Oligopol

[1903]

Oligopol


Oligopol, homojen veya farklılaştırılmış bir malı satan, birbirlerine etki edebilecek kadar az sayıda satıcının sonsuz sayıda alıcı ile karşı karşıya geldiği piyasadır.
(Satıcılar az sayıda olmasından kasıt, ikiden fazla ancak birbirlerinin kararlarından etkilenebilecek kadar az sayıda olmalarıdır.)
İki satıcı varsa ð düopol
Üç satıcı varsa ð triopol
Alışverişe konu olan mal;
Homojen ise ð tam oligopol
çimento, çelik vb. hammadde kullanılan malların piyasası
Heterojen ð noksan oligopol
otomobil, çamaşır makinesi, buzdolabı vb malların bulunduğu piyasalar

Oligopolcü dengesi



Oligopolde firma sayısının az olması yanında, her firmanın davranışının rakiplerinin davranışlarına bağlı olması, bu piyasada dengeyi açıklayacak tek teorinin kurulmasını olanaksız kılmaktadır.
Rekabetçi davranışlar üzerine Cournot-düopol modeli
Dirsekli talep eğrisi modeli (Sweezy modeli)
Kartel dengesi

Dirsekli talep eğrisi (Sweezy modeli) ve fiyat kararlılığı



Dirsekli talep eğrisi modeli, piyasa fiyatının neden hangi düzeyde oluştuğuna değil de, maliyetlerdeki önemli değişmelere rağmen fiyat istikrarını açıklar.


Dirsekli talep eğrisi, oligopol piyasasında gözlenen fiyat kararlılığını veya piyasadaki katılığı açıklamaya çalışan bir modeldir. Bu model, bir oligopolcü firmanın talep eğrisinin, cari piyasa fiyatında, bir dirseğe (kırılma noktasına) sahip olduğunu gösterir. Talep eğrisi, dirseğin üst kısmında, dirseğin alt kısmına göre daha fazla esnektir. Çünkü, diğer oligopolcü firmalar fiyat yükselişlerini takip etmeyecekler fakat bir firmanın fiyatını düşürmesi halinde diğer firmalar da aynı doğrultuda davranacaklar yani fiyatlarını düşüreceklerdir. Diğer taraftan, dirseğin alt kısmında marjinal hasılat eğrisinin bu kopuk kısmında, marjinal maliyet eğrisinin farklı düzeylerinde, oligopolist firma fiyatını değiştirmez.
Oligopolcünün dirsekli talep eğrisi ile karşı karşıya olması iki varsayıma dayanmaktadır.
(1) Oligopol piyasasında iki talep eğrisi vardır. Firmanın talep eğrisi (tt), piyasa talep eğrisi (TT). Firmanın kendi talep eğrisi piyasa talep eğrisinden daha esnektir.
(2) Firma satış fiyatını düşürdüğü zaman rakipleri tarafından izlenmesine rağmen satış fiyatını yükselttiği zaman rakipleri tarafından izlenmeyecektir.
Oligopolcünün denge fiyatı TT ile tt eğrilerinin (endüstri talep eğrisiyle firma talep eğrisinin) kesiştiği D noktasında oluşacaktır. (fd düzeyi) oligopolcü satış fiyatını fd denge fiyatının üzerine çıkarmak isterse endüstrideki rakip firmalar bundan yararlanmak için kendisini izlemeyeceklerdir.
Firma satış fiyatını fd denge fiyatının altına indirdiğinde, endüstrideki firmalar tepkisiz kalmayacak pazar paylarını söz konusu firmaya (fiyat düşüren firmaya) kaptırmamak için onlar da fiyatlarını düşüreceklerdir.
Dirsekli talep eğrisi modelinde denge istikrarlıdır. İstikrarın nedeni de, firmanın maliyetinin yükselmesi ya da düşmesi halinde, marjinal maliyet BC boşluğundan geçtiği sürece, firmanın dengesinin değişmeyeceğidir. Başka bir anlatımla, yukarıdaki şekilde, oligopolcünün marjinal maliyet eğrisinin MM12 konumuna yükselmesi ya da maliyetlerin düşmesi sonucunda MM3 konumunu alması halinde, oligopolcü kâr maksimizasyonunu sağladığından dengesini değiştirmeyecektir. Marjinal maliyet MM2 ile MM31 miktarında mal üretip satarak, kâr maksimizasyonunu gerçekleştirebilecektir. konumunda olduğunu varsaydık. Maliyetlerin artması sonucunda marjinal maliyetin MM arasında hangi düzeyde olursa olsun OM

