Borsa Nedir? Nelerden Etkilenir?

[1903]

Esas Sermaye Sistemi Nedir?
Esas sermaye sisteminde bir sermaye tavani yoktur. Sirketin ödenmis sermayesi ancak ve ancak genel kurulun alacagi zaman ve artirim miktari kararina göre zamaninda bir kerede yapilir. Eger yeni sermayeye ihtiyaç duyulursa, o zaman yapilacak tek sey genel kurulu toplamak ve oradan bu kararin çikmasini saglamaktir.
Esas sermaye sisteminde, sermaye terimi yerine ödenmis sermaye terimi kullanilir.

Sermaye Artirimi ve Temettü



Sermaye Artirim Çesitleri Nelerdir?
Sirketler genelde yilda bir defa olmak üzere sermayelerini artirma yoluna gitmektedirler. Baslica sermaye artirim nedenleri yüksek enflasyon sartlarinda erimis olan sermayelerini güçlendirmek ve yeni yatirimlar için veya sirketin faaliyetlerinin reel büyümesi sonucu gereken fon ihtiyacini gidermektir.
Sirketler iki sekilde sermaye artirimina gitmektedirler; ilki, iç kaynaklardan yapilan Bedelsiz Sermaye Artirimi; ikincisi ise, sirket ortaklarindan ek fon temin edilerek yapilan Bedelli Sermaye Artirimidir.

Bedelsiz Sermaye Artirimi Nedir?
Bedelsiz Sermaye Artirimi, sirketlerin kendi iç kaynaklarini (emisyon primi, yeniden degerleme deger artisi, yedekler, istirak ve duran varlik satis karlari, temettü) kullanarak yapmis olduklari ve ortaklarindan ilave kaynak talep etmeden bedelsiz olarak hisse senedi dagittiklari sermaye artirim türüdür.
Bedelsiz Sermaye Artirimi sirkete ek bir finansman kaynagi saglamamakla beraber sirketlerin bedelsiz sermaye artirimina gitme nedenleri bulunmaktadir. Baslica nedenleri emisyon primi ile istirak ve duran varlik satis kari kalemlerinden yapilan sermaye artirimlarinin sirkete sagladigi vergi avantajidir. Bir baska neden ise sirketlerin enflasyon karsisinda erimis olan sermayelerini güncellemek istemeleridir.
Bedelsiz Sermaye artiriminda kullanilan Temettü disindaki kaynaklar birer özsermaye kalemi olup, esasinda yapilan islem özsermaye kalemleri arasinda tutarlarin yer degistirmesinden ibarettir.
Temettünün Bedelsiz Sermaye Artiriminda kullanilmasi ise su sekilde olmaktadir; Sirketlerin genel kurullari dönem sonunda elde ettikleri karin dagitilabilecek olan kismindan temettü tutarlarini belirler. Yine sirketlerin genel kurullari veya genel kurullarin yetkilendirmesi ile yönetim kurullari bu temettü tutarlarinin bir kismi veya tamami nakit olarak degil de hisse senedi seklinde bedelsiz olarak sermaye artiriminda kullanabilir.
Bedelsiz Sermaye Artirimi sirketlerin Piyasa Degerlerini etkilememektedir. Bunu asagidaki örnek ile daha iyi görebilme imkanina sahip olabiliriz.
Örnek:
Örnek bir Bedelsiz Sermaye Artirimi islemi asagidaki gibi olmaktadir; Sirketin %100 Bedelsiz Sermaye Artirimina gittigini düsünelim,
[IMG]file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif[/IMG]
100 milyar TRL'lik ödenmis sermayeye sahip sirketin, 1 hisse senedinin sermayedeki 1.000 TRL'lik dilimi temsil ettigini hatirlarsak, sirketin 100 milyon adet hisse senedi sayisi bulunmaktadir. 1 hisse senedinin fiyati 5.000 TRL ise, piyasa degeri (hisse senedi sayisi*hisse senedi fiyati) 500 milyar TRL olarak bulunmaktadir.
Sirket %100 Bedelsiz Sermaye Artirimina gitmektedir, bu durumuda 100 milyar TRL'lik eski ödenmis sermayesine (birebir oraninda, çünkü %100) 100 milyar TRL'lik yeni sermaye eklenmektedir, böylece sirketin yeni sermayesi 200 milyar TRL olmaktadir. Hisse Senedi sayisi da ödenmis sermayeye paralel bir sekilde artacaktir ve 200 milyon adet olacaktir.
Sermaye artirimlari esnasinda hisse senetlerinin yeni fiyatlarini hesaplayan formülü kullanarak, sirketimizin hisse senetlerinin eski 5.000 TRL'ye göre yeni fiyatlarini ve buna bagli olarak da piyasa degerlerini bulabiliriz;
[IMG]file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image004.gif[/IMG]
R: Rüçhan Hakki Kullanim Fiyati,
n1: Bedelli Sermaye Artirim Orani,
n2: Bedelsiz Sermaye Artirim Orani,
TEM: Hisse Basina Nakit Temettü Tutari,
Sirketimizin Temettü dagitmadigini ve Bedelli Sermaye Artirimi yapmadigini bilmekteyiz, hisse senetlerin yeni fiyati asagidaki sekilde olacaktir;
[IMG]file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image006.gif[/IMG]
Sirketin hisse senetlerinin yeni fiyati 2.500 TRL olacak ve sermaye artirimi sonrasi ilk seansta bu fiyattan islem görmeye baslayacaktir. Bu yeni fiyat üzerinden sirketin Piyasa Degerini hesaplayacak olursak (2.500 TRL*200 milyon adet senet) yine 500 milyar TRL'lik degeri buluruz.
[IMG]file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif[/IMG]

