Borsa Nedir? Nelerden Etkilenir?

[1903]

HISSE GRUBU HISSE ADEDI GRUP HISSE ORANI OY HAKKI GRUP OY HAKKI GRUP OY ORANI
A GRUBU 100.000 % 20 10 OY 1.000.000 % 55.50
B GRUBU 100.000 % 20 5 OY 500.000 % 27.80
C GRUBU 300.000 % 60 1 OY 300.000 % 16.70
TOPLAM 500.000 % 100 1.800.000 % 100.00
Yukarida da görüldügü gibi A Grubu senetleri sermayeden %20 pay aldiklari halde, sirket yönetimi seçiminde %55.5 gibi çogunlugu teskil eden bir oy haklari vardir. Bir yatirimci, yatirim yapmadan önce bu durumu gözönünde bulunduracaktir ve senedi buna göre degerlendirecektir.

Nominal Deger, Hisse Adedi, Lot Ne Demektir?
Hisse senedine yatirim yapmayi düsünen bir yatirimcinin hisse senetleriyle ilgili terimleri bilmesinde yarar vardir. Burada bu terimlerden üçünü açiklamaya çalisacagiz.
Nominal deger (par value), bir hisse senedi basina sermayeden düsen payi belirtir. IMKB, borsaya kote olmus tüm senetlerin nominal degerlerini 1.000 TRL olarak kabul etmistir. Fakat, kote olmayan sirketlerin genelinde de nominal deger 1.000 TRL olarak kullanilmasina ragmen 500 TRL veya 5.000 TRL gibi nominal degerler de kullanilmaktadir. Sorun, farkli nominal degerlere sahip senetlerin halka açilmasi sonucunda borsaya kote olmalarindan kaynaklanmaktadir. Bu durumlarda borsa yönetimi bunlari hisse basina 1.000TRL'ye esitlemektedir. Yani 5.000 TRL nominal degere sahip bir senedi, IMKB, 1.000 TRL'lik bes adet senet olarak görmektedir.
Nominal degerlerin borsada 1.000 TRL olarak esitlenmesi bizim borsamiza özgü bir tasarruftur. Baska dünya borsalarinda degisik nominal degerlere sahip senetler islem görebilmektedir. örnegin New York Borsasi'nda 1 USD'lik nominal degere sahip senetler oldugu gibi 5 USD'lik senetler de islem görmektedir.
Sirketlerin sermayelerindeki her 1.000 TRL nominal degerdeki paylar o sirketin birer senedini olusturmaktadirlar. 1.000 adet hisse senedi bir araya gelerek de birer lotu olusturmaktadirlar. Böylece 1 Lot senet miktari, sirketin 1.000.000 TRL'lik sermayesini temsil etmektedir ve IMKB'de islemlere konu birimi teskil etmektedir. Lot'un altindaki küsuratli miktardaki senet miktarlari normal seans esnasinda alim-satima konu olabilmekle beraber fiyat kotasyonlari verilememektedir.

Hamiline ve Nama Yazili Senet Nedir?
Buradaki ayrimin mantigi aynen alacak senetlerinde veya çeklerde oldugu gibidir. Bir hisse senedi de nama veya hamiline yazili olabilir.
Nama yazili olan senetler sahiplerinin isimlerine kaydedilmis oldugu için, bu türde alim-satim borsada degil, borsaya kote olmayan sirketlerin senetleri gibi ticaret kanunundaki kurallarina göre olmaktadir. Eger bu tür senet sahipleri ellerindeki senetleri borsa araciligi ile satmak isterlerse, senetlerini hamiline çevirmeleri ve IMKB'ye kote ettirmeleri gerekmektedir.
Hamiline yazili senetlerin üzerinde herhangi bir kimlik yoktur. Bu senetlerin sahibi ya bunu ibraz edendir ya da takasbank dökümünde kimin üzerine gözüküyorsa odur. Borsada islem gören senetlerin hepsi hamiline yazilidir, fakat bir sirketin hamiline yazili senetlerinin hepsinin borsaya kote olmasi gerekmez. Hamiline yazili bir senedin borsada islem görebilmesi için kayit altina girmesi gerekmektedir.

Kurucu Hisse Senedi Nedir?
Kurucu hisse senetleri, sirket kurucularina ya da sirket açisindan önem arzeden sahislara genellikle bedelsiz olarak verilen, oy hakkindan yoksun ve sadece temettü hakki olan bir adi senet türüdür.