Oligopol piyasasında uzun dönem etkinliği


Kısa dönemde oligopolcü firma kâr edebilir, kâr ve zararlarını eşitleyebilir veya bir miktar zarara katlanabilir. Ancak firma uzun dönemde zarara katlanmaktansa üretimde vazgeçer. Oligopolcü firma, uzun dönemde piyasaya yeni firmaların girişi kısıtlı olduğundan kaynak dağılımını kontrol altına alır ve böylelikle de kâr edebilir. Genellikle firmalar aşırı bir reklama ve mal farklılaştırmasına giderler. Bununla birlikte, piyasadaki etkinlik koşulları birkaç firmaya müsaade eder ve oligopolcü firmalar kârlarını araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde kullanırlar.
Uzun dönemde oligopolcü firmaların gelir dağılımını ve kaynak dağılımını bozucu etkileri yanında reklamlardan kaynaklan israf gibi zararlı etkileri de bulunmaktadır.

Oligopolün eleştirisi


1-Kaynak dağılımını bozucu etki: Oligopolcü, üretimini, satış fiyatını yükseltmek amacıyla, tam rekabete oranla, kısmaktadır. Firmaların üretimi suni olarak kısmaları, üretim faktörlerinin toplum tercihlerine uygun mal ve hizmet bileşimini sağlayacak şekilde, üretim alanları arasında optimal dağılımını engellemektedir. Eğer oligopol piyasası firmalar arası rekabetin varlığı nedeniyle tam rekabete yaklaşıyorsa, kaynak dağılımını bozucu etki nispeten az olacaktır. Öte yandan firmalar arası antlaşmalar sonucu, oligopol piyasası monopole yaklaşıyorsa, bu olumsuz etki artacak ve ekonomideki kaynakların bir kısmının daha verimli olabileceği alanlara kayması önlenecektir.

2-Gelir dağılımını bozucu etki: Üretimi suni olarak kısan oligopolcü firmalar, normal kârın üzerinde bir kâr elde ederken, toplumdaki gelir dağılımını kendi lehlerine bozarlar. Oligopolcülerin uzun dönemde de devam eden bu aşırı kârları, piyasadaki rekabet durumuna göre farklılıklar gösterir. Firmalar arası rekabet ne kadar azalırsa, piyasa monopol piyasasına o kadar yaklaşır ve gelir dağılımını bozucu etki de o kadar artar. Rekabet artınca, aşırı kâr azalırken, gelir dağılımını bozucu etki de önemini yitirecektir.

3-Reklamlardan kaynaklanan israf: Noksan oligopolde aşırı ürün farklılaştırmasına giden firmalar, ayrıca mamullerini reklam aracılığıyla tanıtırlar. Bu piyasada sık sık yaşanan reklam savaşı ve yeni mamul savaşı, çoğu kez tüketicinin refahını etkilemekten çok,oligopolcü firmaların pazar paylarını artırmaya yöneliktir. Monopollü rekabet piyasasındaki kadar olmasa bile, oligopol piyasasında da, satın alınan malın içerisinde çoğu kez, tanıtım giderleri önemli bir yer kaplamaktadır. Tanıtım giderlerinin fiyat içerisindeki payı ne kadar artarsa, tüketicilerin refahına olumsuz etkisi de o kadar artmaktadır.