Rüçhan Hakki ve Bedelli Sermaye Artirimi Nedir?
Bedelli Sermaye Artirimi, sirketlerin dis kaynaklardan temin etmis olduklari yeni kaynaklar karsiliginda, yani bir bedel karsiliginda, hisse senedi dagittiklari sermaye artirim türüdür. Ortaklarin Bedelli Sermaye Artirimina katilma haklari da Rüçhan Hakki olarak adlandirilmaktadir.
Sirketleri Bedelli Sermaye Artirimi yapmaya iten baslica iki neden bulunmaktadir. Bunlardan ilki, sirketin faaliyet hacminin büyümesine paralel olarak sermaye ihtiyacinin olmasidir. Ikincisi ise, yeni yatirimlar neticesinde sirketlerin fon ihtiyaci içinde olmalari ve ihtiyaç duyulan fonlarin bir kisminin sermaye artirimi yoluyla temin edilmeye çalisilmasidir.
Bedelli Sermaye Artirimi sirkete ek bir finansman kaynagi saglamaktadir. Bu kaynak genellikle mevcut ortaklardan temin edilmekle beraber, bazi durumlarda da mevcut ortaklarin Rüçhan Haklari kisitlanarak, yeni ortaklara bu imkan primli olarak kullandirilmaktadir. Böylece yeni ortaklar edinebilen sirketleri bu yola iten baslica neden daha fazla fon temin etme ihtiyacidir. Bu yolla sirketler normalde 1.000 TRL nominal degere sahip yeni senetleri mevcut ortaklarina yine 1.000 TRL'den kullandirarak, bir senet karsiliginda böylece 1.000 TRL fon temin edecekken, yeni ortaklara daha yukari bir fiyattan senetleri satarak daha fazla fon temin etme olanagini elde etmektedirler.
Yukarida bahsedildigi gibi sirketler Bedelli Sermaye Artiriminda genelde 1.000 TRL'lik nominal degere sahip yeni senetleri yine 1.000 TRL karsiliginda mevcut ortaklarina kullandirmakla beraber, bazi zamanlar daha fazla fon ihtiyaci içinde olan sirketler daha yüksek bir fiyattan Rüçhan Hakkini mevcut ortaklarina kullandirma yoluna gitmektedirler.
Bedelli Sermaye Artirimi esnasinda sirketlerin gerek mevcut ortaklarina, gerekse yeni ortaklarina primli fiyattan kullandirdiklari senetlerin primli kismi Bilanço'da özsermayenin Emisyon Primi kalemine kaydedilmektedir.
Örnek:
ABC A.S. yapmis oldugu Bedelli Sermaye'de, mevcut veya yeni ortaklarina 1.000 TRL nominal degere sahip beher hisse senedini 3.000 TRL fiyattan kullandirmistir. Bu durumda sirketin yapacagi muhasebe islemi su sekilde yapilacaktir; ihraç edilen her yeni senet için ödenmis Sermaye'ye 1.000 TRL, aradaki 2.000 TRL'lik fark ise Emisyon Primi kalemine kaydedilecektir. Bu islemin muhasebe prensipleri ile gösterimi su sekilde olacaktir;
Kasa 3.000 TRL
Ödenmis Sermaye 1.000 TRL
Emisyon Primi 2.000 TRL
Bedelli Sermaye artiriminda ortaklardan fon talep edildiginden yukarida bahsedilmis idi. Bu fonu ortaklarin özkaynaklarindan karsilamak durumunda olduklari gibi, sermaye artirim ile ayni zamanlarda yapilan Temettü ödemelerinden (eger sirket temettü dagitirsa) elde edilen kaynaklar ile bir kisminin veya tamaminin karsilanmasi da olasi bulunmaktadir. Bu durum Temettüden yapilan Bedelsiz Sermaye Artirimina benzemektedir ve IMKB'ye kote sirketlerin çokça kullanilan bir methoddur. Esasinda Temettüden dolayi direk olarak yapilabilen Bedelsiz Sermaye Artirimi imkani da bu usülden hasil olmustur.
Bedelli Sermaye Artirimi sirketlerin Piyasa Degerlerini etkilemektedir. Bunu asagidaki örnek ile daha iyi görebilme imkanina sahip olacagiz.
Örnek:
Bedelsiz Sermaye artirimina örnek olarak kullandigimiz XYZ A.S.'nin ayni cari piyasa verilerinde bu sefer %50 Bedelli Sermaye yaptigini düsünelim. Sirket Rüçhan Haklarini 3.000 TRL'den kullandiriyor olsun.
[IMG]file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif[/IMG]
Sirket %50 Bedelli Sermaye Artirimina gitmektedir, bu durumuda 100 milyar TRL'lik eski ödenmis sermayesine (bire yarim oraninda, çünkü %50) 50 milyar TRL'lik yeni sermaye eklenmektedir, böylece sirketin yeni sermayesi 150 milyar TRL olmaktadir. Fakat sirketin kasasina 150 milyar (50 milyon yeni hisse senedi*3.000 TRL hisse basina rüçhan hakki bedeli) girmektedir. Hisse Senedi sayisi da ödenmis sermayeye paralel bir sekilde artacaktir ve 150 milyon adet olacaktir.
Kasa 150 milyar TRL
Ödenmis Sermaye 50 milyar TRL
Emisyon Primi 100 milyar TRL
Sermaye artirimlari esnasinda hisse senetlerinin yeni fiyatlarini hesaplayan formülü kullanarak, sirketimizin hisse senetlerinin eski 5.000 TRL'ye göre yeni fiyatlarini ve buna bagli olarakta piyasa degerlerini bulabiliriz. Sirketimizin Temettü dagitmadigini ve Bedelsiz Sermaye Artirimi yapmadigini bilmekteyiz, hisse senetlerin yeni fiyati asagidaki sekilde olacaktir;
[IMG]file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image008.gif[/IMG]
Sirketin hisse senetlerinin yeni fiyati 4.333 TRL olarak hesaplanmakla beraber bu fiyati en yakin fiyat araligina yuvarlarsak 4.350 TRL degerini buluruz. Hisse senedi sermaye artirimi sonrasi ilk seansta bu fiyattan islem görmeye baslayacaktir. Bu yeni fiyat üzerinden sirketin Piyasa Degerini hesaplayacak olursak (4.350 TRL*150 milyon adet senet) yeni 652.5 milyar TRL'lik piyasa degeri buluruz. Yapilan sermaye artirimi islemi sirketin piyasa degerini 152.5 milyar TRL arttirmis bulunmaktadir ve dikkat edilirse bu tutar (küsürat düzeltmesi de dikkate alinmali) sirketin kasasina giren tutara esit olmaktadir.
[IMG]file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif[/IMG]

