|
•Pikaj Bir tasarımın basılabilmesi için kameraya hazır çiziminin hazırlanması gerekir. Bu çalışmaya "pikaj" adı verilmektedir. Tasarımcı, görsel unsurların nasıl yerleştirildiğini pikaj üzerinde denetleme olanağı bulur. Pikaj, kamera ile filme alınmaya hazır bir çalışmadır. Kamera ile kaydedilen film ise daha sonra baskı kalıbının hazırlanmasında kullanılır. Pikaj için gereken ilk malzeme, çizim yüzeyidir. Çizim yüzeyinin, tasarımın gerçek ölçülerinden biraz daha büyük tutulmasına rapido ve kurşun kalem gibi malzemelerle çizim yapmaya elverişli olmasına dikkat edilmelidir. Bu yüzeyler; resim kâğıtları, üzerlerinde mili metrik çizgiler olan bristol kartonlar, kuşe kâğıtlar ve aydıngerlerdir. Pikaj da kullanılan diğer malzemeler ise T cetveli, gönye, maskeleme bandı, yapıştırıcı, makas, cımbız, maket bıçağı, jilet, sıvı daktilo silgisi, kurşun kalem, rapido, fırça, trilin ve çini mürekkebidir. Dizgi çıktıları, reprodüksiyonlar ve illüstrasyonlar pikaj üzerinde bir araya getirilir. Küçük parçaların yapıştırılmasında kauçuk çözeltisi, büyük parçaların yapıştırılmasında ise mumlama yöntemi tercih edilmektedir. Slaytların, fotoğrafların ve illüstrasyonların pikaj üzerine istenilen ölçüler içinde yerleştirilmesinde orantı cetvellerinden yararlanılır, Letraset gibi kuru yöntemle transfer edilebilen harfler pikaj üzerine doğrudan uygulanabilirler. |
Çizim bittikten sonra bütün lekeler ve çizim yanlışları, beyaz bant veya sıvı daktilo silgisi ile kapatılmalıdır. Birçok renk kalıbının üst üste kullanıldığı durumlar dışında, genellikle bütün görsel unsurlar, aynı yüzey üzerinde ve gerçek boyutlarında gösterilir. Büyütülmesi ya da küçültülmesi istenen pikajların üzerine gerekli bilgiler not edilmelidir. Fotoğraf, slayt ve illüstrasyon gibi malzemeler renk ayrımı işleminden geçirileceği için, pikajdan ayrı tutulurlar. Pikaj üzerinde yer alan fotoğrafların bulunduğu bölümler, içi siyah veya kırmızı renklerle doldurulmuş kutular halinde gösterilir. Pikajdan alınan negatif film üzerinde fotoğrafların yer alacağı kutular saydam yüzeyler halinde elde edilirler. Böylelikle fotoğraflardan alınan tramlanmış negatifler, bu saydam kutular içine kolaylıkla monte edilebilir. Bazen siyah-beyaz çalışmalarda fotoğraflar önceden tramlanır ve tramlanmış pozitif kopyalar doğrudan doğruya pikajın üzerine yapıştırılırlar. Bu yöntem kullanıldığında, pozitif kopya üzerinde rötuş yapma olanağı doğar. Renk kalıplarının üst üste kullanılacağı ya da görsel unsurların birbirinin üstüne bindirildiği çalışmalarda, pikajın uygulandığı yüzeye ek olarak aydınger kâğıtlarından yararlanılır. Böylelikle renk ya da diğer görsel unsurlar, montaj aşamasında bir araya getirilmek üzere ayrı yüzeyler üzerine çizilir ya da yapıştırılırlar. Bu unsurların film, montaj, kalıp ve baskı aşamasında istenilen konumlarda kullanılabilmesi için pikaj da dahil olmak üzere bütün ek tabakaların üzerine siyah mürekkeple birbirleri ile çakışan kros işaretleri konur. Daha basit renkli çalışmalarda ise, renkli basılacak bölüme pikaj üzerinde istenilen renk kodu verilir. Böylelikle pikaj, biri siyah kalıp için, diğeri renkli kalıp için olmak üzere iki kez pozlandırılır. |