Borsaya Kote Olmak Ne Demektir?
Borsanin, hisse senetlerinin ticaretinin yapildigi bir piyasa oldugu belirtilmisti. Her piyasada oldugu gibi, bu piyasanin da kendine özgü kurallari vardir.
IMKB, diger borsalarda oldugu gibi hangi sirketlerin senetlerinin, ne miktarda (kaç adet) islem görebileceginin kayitlarini tutmaktadir. Ilk halka arzlarda, sirket yönetimleri, ne kadar hissenin borsaya kote (kayit altina) edilmesinin düsünüldügünü bildirir ve IMKB'den izin ister. Ilerde olusabilecek degisimler için IMKB'den izin almadan, yani kote ettirilmemis senetlerin ticareti olanakli degildir.
Kisacasi, bir senet için kote olmak demek, o senedin IMKB tarafindan tanindigini ve alim/satiminin yapilmasina izin verildigi anlamina gelmektedir.

Neden Halka Arz?
Halka arz nasil olur sorusundan önce neden sirketlerin halka arz ettiklerini anlamak yerinde olacaktir. Sirketlerin faaliyetlerini yürütebilmeleri için kaynaklara ihtiyaçlari vardir. Bu kaynaklar yabanci kaynak (borç yoluyla elde edilen kaynak) veya özkaynak (ortaklardan sermaye yoluyla veya faaliyetler sonucu kar yoluyla saglanan) olabilir. Iki kaynak türünün de sirkete bir maliyeti vardir. Bu maliyet yabanci kaynaklarda faiz maliyeti iken, özkaynakta ödenmesi gereken ve ortaklar tarafindan belli bir taban limitte beklenen temettü geliridir. Sirket yönetimi hangi kaynak ucuza geliyorsa, o kaynaktan faydalanma yoluna gidecektir. Eger özkaynak yoluyla fonlama yani senet ihraç ederek toplanacak fonlarin maliyeti daha ucuz ise, sirketler halka arza basvurma yoluna gidebilirler.
Ayrica, sirket ortaklari halka açilmayi bir tanitim ve reklam vasitasi olarak görebilir ve halka açilmaya karar verebilir. Sonuçta, borsa yoluyla sirketin degeri de olusabilecegi için, bu bir performans ölçüsü olarak da kullanilabilir.
Unutulmamasi gereken bir husus ise vergi mevzuatimiz halka açik sirketlere bir indirim saglamasidir.

Halka Arz Yöntemleri Nelerdir?
Aile sirketleri veya bir kaç ortagin bulundugu sirketler, yukaridaki sebeplerden biri veya birkaçini özönüne tutup halka açilmayi düsünüyorlarsa, kullanabilecekleri birkaç metod vardir. Genellikle bir danisman araci kurulus kullanildigindan, araci kurulusun hazirlayacagi öneriler arasindan, sirket yönetimi en uygununu seçer. çok fazla halka açilma metodu oldugundan burada belli basli bir kaçi kisaca anlatilacaktir.
Sabit Fiyatla Talep Toplama Yöntemi: Bu metodda sirket ortaklari yapilmis olan önfizibilite çalismalari isiginda belli bir fiyat ve arz edilecek hisse miktari belirlerler. Bu ilgili yatirimci grubuna sunulur ve isteyen kisilerden talepleri toplanir. En sonunda hisselerin karsiligini yatirmis olan yatirimcilara hisse senetleri dagitilir. Bu metodda araci kurum sadece yatirimcilar ile sirket arasinda elçilik görevi görebilecegi gibi, bu halka arzi kendisi de üstlenebilir (underwriting). Underwriting anlasmasi çerçevesinde arzi kendisi üstlenen bir araci kurulus, hisselerin tamamini satmayi taahüt eder. Eger satamadigi senet olursa, satilamayan kismi kendisi almakla mükelleftir.
Halka açilacak senetler, sermaye arttiriminda ortaklarin rüçhan haklarinin kisitlanmasi yoluyla (sirket yapmayi düsündügü bedelli sermaye artirimina mevcut ortaklarin kullanim haklarini kisitlar ve primli fiyattan bu tutarlar halka arz edilir) olabilecegi gibi, ortaklarin payindan satilmasi yoluyla da olabilir.
Fiyat Teklifi Alinmasi Yöntemi: Bu metodda sirket belli bir taban limitin altinda olmamak kosuluyla senetler için teklif edilen fiyatlari alir ve nihai karara göre hisseler satilir.
Bir baska metod ise, gelismis ülkelerde sikça kullanilan, senede dönüstürülebilinen tahvil ihraç etme yoluyla (convertible bonds) olandir. Burada, sirket yatirimcilara tahvil ihraç eder ve bu tahvilde, tahvil sahibine önceden belirlenen bir fiyattan hisse senedi alma hakki verilir. Eger tahvil sahibi (bondholder) ileride olusacak konjektürde fiyati uygun bulursa tahvilini hisse senediyle degistirir.

