Barut

iiÖÖçsBARUT

Atesli silahlarda çesitli atesleme araçlariyla tutusturulmasi durumunda olusturdugu gazlarin itme gücüyle merminin atilmasini yada herhangi bir aracin firlatilmasini saglayan yanici kati madde. Savas malzemesi olarak yanici özelliginden ötürü batida oldugu kadar doguda da ilk yüzyillardan buyana kullaniliyordu. En saf biçimiyle karbonu, hidrojeni bol ve yanici bir mineral olan neft, tam dokunma olmadan da atesi kendisine çekebilme özelligine sahiptir. Yag kükürt v.b gibi baska maddelerle karistirilmasi sonucu “RUM ATESI” diye bilinen daha da yanici ve kalici bir özellige bürünen neft insanlara, gemilere ve agaçtan yapilmis çesitli kusatma araçlarina karsi kullanilan sivi biçimindeki yanici maddenin özünü olusturur. 1230’a dogru güherçilenin kullanilmasindan sonra, neft yeni degerler kazandi. 12.yy’dan bu yana Çinliler güherçilenin itici özelligini bulmus ve onu savas fisegi kullanmak için kullanmislardi. Iranlilarin ve daha sonra Araplarin bu konuda Çin ve Hint’ten etkilendikleri sanilmaktadir. Güherçile önce havai fisekler için kullanilan ve neft adini alan ve hâlâ koruyan itici barutla karistirildi. Kisa bir süre sonra ayni ad top barutuna geçti. Arapçada güherçileli top barutuna önceleri “dawa” (ilaç, tüfek ilaci) 1924’den sonra da “midfa” dendi. Farsçada “darû” ile esanlamli olan bu terim Türkçede Arabistan’in güneyindeki Umman ve Aden’de oldugu gibi barut olarak kullanildi. Sonra da Farsçaya ve Balkan dillerine geçti. Genellikle güherçile, kömür ve kükürtten olusan bu bilesim karbarut olarak da bilinmektedir.

BARUTUN YAPISI

Barutun karisiminda % 70-80 potasyum nitrat (KNO3), % 12-20 **** kömürü, % 3-14 de kükürt vardir. Potasyum nitrat kömürle kükürtün yanmasi için gerekli oksijeni verir. Kükürtse barutun kolayca tutusmasini saglar. Kömürün yanmasindan karbondioksit, kükürtün yanmasindan da kükürtdioksit gazlari olusur. Geriye kalan potasyum sülfat, potasyum karbonat, potasyum sülfür gazlarindan yüksek bir basinç elde edilir. Birdenbire ortaya çikan bu basinç, atesli silahlardaki merminin ileri firlamasini gerçeklestirir.

BARUTUN TARIHÇESI

Avrupa’da barutu ilkin Friburglu Berthold Schwardz (1318 – 1384) adli bir Alman rahip ve filozofun buldugu sanilmaktadir. Schwadz, Venediklilerin kullandiklari ilk toplari dökerek bu toplarda gülleleri uzaga firlatmak için baruttan yararlandiysa da kimi tarihçiler, Avrupa 2da barutu Roger Bacon (1224 – 1294) adli Ingiliz bilginin buldugunu ileri sürerler. Avrupa’da atesli silahlarda barut ilk kez 13. Yy’da kullanilmaya baslandi. 14. Yy 2da da topçulukta kullanimi gelistirildi. Barutun bugünkü anlamiyla ilk olarak Ingilizlerle Fransizlar arasindaki Cressy Savasi’nda (1346) kullanildigi bilinmektedir.

Kimya alanindaki ilerlemeler sonucu nitroselüloz ve nitrogliserinin elde edilmesiyle hafif dumanli barutlar kullanilmaya baslandi. Daha sonra dumansiz barut (1886) ve Isveçli kimyaci Alfred Nobel’in (1833 – 1896) buldugu yüksek nitelikli patlayici bir madde olan nitrogliserinli barut kullanildi. Bu yöndeki çalismalarin sürmesi sonucu barut günümüzde degisik silah türlerinde istenilen biçimde kullanilabilecek hale getirildi.
BARUT ÇESITLERI

Barutlar; yapildiklari maddeye, biçimlerine ve gördükleri ise göre çesitlere ayrilir.

Pamuk Barutu:
Pamugun nitrik asit ve sülfürik asitle isleme tutulmasi sonucu elde edilen patlayici madde. Pamuk barutu, bir takim mermilerde ve elektrikli atesleme aygitlarinda, alevi patlayici maddeye ulastirmakta kullanildigi gibi, yüksek nitelikli birtakim dumansiz barutlarin yapilmasinda da kullanilir. Pamuk barutu, içinde bol azot bulunan bir nitroselülozdur.
Kordayt barutu:
Birtakim devletlerde sevk barutu olarak kullanilan ve pamuk barutu, nitrogliserinle bir çesit madeni yagdan yapilan, çubuk biçiminde çift bazli baruttur.
Öteki barut türleri:
Agizotu barutu, ates barutu, atesleme barutu, çakil barutu, çikolata barutu, taneli barut, esmer barut, imla barutu, ip barutu, is’al barutu, kapsül barutu, keskin barut, lagim barutu, makarna barutu, mensûri (prizmatik) barut, mikrop barutu, tahrip barutu, top barutu, yaprak barutu vb.
Kaynak: G.K. ansiklopedisi