Pikajın sınır çizgilerini belirtmede, ortokromatik filmin duyarsız olduğu açık mavi tonlarda özel olarak üretilen markerler kullanılır. Eğer görsel unsurlar ya da zeminde kullanılan renkler tasarım dış sınırlarına kadar bütünüyle kaplıyorsa, bu durumda tasarımı sınırlayan çizgilerin 2-3 mm. dışına siyah mürekkeple bir çizgi daha çizilmelidir. Tasarımı sınırlayan çizgiler ile bu çizgilerin dışından siyah mürekkeple çizilen çizgiler arasında kalan boşluğa "bıçak payı" adı verilir. Ayrıca pikajın dört köşesine siyah mürekkeple kesim sınırlarını belirten kroslar konulmalıdır. Bu kroslar köşelerden 3-4 mm uzaklıklarda olmak üzere rapido, trilin ya da ince uçlu siyah keçeli kalemlerle belirtilmelidir. Pikaj, kamera ile pozlandırma aşamasında kirlenebilir, hatta çizilebilir. Bu nedenle pikaj çalışmalarını, üzerlerini örtecek biçimde, eski kâğıtlarla kaplamak yararlı olur. Pikaj, bir tasarımın basılma sürecindeki ilk basamaktır. Bu çalışma, çizim yüzeyi üzerine önceden belirlenen konumda yerleştirilmiş ve kamera ile pozlanmaya hazır hale getirilmiş bütün görsel unsurları içerir. Bu nedenle, pikajın kusursuz olarak hazırlanması gerekir, harflerdeki kırılmalar, imlâ yanlışları, baskı tekniği açısından risk oluşturan çalışma yöntemleri vb. basılı işe aynen yansıyacaktır. Pikaj çizimine başlamadan önce slayt, fotoğraf, illüstrasyon, tipografi gibi görsel unsurları istenilen boyutlarda büyültmek ya da küçültmek gerekir. Görsel bir imgeyi orantılı olarak büyütüp-küçültmede başvurulan iki yöntem vardır : |
a) Diyagonal Çizgi : Büyütülmesi yada küçültülmesi gereken görsel unsurun sınırlarını belirleyen çerçeve çizgileri, üzerline yerleştirilen yarı saydam bir kağıda aktarılır. Çerçeveyi oluşturan dikdörtgenin sol alt köşesi ile sağ alt köşesi, cetvel yardımıyla, diyagonal bir çizgiyle birbirine bağlanır. Eğer imgenin büyütülmesi söz konusu ise, bu diyagonal çizgi çerçevenin sağ üst köşesinin daha da yukarısına doğru uzatılmalıdır. Bu diyagonal çizgi üzerinde alınacak herhangi bir noktadan, çerçeveyi oluşturan doğrulara çıkılacak dikmelerle; imgenin orantılı olarak büyütülmüş ya da küçültülmüş örnekleri elde edilir. b) Orantı cetveli : Büyültme ve küçültme işleminde sık kullanılan, kolay ve hızlı çalışma olanağı veren bir araçtır. Orantı cetveli, genellikle aynı merkezden birbirine bağlanan iki diskten oluşur. Disklerin çevresi mili metrik çizgilerle bölünmüştür. Görsel imgenin en ya da boy ölçüsü ile büyültme ya da küçültme durumunda istenen en ya da boy ölçüsü iki disk üzerinde üst üste çakıştırıldığında; disklerin bütün kenarlarında birbirleriyle karşılıklı olarak çakışan bütün ölçüler, görsel unsurun orantılı olarak küçültülmüş ya da büyütülmüş boyutlarını gösterir. Pikajda kullanılan bütün çizgiler, film yüzeyinde görünecek biçimde, siyah mürekkeple gösterilir. Pikajın köşelerinde yer alan ve kesim yerlerini gösteren çizgilere kros çizgileri denir. Kesik çizgiler ise katlama yerlerini belirtir. Pikaj içinde yer alan ve mürekkeple belirtilen bütün çizgiler, baskı ile doğrudan ilişkilidir. Çerçeve çizgileri, kesilerek ayrılması gereken bölgeleri gösteren kesik çizgiler, tramlanacak ya da baskıda renklendirilecek kısımların sınırlarını belirtmede kullanılan çizgiler bu gruba girer. |