Araci Kurumlarin Islevi Nedir?
Araci kurumlar kurulus amaçlari itibariyle, hisse senedi ticaretinde yatirimci ile piyasa (karsi taraf) arasinda aracilik islemlerini ve yatirimciyi bilgilendirme fonksiyonlarini yerine getirirler. Bu aracilik islemleri için, en büyük gelir kaynaklarini olusturan, islem basina komisyon alirlar.
Araci kurumlarin baska görevleri ve gelir kaynaklari ise halka arz konsorsiyumlarinda yer almak ve yeni hisse senetlerin ihraclarinda aracilik görevi görmektir.

Lider Araci Kurum Nedir?
Bir sirketin halka arzi için, çesitli araci kurumlar bir araya gelip konsorsiyum kurarlar. Isteyen araci kurum bu konsorsiyuma katilir ve belli bir miktarinin halka arzini üstlenir. Bu konsorsiyumda, halka açilacak sirkete danismanlik yapan, konsorsiyumu düzenleyen yani bir halka arzda lider rolünü oynayan araci kurulusa Lider Araci Kurulus denir. Burada kisaca bahsedilen lider araci kurulusun esasinda görevleri ve sorumlulugu daha fazladir.

Ortaklar Kimlerdir?



Ortak Ne Demektir?
Sirketler belli bir faaliyette bulunmak üzere bazi sahislarin bir araya gelip kurduklari, tüzel kisiligi olan ve ülke mevzuatlarina uymakla mükellef kuruluslardir. Bu sirketleri kurmak için bir araya gelen kisilere girisimci, tüzel kisilik olustuktan ve girisimciler bu sirketin sermayelerine istirak ettikten sonra ortak denir.
Ortaklar, sermayedeki paylarina göre küçük ortak veya büyük ortak olarak adlandirilirlar. Büyük ortaklarin genellikle sirkette %50'den fazla oy oranlari vardir. Günümüzde halka açilmalar yayginlastikça, sirketlerin çok fazla miktarda küçük ortaklari olusmaya baslamistir.
IMKB'de hisse senedi sahipleri ayni zamanda sahip olduklari sirketlerin hisse senetlerinden dogan bir hak olarak, o sirketlerin birer ortagidirlar.
Ortaklar kurumsal ortak (fonlar, holdingler, emeklilik fonlari vb.) olabilecekleri gibi sahislar da olabilirler.

Holding ve Sirketler Grubu Ne Demektir? Ne Ise Yararlar?
Bir kisinin, bir grup girisimcinin veya bir ailenin birçok alanda faaliyet gösteren sirketleri olabilir. Fazla büyük olmanin bir sonucu ise bu sirketlerin yönetimlerinin zorlasmasi ve ortak bir misyon etrafinda idare edilme güçlügüdür. Böyle bir durumda sirket sahipleri, bu sirketleri belli bir çati altinda toplamak isteyebilirler. Bunu da ya bir holding kurarak ya da bir sirketler grubu olusturarak gerçeklestirirler.
Holding sirketleri, üretim ve satis türü faaliyetlerde bulunmayan, belli bir faaliyet alani olan sirketlere istirak eden, ve genellikle böyle sirketlerin büyük ortagi durumunda olan anonim sirketlerdir. Holding sirketlerinin kurulus ve varolus nedenleri birden çok sirkete istirak etmek ve bu sirketleri yönlendirmek/kontrol etmek oldugundan sermaye sirketleri sinifinda bulunmaktadirlar. Holding sirketlerinin sahipleri genellikle birçok sirketin sahibi olduklari için, bu paylarini holdinglere devrederler ve bu yolla o sirketlerin yönetimlerini tek elde toplarlar.
Sirketler Grubu'nda da, yine ayni mantiktan yola çikan sirket sahibi veya sahipleri, yönetimi bir baska sirket araciligiyla degil, direkt kendileri, bu sirketleri biraraya getirerek yapmak isterler. Basit anlamda, sirketler grubu, ayni kisi veya kisilerin sahip oldugu sirketlerin bir araya getirilmesidir. Sirketler grubunda genellikle sirket sayisi fazla degildir, buna karsin holdinglerde en az yedidir (kanuni gereklilik).

Yatirimci Kimdir?
Sahislar gelirlerinin harcamalar kismindan arta kalanlarini, ileriki bir tarihte kullanmak üzere saklamak ve gelir getiren bir enstrümanda degerlendirmek isteyeceklerdir. Yatirim araci olarak tanimladigimiz, ilerde bize arti olarak bir gelir getirme firsati sunan enstrümanlara yatirim yapan kisilere yatirimci denir. IMKB'de hisse senedi sahipleri (stockholder, shareholder) birer yatirimcidirlar. Çünkü ilerde belli bir gelir elde etme umuduyla yatirim yapan sahislardir.

Istirak Nedir?
Istirak, bir sirketin baska bir sirketin sermayesinde ortakligi söz konusu olmasi durumunda, sermayelerinde paylari olan sirketlere denir.