Temettü Nedir?
Temettü, sirketlerin bir yillik faaliyet dönemleri sonucunda elde ettikleri Net Dönem Kari üzerinden (yasal karsiliklar ayrildiktan sonra) dagittiklari ve ortaklarin sirkette sermayelerinin bulunmasi karsiliginda elde ettikleri getiridir.
Temettüler iki sekilde dagitilmaktadirlar; ilki, nakit olarak ortaklara ödenen temettüler, ikincisi ise Bedelsiz Sermaye Artirimina dahil edilerek karsiliginda yeni senet dagitilan temettüler.
Örnek:
Bedelsiz Sermaye Artirimina örnek olarak kullandigimiz XYZ A.S.'nin ayni cari piyasa verilerinde bu sefer %100 Temettü dagittigini, bu temettünün yarisinin karsiliginda Bedelsiz Hisse Senedi verdigini, diger yarisini ise Nakit olarak ortaklara dagittigini düsünelim. Sirket baskaca Bedelli veya Bedelsiz Sermaye Artirimi yapmamaktadir.
[IMG]file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif[/IMG]
Sirket %50 Temettüden dolayi Bedelsiz Sermaye Artirimina gitmektedir. Bu durumda 100 milyar TRL'lik eski ödenmis sermayesine (bire yarim oraninda, çünkü %50) 50 milyar TRL'lik yeni sermaye eklenmektedir. Böylece sirketin yeni sermayesi 150 milyar TRL olmaktadir. Hisse Senedi sayisi da ödenmis sermayeye paralel bir sekilde artacaktir ve 150 milyon adet olacaktir.
Sermaye Artirimi ve Temettü dagitimi esanasinda hisse senetlerinin yeni fiyatlarini hesaplayan formülü kullanarak, sirketimizin hisse senetlerinin eski 5.000 TRL'ye göre yeni fiyatlarini ve buna bagli olarakta piyasa degerlerini bulabiliriz. Sirketimizin baska Bedelsiz veya Bedelli Sermaye Artirimi yapmadigini bilmekteyiz, hisse senetlerin yeni fiyati asagidaki sekilde olacaktir;
[IMG]file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image010.gif[/IMG]
Sirketin hisse senetlerinin yeni fiyati 3.000 TRL olarak hesaplanmaktadir. Hisse senedi sermaye artirimi sonrasi ilk seansta bu fiyattan islem görmeye baslayacaktir. Bu yeni fiyat üzerinden sirketin Piyasa Degerini hesaplayacak olursak (3.000 TRL*150 milyon adet senet) yeni 450 milyar TRL'lik piyasa degeri buluruz. Yapilan Sermaye Artirimi ve Nakit Temettü ödemesi islemi sirketin piyasa degerini 50 milyar TRL azaltmis bulunmaktadir ve dikkat edilirse bu tutar sirketin kasasindan çikan Nakit Temettü tutarina esit olmaktadir.
[IMG]file:///C:/DOCUME%7E1/mehmet/LOCALS%7E1/Temp/msohtml1/01/clip_image002.gif[/IMG]

