Roma Hukuku

PREATORUN ‘USUL HUKUKU’NA KATKILARI

Praetorler usul hukukunda yeni bir nizamın doğmasını sağlayan başlıca faktörlerden biri olmuştur.
Pretorler, artık bir format olarak uygulanan hukuktu. Praetor; bunu yumuşatarak uygulardı. Örneğin hukuka uygun, hakkaniyete aykırı bir olayda, Preator; İus Civile’ye göre haklı olan davayı reddedebilirdi[1].
Ius civilenin dava hakkı tanımadığı durumlarda Praetor; haklı buluyorsa dava hakkı tanıyabilirdi. Bunlara Praetor Davaları denirdi.
Praetor; İus Civile’ ye göre haklı olup da hakkını alamayan kişilere hakkını almasında yardımcı olurlardı.
Örneğin davacı gelir, malın kendisine ait olduğunu söyler fakat karşı taraf malı vermez ise Praetor; davalının malı almasını sağlardı.
Praetor; Bir kimse korkutulmak suretiyle borçlandırılmış ise kendisine açılacak alacak davasına karşı exceptio metus-ikrah defi öne sürebilirdi.

Praetorelerin o dönemin ve günümüz hukukuna getirdikleri en önemli yenilik Def’iler – exceptiones dir. Bunlar ilk defa formula usulünde ortaya çıkmış olan savunma imkanlardır. Ius Civile’ ye göre davacı haklıysa, davalı mahkum olurdu, bunun ötesi yoktu. Bu durum hakkaniyete aykırı olabiliyordu. Bu nedenle Praetor tarafından zamanaşımı konusu hukuka getirilmiştir. Davacı haklıda olsa davalıyı mahkumiyetten kurtarmak için atabileceği bir savunma türüydü. Exceptione’ ler hukukta büyük bir yeniliktir ve günümüzde hala aynı şekilde kullanılırlar.

İnterdictum; Praetor; bu himaye sayesinde haklı olana karşı kuvvet kullanılmasını yasak ederdi. Bu Praetor tarafından verilmiş sözlü bir emirdi. Taraflar arasındaki sorunu çözmek için bir önçözüm teklifiydi. Praetor; dava sırasında davalıya birşeyi yapmasını emreder, davalı buna uyrasa dava biter, mahkum olmaz, fakat davacı gene de haklı olduğunu savunup bu emre uymazsa dava devam eder. Zira sonucunda haksız olduğu ortaya çıkarsa, Praetor’ün emrine uymadığı için de ceza alırdı. Bu yolla bazı olaylar hakim kararına gerek kalmadan çözülürdü ve actio açılmasına engel olurdu.

Stipulationes praetoriae (preator stipulatioları) Bunlar Praetor’ ün zorlamasıyla fertler arasında yapılan borçlandırma işlemleridir. Genelde Praetor; bunları teminat amacıyla yaptırırdı.

İn integrum restitutio (eski hale iade) Praetor’ ün yapılmış olan bir hukuki muamaleyi iptal ederek önceki durumu gerçekleştirmesini ifade eder.
Örneğin; kendisine karşı yapılacak takibi neticesiz bırakmak için mallarını anlaşmalı olarak üçüncü bir kişiye devretmiş olan kişinin bu tasarrufu eski hale iade yoluyla iptal edilirdi.
Missio in Possessionem, bir kimsenin malları üzerindeki zilyetliğin bir başkasına verilmesidir. Bu mal bazenPraetor’ ün izniyle satılabilir, bazen zaman aşımı gibi çeşitli nedenlerle bu işlem yapılabilirdi.

Bunlar vasıtasıyla Praetorler özel hukukun bütün alanlarında yenilikler getirmişlerdir. Ius Civile mülkiyeti yanında Praetor mülkiyetinin kabulü, rehin hakkının feri ayni hak olarak düzenlenmesi, ius civile mirasçılığı yanında Praetor mirasçılığı, zilyetliğin korunması bu yeniliklerden bazılarıdır.

4. IUSTINIANUS’UN CORPUS IURUS CIVILIS ADINI TAŞIYAN HUKUK ESERİ NEDİR? HANGİ AMAÇLA VE NASIL HAZIRLANMIŞTIR? İÇERİĞİ VE NİTELİĞİ NEDİR?

Roma’da MS.527-565 yılları arasında hüküm sürmüş olan İmparator İustinianus, Roma’nın Cumhuriyet Döneminde kalan gösterişli günlerini tekrar görmek istiyordu. Rüşvet ve yolsuzlukları ortadan kaldırarak halkın kolayca ulaşabileceği bir adalet sistemi kurmak için çaba sarfetti. Bu amaçlar ile yaptığı icraatlardan bazıları; İlk önemli reformu eyalet yöneticiliği makamının alınıp satılabilmesinin (suffragia) yasaklanmasıydı(MÖ.535). Valilikler için önergeler çıkarıldı, defensor
civitatis’in (halkı korumakla görevli memurlar) konumları güçlendirilerek yargı yetkileri, halkın valilik makamına çıkmasına gerek kalmayacak şekilde genişletildi. Eyalet sistemi yeniden düzenlendi. İustinianos; imparatorluğu sırasında bir çok köprü, büyük surlar, manastırlar, yetimhaneler, hanlar ve görkemli kiliseler yaptırdı; depremlerde yıkılan kentleri; örneğin 528’de Antiokheia (Antakya)’yı yeniden yaptırdı. 532’de Nika ayaklanması sırasında yanan Ayasofya’yı olağanüstü boyutlarda yeniden yaptırarak 536'da ziyarete açtı.
Böylece İmparator İustinianus İtalya’nın bazı bölgelerinde Bizans egemenliğini ve Yunan etkisini birkaç yüzyıl sürecek biçimde canlandırmıştır.
Fakat İustinianus’un bizi ilgilendiren en önemli icraati Principatus Dönemi Roma Hukuku’nu canlandırıp yazmasıydı.
Corpus İuris Civilis;çağının toplumsal ve ekonomik gerçeklere uygun düşecek ve gereksinimlerini karşılayacak oranda değiştirerek yeniden geçerli olmasını sağlmak amacıyla İustinianus tarafınden derlenmiş bir hukuk eseridir.

Kelime anlamı olarak Corpus İuris Civilis; corpus > tüm anlamında, iurishukuk, civiles sivil halk, Roma halkı[2].
Türkçesi “Yurttaşlar Hukuk Derlemesi”, “Şehir Devletinin Hukuku” veya “Roma Hukukunun Külliyatı” anlamlarına gelebilir.

Corpus İuris Civilis’in Bölümleri;

Corpus İuris Civilis, dört önemli bölümden oluşur;

1. INSTITUTİONES (533)
2. DİGESTA (530-533)
3. CODEX I-II (529-534)
4. NOVELLAE (534-565)

.