İki ya da daha fazla rengin, tipografi, illüstrasyon ya da fotoğrafın birbirinin içinde veya üst üste kullanıldığı tasarımlarda pikaj, iki yada daha fazla olmak üzere ayrı kâğıtlar üzerine hazırlanır. Önce görsel unsurların en belirleyici olarak yer aldığı çizim hazırlanır. Ayrı olarak çizilen bu tabakaların her birine; sonradan doğru olarak monte edilmelerini sağlayacak biçimde, üst üste konulduklarında birbirlerine çakışan kros işaretleri konulmalıdır. Montaj yapılırken filmlerin ters yani "Emülsiyonlu" tarafı üste bakmalıdır ki kopya işlemi yapılırken hassas tabaka plakaya gelsin. Aksi halde film kalınlığı ışığı geçireceğinden özellikle tramlı işlerde nokta kaybına neden olur. Ayrıca sınırlı bir resim içersinde tek tek monte edilmesi gereken filmlerin, iş olmayan kısımlarının üst üste montajı, sonradan bir takım düzeltmelerin yapılmasını gerektirir. Üst üste filmler gölgeler yapar ve bu gölgeler plâkaya aynen geçer. |
•Montaj Folyeleri ve Özellikleri Günümüzde çok çeşitli montaj folyeleri kullanılmaktadır. Bu folyelerin özellikleri grup olarak birbirinin aynı olmasına rağmen sadece kimyasal özellikleri açısından farklılık gösterirler. 1) Selüloz asetat esaslı folyeler : Ultrapan, selonex ve asetat folyeler bu gruba dahildirler. Bunlar selüloz ve asitikasit bileşimleridir ve yumuşatıcı miktarları % 25 dir. Kimyevi maddelere karşı dayanıklıdırlar. Çok çabuk aşınırlar ve düşük hararette kırılırlar. Neme ve ıslaklığa karşı dayanıksızdırlar. 2) Polikarbonat esaslı folyeler : Bunlar sıcaklığa karşı oldukça hassa olmalarına rağmen neme karşı dayanıklıdırlar. Soğuğa ve yıpranmaya karşı dirençlidirler. 3) Vinilklorit-Karışık Polimerisat esaslı folyeler : Astralon bu gruba dahildir. Günümüzde en yaygın kullanışlı olanıdır. Sıcağa karşı oldukça hassastır. Neme karşı diğer folyelerden daha dayanıklıdırlar. Kullanma sıcaklığı 50 derecedir. Kimyevi maddelere karşıda dayanıklıdır. Kolay yıpranmazlar. Ancak 50 derecenin üstünde veya çok düşük sıcaklıklarda kırılmalar başlar ve elastikiyetleri kaybolur. 4) Polyester esaslı folyeler : Montaj işleri için en çok aranılan ve kullanılan folyelerdir. Yapıları bakımından soğuğa, neme, kimyevi maddelere, yırtılmaya ve yıpranmaya karşı dayanıklıdırlar. Kıvrılma elastikiyetleri fazladır. 5) Kaplama (Sargı) Esaslı folyeler : Polyester tipi folyelerdir. Polietilen veya PVC bileşimleri ile kaplıdırlar. Mat, bir yüzü parlak, her iki yüzü parlak folyeler bu gruba dahildir. Kaplama nedeniyle neme karşı dayanıklılık derecesi çok yüksektir. Bu nedenle kimyevi maddelere karşı dayanıklıdırlar. Montajda Sayfa Dağılışı Bir katalogun, bir mecmuanın veya bir kitabın montajında, sayfaların tek tek basılıp kırıldıktan sonra sayfa numaralarının doğru olarak dağıtılmasına "Montajda Sayfa Dağılışı" denir. Kural olarak kâğıdın ön ve arkasına baskı yapılır. Bu baskılara "İlk (ön yüz) baskı |