Istirak Çesitleri Nelerdir?
Yukaridaki tanimdan hareketle istirak çesitlerini ikiye ayirabiliriz: ana sirket, ortak oldugu sirkette %50'den fazla oy hakkina sahipse ortak olunan sirket bir bagli ortakliktir. Eger çogunluk ana sirkette degilse basit anlamda istirak (bagimsiz ortaklik) denir.

Istirak Etme Amaci Ne Olabilir?
Bir sirket, gereksiniminin üzerindeki fonlari, iki nedenden dolayi baska bir sirketin sermayesine ortak olma yoluyla ekler. Birincisi, iyi bir getiri beklentisiyle, klasik bir yatirimci mantigi ile bu yatirimini yapabilir. Ikinci olarak, bunu ana faaliyetleri ile iliskili olarak yapabilir. Örnegin bu, ürünlerinin pazarlamasini yapan sirketlere, hammadde üreten bir sirkete, baska bir sirketle ortak olarak benzer bir alanda üretim yapmak üzere vb. seklinde olabilir.

Takasbank Nedir?
IMKB'de islem gören senetlerin muhafazasi ile görevli olan IMKB Takas ve Saklama Bankasi A.S., böylece islemlerin düzgün olarak islenmesi ve düzenli olarak tutulmasina faydali olmaktadir. Kote olan senetlerin büyük bir kismi burada muhafaza edildigi için ayrica fiziki bir dolasima, hatta sirketlerin senet basmalarina gerek yoktur. Söyle ki, IMKB'deki islemler elektronik ortamda yapildigindan burada fiziki bir dolasim olmamaktadir, bu durum da gereksiz sayida senet basilmasi külfetinden sirketleri kurtarmaktadir.

Glossary
Menkul Kiymet Tasinabilir nitelikte ekonomik kiymet ifade eden ve paraya çevrilmesi ya da parayla ifade edilmesi mümkün olan kiymetli evraktir.
Borsa Belirli ticaret merkezlerinde, belirli tarihlerde alici ve saticinin bir araya gelerek menkul degerlerin fiyatlarini saptadiklari yerdir.
Döviz Borsasi (Foreign Exchange) Döviz arz edenlerle döviz talep edenlerin karsilastiklari, ulusal paralarin birbirlerine çevrildikleri standartlastirilmis piyasalardir.
Emtia Borsalari (Commodity Exchange) Ticarete konu olabilen mallarin alim ve satiminin gerçeklestirildigi standartlastirilmis piyasalar.
Tezgah üstü Piyasa (OTC; Over The Counter) Degerli evraklarin ticaretinin yapildigi standartlastirilmamis piyasalardir.
Hedging Çitleme. Nakit piyasada bulunan bir pozisyondan olusan risklerden diger piyasalarda (futures, options vs.) pozisyon alarak korunmadir.
Atil Kapasite Bir üretim biriminde, mevcut olan fakat kullanilamayan kapasitedir.
Know-How Bir isletme tarafindan, o isletmenin üretim yöntemlerinin ya da teknolojisinin, ayni dalda çalisan, ya da ayni isi yapmaya çalisan bir baska firmaya satilmasi veya kiralanmasidir.
Çikarilmis Sermaye Kayitli sermaye sistemine tabi ortakliklarin satisi yapilmis (ihraç edilmis) hisse senetlerini temsil eden sermayelerdir.
ödenmis Sermaye Esas sermaye sistemine tabi ortakliklarda, ortaklarca taahhüt edilen sermayenin nakden ödenmis kismidir.
Nominal Deger Menkul degerlerin üzerinde yazili olan degerdir.
Lot Hisse senetleri piyasasinda islem birimidir. IMKB Hisse Senetleri Piyasasi'nda, 1 Lot 1.000 adet hisse senedini veya 1.000.000 TRL nominal degerli hisse senedini ifade eder.
Underwritting Taahhütlü Aracilik Yüklenimi. Araci Kurulusun bir sirketin hisse senetlerinin halka arzi esnasinda senetlerin ihracini garanti vererek üstlenmesi ve satilamayan senetleri satin almasidir.
Convertible Bonds Hisse senedine dönüstürülebilir tahvil.
Bondholder Tahvil Sahibi.
Konsorsiyum Iki veya daha fazla isletmenin belirli bir projenin uygulanmasi konusunda yapmis olduklari isbirligidir.
OTC (over the counter) Tezgah üstü piyasalardir. Tezgah üstü piyasalarda, sermaye piyasasina aracilik eden kurumlar, kendi aralarinda bir borsanin belirleyici kural ve tüzüklerine uyma zorunlulugu duymadan islem (alim/satim) yaparlar. Bugün en gelismis piyasalardan biri olan Amerika Birlesik Devletleri'nde küçük islem hacmine sahip bazi firmalar, borsa haricinde OTC olarak islem görürler.