomik değere ulaşabilir. Mesela cevherde ton gr ............. ppm düzeyinde bulunan altın veya Ag minerallerinin tenörü cevher hazırlama ve cevher zenginleştirme işlemleri ile istenen tenöre ulaştırılmakta ve ekonomik bir değer ortaya koymaktadır. Cevher hazırlama uygulamasında ek giderler ve işlemler sırasında kayıplar söz konusudur. Ama buna karşı bazı kazançlar ve tüketimde kolaylıklar söz konusudur. Dezavantajları : Hazırlama giderleri ve hazırlamada metal ve faydalı mineral kaybıdır. Avantajları : Nakliyeden tasarruf , izabe sırasında metaldeki cüruf oranının düşük olması nedeni ile metal kayıpları azalır. Dolayısı ile izabe işlemlerinden kâr edilir. Aynı miktar bakır üretmek için daha fazla bakır eritmek gerekir. |
Fizikokimyasal Özellikler : Flutasyon Yöntemi Kimyasal Özellikler : Çözeltiye Alma Zenginleştirme yöntemi cevherdeki değerli ve değersiz tüm minerallerin cinsine, fiziksel, kimyasal ve fizikokimyasal özelliklerindeki farklılıklarına ve boyut dağılımlarına göre seçilmektedir. Sağlıklı bir yöntemin belirlenmesi için ocaktan alınan cevher örneği üzerinde aşağıdaki gibi labratuvar incelemeleri yapılmaktadır. 1. Cevherin içerdiği minerallerin tesbiti; cevherin mineralojik yapısı ortaya konulmalıdır. Bunun içinde optik ve x- ray , kimyasal analizler ile ortaya konulur. 2. Tanımlanan minerallerin özelliklerinin saptanması . 3. Zenginleştirmede kullanılacak farklılıkların belirlenmesi. 4. Tane boyu, serbestleşme tane boyu tespiti . 5. Uygun yöntemlerin belirlenmesi. Soru : 0,3mm’den küçük serbest haldeki mineral tanelerinden oluşan sahil kumunun zenginleştirilmesini, kumda mevcut olan minerallerin ayrı ayrı elde edilen zenginleştirme akım şemasını çiziniz. Adı Kimyasal Formül Renk Özgül Ağırlık SiO2 Beyaz 2,65 Rutil TiO2 Kahverengi 4,20 İnvent FeTiO3 Siyah 4,75 Zirkom ZrSiO4 Beyaz 4,70 Monozit LaCaTh Kırmızı 5,10 Adı Manyetik Duy. Elektrik İlet. Radyoaktiflik Sertlik -20 diyamanyetik Yalıtkan Değil 7,0 Rutil 20 paramanyetik İletken Değil 6,25 İnvent 16,2 paramanyetik İletken Değil 5,5 Zirkom -0,3 diyamanyetik Yalıtkan Bazen 7,5 Monozit 18 paramanyetik Yalıtkan Radyoaktif 5,25 |
Madencilikte Kullanılan Terimler Ve Anlamları Açık Maden İşletmeciliği (open – pit mining ) : Maden istihracının açık havada yapılabildiği maden işletmesini gösterir. Afinasyon (refining ) : Bir mineral veya metelin nihai saflaştırma prossesine denir. Aflörman ( mostra ) : Yeraltında bulunduğu anlaşılan veya bulunma olasılığı olan bir cevher kitlesinin toprak üstünde görünen kısmına ve belirtileridir. Amortisman ( depreciation , amortisation ) : tüm işkollarında olduğu gibi sabit aktif kıymetle ekonomik ömürleri içinde bakiye değere inceleyinceye kadar kullanılmaları karşılığı ayrılan ödeneklere denir. Ayıklama (ayırma, separation, triage) : Bir cevher içindeki yabancı taşları kayaçları ayırmaktır. İlkel bir zenginleştirme işlemi sayılabilir. Cevher (ore, maden ) : Bir element , bir mineral veya kayaç tenörü yerkabuğundaki ortalama tenörüne nazaran daha yüksek olduğu kütleye denir. Damar : Uzunluğu, derinliği ve kalınlığı olan, ancak kalınlığı diğer boyutlarına oranla çok az olan tabakalar arasına sıkışmış düzgün olmayan cevher kitlesidir. Değerlendirme ( eveluation, mineral assessament) : Bir prospeksiyonun teknik bakımdan yapılabilir ve ticari bakımdan kendinin ödeyebilirbiçimde yönlendirilmesi için gereken incelemeleri kapsar. Flotasyon ( flotation) : Bir öğütme işlemi sonunda bazı minerallerin eriyik halinde iken, hava kabarcıklarına yapışarak yüzdürülmesi sureti ile diğerlerinden ayrılması şeklindeki zenginleştirme yöntemi ifade eder. Galeri : Bir yer altı madeninde genellik ile cevher olmayan taş içinde sürülen yoldur. Giriş galerisi, ana taşıma galerisi, taş galerisi gibi kullanım yeriyle anılır. Hazırlama (development, amenajman) : Bir maden yatağına girişin tesisi anlamına gelen faaaliyetleri anlatır. Kuyu, yer altı taş galerileri, kazılar, yol ve tüneller, içerir. |