- İkinci (arka yüz) baskı" adı verilir. Montaj çalışmalarında " Makas payı" nın mutlaka bırakılması ve makas tarafının işaretlenmesi lazımdır. Makas, tabaka baskı makinesinin kağıdı tuttuğu kısmına verilen addır. Bu alana baskı yapılamaz, bu paylar baskı makinesi çeşitlerine göre değişebilir. Baskı makinesinde makas adı verilen tutacaklar ile kağıt, baskıya geçirilir. Makasın karşı tarafına etek denir. Baskı makinelerinde kağıdın hizalanarak baskıya geçmesini sağlayan makine parçasına Poza denir. Poza, sağ ve sol (ön ve karşı) olarak 2 adettir. Kağıtların baskısı bittikten sonra ayrı bir baskı ya da kesim için kağıtlar poza tarafından hizalanır. •Revolta Kâğıdın, aynı kalıpta hem arka hem de ön yüzün baskısını yapma işlemine Revolta denir. Kağıdın bir yüzü basılır ve daha sonra aynı kağıt ve aynı kalıplar kullanılarak arka yüz baskıya geçirilir. Bu yöntem baskı ebadının büyük olduğu makinelerde, küçük, arkalı önlü ve yarım formalı işlerde kullanılır. Revolta, etek-makas ve poza olarak iki çeşittir. Etek-makas revolta da; kağıt önce makas tarafından baskıya girer, tüm kağıtlar basıldıktan sonra kağıt, etek tarafından çevrilerek baskı yapılır. Poza revolta da ise kağıt sağdan sola yada soldan sağa ve arkası çevrilerek baskı yapılır. Ayrıca Etek-Makas revolta da, etekten ve makastan bırakılacak boşluk eşit olmalıdır. Kâğıdın her iki tarafına baskı yapabilmek için kâğıdı çevirmek gerekir. Bu çevirme iki çeşittir : |
1) Yanı Üzerine Çevirme (Revoltalı) : En çok kullanılan çevirme şeklidir. Küçük ebatlı basılacak işin ön ve arka sayfaları kâğıdın bir yüzündedir. Yani kalıpta ön ve arka sayfalar bir aradadır. Kâğıdın her iki tarafı da basılacağından, bir tabaka ortadan kesilerek iki ayrı forma elde edilmiş olur. Ebadı biraz büyük olan işlerde önlü arkalı baskıdan sonra kâğıt ortadan kesilmez, yani tek forma şeklindedir. Yine bu çevirme usulünde kâğıdın çok düzgün dik açılı kesilmesi şarttır. Yanı üzerine çevirmede "Sayfa Kılavuzu" değişir, "Baskı Kılavuzu" değişmez. 2) Kıvırarak Öne Doğru Çevirmek (Etek/Makas) : Bu çevirme şeklinde kâğıt öyle çevrilmelidir ki, "Kâğıt Kenarı" ve "Sayfa Kılavuzu" konumu değiştirmeden "Baskı Yan Kılavuzu" ile arka arkaya gelebilsin ve muntazam baskı yapabilmek için kâğıdın her iki geniş yüzü dik açıyla kesilebilsin. • Kalıp Hazırlama Kalıp Kopyası İçin Kullanılan Orijinaller ( Filmler ) Kalıp atölyesinde kopya için kullanılan orijinallerin % 98'i filmdir. Bu filmler lith karakterdedir, yani basılacak kısımlar simsiyah, basılmayacak kısımlar ise tamamen şeffaftır. Bunlar, tire veya tramlı olur. Siyah beyaz ya da renkli orijinallerden hazırlanır. Orijinal, negatif kalıp kopyası için negatif, pozitif kalıp kopyası için ise pozitif olmak zorundadır. Bu orijinaller reprodüksiyon atölyelerinde hazırlanır. Filmlerin hazırlanması, kamerada ilk çekim