Kaç Çesit Hisse Senedi Vardir?
Farkli özelliklere sahip senet türlerini iki ana grupta toplamak mümkündür: imtiyazli senetler ve adi (normal) hisse senetleri. Bunlar içerdikleri özelliklere göre siniflandirilmislardir. Imtiyazli hisse senedi türü, basta ABD olmak üzere gelismis ülkelerde yaygin olarak kullanilmakla birlikte, ülkemizin mevzuatlari bu tür hisse senetlerine izin vermemekte ve sirketlerimiz ve yatirimcilarimiz bu tür bir enstrümandan yararlanamamaktadirlar.

Hisse Senedi Nedir?
Hisse Senetleri, Anonim ortakliklar tarafindan çikarilan ve belirli ortaklik sermayesine katilma payini temsil eden, yasa ve sermaye piyasasi kural ve sartlarina uygun olarak düzenlenmis kiymetli evraklardir.
Hisse Senetleri, sirket sermayesinin belirli bir kismini temsil eder, sahibine her türlü ortaklik haklarindan yararlanma imkani verir. Bu haklar;
·Sirket karindan pay alma hakki,
·Sirket yönetimine katilma hakki,
·Oy kullanma hakki,
·Rüçhan hakki,
·Tasfiyeden pay alma hakki,
·Sirket faaliyetleri hakkinda bilgi edinme hakki.

Imtiyazli Senet (Preferred Stock) Nedir?
Imtiyazli senet, adi hisse senedi ile tahvil karisimi özellik tasiyan bir hisse senedi türüdür. Hisse senedidir, çünkü adi hisse senetlerinin tasidigi ortaklik hakki (ör. oy hakki) yaninda adi hisse senetlerinden farkli ve öncelikli olarak temettü hakki vardir. Bu ikinci özelligi de tahvillere benzer. Söyle ki, imtiyazli senetler temettüden öncelikli ve sabit bir tutarda yararlanir. Imtiyazli senetlerin temettü ödemeleri yapildiktan sonra, ancak arta kalan dagitilabilir kar üzerinden, adi hisse senetleri için bir temettü ödemesi yapilabilinir.
Türkiye'de halihazirdaki mevzuatlar uyarinca imtiyazli senet olarak adlandirilan tür senetler sirketler tarafindan ihraç edilememektedirler. Bu tür bir enstrümandan yararlanamayan türk sirketleri, normal adi senetlerin yaninda degisik özellikler tasiyan ve imtiyazli senetlere kismen benzetmeye çalistiklari farkli grup adi senetler olusturmaya çalismaktadirlar. IMKB'ye kote birçok sirket bu tür farkli grup senetlere sahip olmalarina ragmen (bu farkli gruplar genellikle halka arz edilmedikleri, dolayisi ile IMKB'ye kote olmadiklarindan pek taninmamistir, örnegin, Anadolu Gida) en bilinenleri Is Bankasi, Adana çimento ve Kardemir'dir. Örnek olarak Adana çimento'yu ele alacak olursak, bu sirketin üç farkli grup senedi bulunmaktadir; A, B ve C olarak adlandirilan bu senet sahipleri farkli tutarlarda temettü geliri elde etmektedirler; A grubu senet sahipleri dagitilacak toplam temettünün %54'üne hak kazanirlarken, B grubu %36'sina ve C grubu da %10'una hak kazanmaktadirlar.