İnşaat ( construction, tesis ) : Cevher çıkama işlemi zenginleştirme suretiyle ürünün maden yatağından çıkarılıp temizlenmesi için gerekli tesislerin kurulması ve bunların işletmeye alınmasına denir. Bunlar altyapı, bina, makine ve donanımdan ibatettir. İzabe ( smelting ) : İşleme tabi tutulan ham veya zenginleştirilmiş cevherden metalin kısmen elde edilmesidir. Jeofizik : Yer fiziği, yerin fiziksel özelliklerini inceleyen bilimdir. Maden arama işlemlerinde kullanılır. Jeokimya : Maden aranan sahada kimyasal yollar kullanılarak mineralisazyonun dağılımına ait konsantrasyon bölgelerini tespit etmek yöntemidir. Kalite : Belirlenmesini sağlayacak fiziki, kimyasal ve teknolojik nitelikleri kaliteyi oluşturur. Karot : Elmas başlıklı sondaj borusunun delme sırasında keserek boru içine aldığı silindirik taş parçalarına denir. (bore core, carotte, lagging ). Kayaç : Yeryüzü kabuğunu oluşturan ve beraberinde ekonomik değerde olsun veya olmasın mineral konsantrasyonlarını taşıyan ve yine kendileri de element ve bileşiklerden oluşmuş kitlelerdir. Kavurma (roasting ) : Cevherin içindeki empüritilerden arındırma için, hava ve sıcaklık kombinasyonu uygulayarak işleme tabi tutmak demektir. Kırıntı (plaser) : Ağır, kimyasal ve fiziksel etmenlere direnen minerallerin yamaçlarda, akarsu yatakları, vadi, ova ve kıyılarda birikmesidir. Karmaşı Cevherler (kompleks ): İçinde değişik mineraller bulunan , ekonomik tenörde maden ihtiva eden ancak teknik bakımdan zenginleştirme veya izabesi mümkün olmayan yada zor olan cevherlerdir. Maden İşletmesi (explotion ) : İstihraç yapılan maden yatağı ile burada kurulu olan tesislerden meydana gelir. Marjinal Maden Yatağı ( marginal ore deposits ) : İşletilmesi arıtk ekonomik olmayan ve kapanma tehlikesi taşıyan maden yatağını ifade eder. Rezervin bitmesi, çok derinde olması veya tenörü çok düşük rezervin kalması gibi nedenler ile ortaya çıkar. Metalurji ( izabe, metallurgy ) : Maden cevherleri içindeki metallerin ayrılması ve ayrı olarak elde edilmesi için kullanılan çeşitli yöntemleri içeren bilimdalıdır. Mineral : Mineraller bir araya gelen taşlar ve kayaçlardan oluşur. Mineral ancak onu oluturan kimyasal elementlerine ayrılabilir ve özellikleri değişir. Numune : Bir cevher kitlesi veya yığınının fiziki, kimyasal ve teknolojik niteliklerini taşıyan ve miktar bakımından adı geçen yığını yeteri kadar temsi eden bölümüdür. |
Prospeksiyon (prospecting ) : Bir ticari maden bulunması ihtimalini gösteren ilk bulguların önemini ortaya koymaya yönelik arama çalışmalarını ifade eder. Topoğrafik, jeolojik, jeokimyasal çalışmalar ile bazı kazı ve delme işlerini içerir. Tenör : Cevherin içinde değer taşıyan bölümün, toplam kuru ağırlık içindeki oranıdır. Tüvenan Cevher ( run – of – mine ) :Bir madende ortalama tenörden cevheri ifade eder. Ham olarak üretilip, ocak başında satışa veya bir zenginleştirme işlemine hazır durumdadır. Üretim (istihraç, production, extraction) :Maden yatağından satılabilir ürünlerin elde edilmesi için ticari ölçekte yapılan günlük çalışmaları ifade eder. Yan Kayaç : Madenin içinde bulunduğu kesin sınırlarla ayrıldığı, farklı kökenden gelen kayaca denir. Yer altı Maden İşletmesi ( underground mining ) : Maden istihracının yeraltındaki maden yatağıdan yapılmasını ifade eder. Zenginleştirme ( ore dressing, beneficiate) : Cevheri işleme tabi tutmak suretiyle içindeki faydalı mineralin, faydasız taşlardan arınmasını sağlamaktır. |
teşekkürler |
teşekkürler.. |
| Türkiye`de Saat: 02:57 . |
Powered by: vBulletin Version 3.8.1
Copyright ©2000 - 2025, Jelsoft Enterprises Ltd.
SEO by vBSEO 3.3.2