şeklinde olabilir veya kontakt kopya şasesinde çoğaltma yapılarak elde edilir. Pul, etiket ve ambalaj işlemlerinde olduğu gibi pek çok kopya gerekiyorsa, çoğaltma (repete) makinelerinde teksir yapılır. Yazılar, el dizgi veya sıcak dizgi ile dizilip bunlardan kâğıda baskı yapılarak elde edildiyse, kamerada filme alınır. Foto dizgi sistemi uygulanan matbaalarda ise, foto dizgi makinelerinden dizgi kâğıdı veya dizgi filmi, pozitif olarak çıkar. Tabaka ofset baskı makineleri için genellikle pozitif kalıp sistemi uygulanmaktadır. Bu sistem için uygulanan film montajı, çalışma kolaylığı sağlar. Pozitif rehberlerle daha kolay ayar yapılır. Hataların tespiti daha kolaydır. Ayrıca tramlı resimlerde renklerin üst üste oturtulması çok daha kolay olur. Negatif kalıpların baskıya dayanma gücü, albümin kopya sistemi uygulanırsa sınırlıdır. |
Albümin kopya ile en çok 10 bin baskı yapılabilir. Negatif kopya sistemi, ülkemizde sadece rotatif ofsetle baskı yapan gazete matbaalarında uygulanmaktadır. Ancak onlar sentetik emaye kullandıkları için kalıp 60 ila 100 bin baskıya dayanır. Kopya orijinallerinden beklenen nitelikler : Kaliteli kopya orijinalleri, yani tire ve tramlı filmler, ışığı tam geçiren ve hiç geçirmeyen bölümlerden oluşmalıdır. Yarım ton filmler kalıp kopyası için kullanılmaz. Gerek çizgi ve yazılar, gerekse tram noktaları tam siyah olmalı ve hiç ışık geçirmemelidir. Ayrıca şeffaf olan yerlerde her hangi bir ton bulunmamalıdır. Çizgi ve nokta kenarları keskin hatlı veya halesiz olmalıdır. Diğer bir deyimle, tramlı bir noktanın tüm alanı aynı yoğunlukta olmalıdır. Ancak bu şekilde hazırlanan filmin tüm değerleri kalıba eksiksiz olarak kopya edilebilir. Potasyum ferri siyanür çözeltisi yedirilip küçültülen noktaların merkez ve kenarları eşit yoğunlukta olmaz. Bu durumda bunlardan kontakt yolu ile negatif- pozitif kopya yapılmalıdır. Aksi halde kalıpta değer kaybı olur. Foto dizgi yolu ile elde edilen yazıların yoğunlukları, iyi bir kopya için idealdir ve negatif - pozitif kontakt yapmaya gerek yoktur. •Ofset Kalıpları Hazırlanan montaj folyeleri (Astrolonlar) ofset kalıp atölyesinde kalıp çekilmek üzere muhafaza edilir. Kopya edilecek olan ofset kalıplarının birçok çeşidi vardır. Bunları sırasıyla inceleyelim: |
1) Çinko Kalıplar : Kaba grenli olduğu için, ince tramlı, hassas kopyalar için elverişli değildir. Tire işler için daha uygundur. İnce tramlı işlerde noktalar kaba gren aralarında kalarak kırılır ve dolayısıyla kalite kaybı olur. Çinko kalıplarla ulaşılan tiraj, modern kalıplara oranla daha azdır. Çinko kalıplar, en eski metal kalıplardır. Çabuk okside olurlar. Bütün bu dezavantajları yanında çinko kalıplarının bazı iyi tarafları da vardır. Bunlarla baskı makinesinde ayar yapılırken bir miktar uzatılabilirler. Böylece küçük ayarsızlıklar düzeltilebilir. Ayrıca basılan kalıp yüzeyindeki resim silinip gren yapılarak yeniden kullanılabilir. 