Adi Senet (Common Stock) Nedir?
Adi senet türü IMKB'de karsimiza çikan ve genelde bilinen senet türüdür. Yalin bir tür olmasina ragmen kanunlarimizin verdigi bazi olanaklar sayesinde bu tür senetler kendi içlerinde degisik özelliklere sahip gruplara bölünebilirler. Bu sekilde bir gruplandirma, imtiyazli senetten farkli bir sekilde olmaktadir. Herhangi bir öncelik veya sabit temettü ödeme seklinden çok, temettü dagitim oraninda farklilik ve/veya oy hakkindaki farklilik seklinde karsimiza çikmaktadir.
Türkiye'de nominal deger (par value) olarak degisikler (500 TRL, 1.000 TRL, 5.000 TRL en yaygin olarak kullanilanlaridir) olmasina ragmen, IMKB getirmis oldugu standartlarda nominal degeri 1.000 TRL olarak kabul etmektedir ve farkli olanlari bölme/çarpma islemleri yolula 1.000 TRL'lik nominal degere indirgemektedir. örnegin 5.000 TRL nominal degere sahip bir senet bu yolla bes adet 1.000 TRL nominal degere sahip senet olarak kabul edilmektedir.
Örnek 1: Yatirimcilar tarafindan en çok bilinen örnekler Is Bankasi ve Adana çimento örnekleridir. Bilindigi gibi Is Bankasi'nda dört degisik grup hisse senedi (Kurucu, A, B ve C) olmakla birlikte Adana çimento'da üç degisik grup senet (A, B ve C) vardir. Bunlarin ödenmis sermayede bir paylari vardir ve toplamlari da sirketin toplam sermayesini vermektedir. Bu senetlerin oy oranlari (her gruptaki senedin 1 oydan farkli oy hakki olabilir) ve/veya dagitilacak temettüden alacaklari pay farklidir.
Örnek 2: XXX isimli bir sirketin toplam 500 milyar TRL'lik sermayesi ve üç degisik grup (A, B ve C) hisse senedi olsun. Dönem sonunda 300 milyar TRL kar ettigini ve tüm miktari temettü olarak ortaklarina dagittigini düsünelim. Acaba hisse basina temettü geliri ne kadar olacaktir?
(1 Hisse = 1.000 TRL'lik sermaye tutari oldugunu unutmayalim)
HISSE GRUBU HISSE ADEDI (*1.000) TEMETTÜDEN ALDIKLARI NET TEMETTÜ ÖDEMESI (*1.000 TRL) HISSE BASINA TEMETTÜ
A GRUBU 100.000 % 40 120.000 TRL 1.200 TRL
B GRUBU 200.000 % 40 120.000 TRL 600 TRL
C GRUBU 200.000 % 20 60.000 TRL 300 TRL
TOPLAM 500.000 % 100 300.000 TRL
Görüldügü gibi, 300 milyar TRL kar eden ve karinin tamamini dagitan XXX sirketinin haiz oldugu farkli hisse grubu sahipleri farkli miktarlarda temettü geliri elde ediyorlar ve dolayisiyla her grup senedin piyasa fiyati farkli olacaktir.
Örnek 3: YYY isimli bir sirketin toplam 500 milyar TRL'lik sermayesi ve üç degisik grup (A, B ve C) hisse senedi olsun. Bu degisik gruplarin degisik oy haklari oldugunu düsünelim. Acaba gruplarin yönetim de söz haklari ne kadardir.
NOT: ***Grup Hisse Orani = Gruptaki Hisse Adedi/ Toplam Hisse Adedi
***Grup Oy Hakki = Gruptaki Hisse Adedi * Oy Hakki
***Grup Oy Orani = Grup Oy Hakki/ Toplam Oy Hakki