2) Alüminyum Kalıplar : Bu kalıpların, hafif olması ve üzerlerine ince gren yapılabilmesi, dolayısıyla hassas işlere uygun olması, çinko kalıplara rakip olması için etken olmuştur. Alüminyum kalıplar, az emaye ile hazırlanabildiği ve az hazne suyuna ihtiyaç gösterdiği için de avantajlıdır. Baskıda orijinal nokta değerlerine büyük ölçüde sadık kalırlar. Nokta büyümesine yol açmaz. Az boya ile net, keskin resim verir. Çinko kadar olmasa da bir kaç kez silinip yeniden grenlenebilir. 3) Çok Metalli Kalıplar : Çok metalli kalıplar iki veya üç değişik metal tabakanın birleşmiş şeklidir. Bu metal tabakaların, su ve boyaya olan reaksiyonları birbirleri ile zıttır. Boyayı kabul etmesi gereken yerlerde lâk yerine, bakır bulunur. Suyu tutması gereken yerler ise çelik, krom veya krom - çelik alaşımı ile kaplıdır. Çok metalli kalıplar yüksek tirajlı işlerin temiz ve boyaya doygun olarak basılabilmesine imkan verirler. Dezavantajları ise, teçhizat ve kalıp olarak pahalı olmaları, alüminyum kalıplara göre iki kat daha fazla zamanda hazırlanmaları ve tashih imkanının çok sınırlı olmasıdır. Bu kalıpların ayrı bir özellikleri de ancak bir defa kullanılabilmeleri, yani kullanıldıktan sonra silinip yeniden grenlenememeleridir. |
a. Bi - Metal kalıplar : Bunlar bakır, demir karışımı veya pirinç boya alıcı özellikte bir taşıyıcı tabaka ve onun üzerinde de bir krom tabakasından oluşurlar. Krom tabakası suyu kabul eder, fakat boya almaz niteliktedir. Oksidasyonu önlemek için zamklamaya gerek duyulmaz. Örnek: Krause'nin Bio-M kalıbı . b. Tri - Metal kalıplar : Bu kalıplarda teneke, çelik veya alüminyum taşıyıcı tabaka üzerinde bakır tabaka bulunur Bakırın üstünde de krom tabakası yer alır. Bu kalıpların Bi-metal kalıplarından farkı, taşıyıcı olarak ayrı bir metal plakanın kullanılmasıdır. Örnek: Krause Bio kalıbı, Schoemba firmasının eisentri kalıbı • Grenaj Çinko ve alüminyum kalıplar kopyadan önce grenlenir. Kalıplar daha önce hiç kullanılmamış da olsalar mutlak surette grenlenmeleri gerekir. Bunun sebebi şudur: |
Grenlenen kalıbın yüzeyi matlaşır ve bu yüzeyde çok küçük çukurluklar meydana gelir. Bu çukurluklar, hazne suyunun tutunabilmesini sağlar Kalıp grenlenmemiş olsa, hazne suyu kalıp üzerinde kalamaz. Dolaysıyla kalıp ton tutar. Tri-metal kalıpları, grenlenmeye ihtiyacı yoktur. En üstteki krom tabakasının yüzeyi zaten mattır, fakat hiçbir gren mevcut değildir. Bu kalıbın grensiz oluşu, ona az hazne suyu ile baskı yapabilme özelliğini kazandırır. Böylece en az tram noktaları çok keskin olarak basılabilir. Kalite avantajının yanında baskıya dayanıklı oluşu da Trimetal kalıplarının kayda değer bir özelliğidir. Grenaj Yapımı : Grenaj atölyesinde kalıp grenajı için ön silme aleti, grenaj makinesi, kalıp kurutma dolabı, yıkama küveti, kalıp muhafaza rafları, ön silme küveti,kontrol aleti bulunur. Önceden baskı yapılmış bir kalıbın tutulduğu işlemler : Kalıbın üzerindeki zamk yıkanarak çıkartılır. Baskıda kalan boya artıkları silinir. Lak sökücü ile kalıp üzerindeki lak temizlenir. Kum dökülüp ön silme aleti ile kalıp yüzeyi silinir. Su serpilir, kalıbın ön ve arka yüzeyinin suyu, rakle ile sıyrılır, süngerle silinir, kurutulur. Kontrol edilir, böylece kalıp yüzeyindeki resim tamamen silinmiş olur.Ön temizlik cihazının en önemli parçaları : Metal kasa, elektrik motoru, kablo, fiş, bir veya iki daire şeklindeki silici keçelerdir. |
Grenleme Makinesi: Grenaj makinesi, kalıp teknesi, askı tertibatı, elektrik motoru, bilye toplama ve muhafaza kutusundan oluşur.Ön silme işlemi yapılmış olan veya daha önce hiç kullanılmamış olan çinko kalıpların grenajı şu şekilde yapılır:Grenaj makinesinin büyüklüğüne göre 1,2 veya 4 kalıp, çalkalama teknesine bağlanır. Grenaj bilyeleri tekneye doldurulur. Bu bilyeler çinko kalıplar için 22 - 24 mm. çapında olur. Alüminyum kalıplar için ise 16 -18 mm. çapında bilye kullanılır. Motor çalıştırılır, su ve kum dökülür. Grenaj müddeti sona erince bilyeler çıkarılır. Kalıplar çözülür ve çıkarılır. Temizleme küvetinde fırçalanır, ön ve arka, rakle ile sıyrılır, süngerle silinir, kurutulur ve genel kalite kontrolü yapılır. Grenaj Yapımında Temiz Grene Tesir Eden Faktörler : Grenaj makinesinin hareket hızı: Bu hız dakikada 220 tur olursa ince gren elde edilir. Ayrıca çalkalama alanı 2,5 - 3 santim olmalıdır. Bilyeler: Hafif metal veya çelik bilyeler olabildiği gibi porselen veya cam bilyeler da kullanılabilir. Önemli olan bu bilyelerin tam yuvarlak ve aynı büyüklükte olmalarıdır. Grenaj Kumu: Grenaj kumunun sertliği çinko veya alüminyum metallere uygun olmalıdır. Kumun su ile karışım oranı iyi ayarlanmalıdır.Çinko grenlemede ilk kum grenaja başlarken atılır. Sonra 15 er dakika ara ile üç defa daha kum dökülür ve sonra su dökülür. Grenaj 60 dakika sürer. lüminyum kalıplarda ise ilk kum yine grenaj başlangıcında dökülür. |
Sonra 15 er dakika ara ile iki kere daha kum verilir ve sonra su verilir. Böylece alüminyum kalıpların grenaj 145 dakikada biter. Bu süreler daha kısa tutulursa kaba gren elde edilir. Daha uzatılırsa gren bozulur, kalıp düzlesin Bu itibarla grenajda süre çok önemlidir. Temizliği için çok konsantre asit kullanılmamalıdır. % 2 lik asetik asit yeterlidir. Grenajdan sonra kalıbın hemen silinip kurutulması büyük önem taşır. Aksi halde kalıp oksitlenebilir.Grenaj çalışmaları ülkemiz için güncelliğini sürdürmektedir, çünkü bir çinko kalıp takriben 20 - 30 defa kullanılabilmektedir. Alüminyum kalıplar ise 5-6 defa silinip yeniden grenlenebilmektedir. Şu halde grenaj bizim için halâ yeni kalıptan ekonomiktir. Avrupa'da çinko kalıplar, kalite yetersizliğinden dolayı hemen hemen kalkmıştır. Alüminyum kalıplar ise bir kez kullanıldıktan sonra fabrikaya iade edilmekte veya hurdacıya satılmaktadır. Dolayısı ile kalıp atölyeleri veya matbaalar artık grenaj işi ile uğraşmamaktadırlar.Ülkemizde, Avrupa'da olduğu gibi alüminyum kalıbı bir defa kullanıp atan, daha doğrusu hurdacıya gönderen sektör veb ofsetle baskı yapan gazete matbaalarıdır. Onlar 0,20 mm. gibi ince alüminyum folye kullandıkları ve bu folyeler baskıdan sonra makineden çıkarılırken kırıldığı için tekrar kullanılmaz duruma gelirler. Avrupa'da çok yayılmış olan eloksal kalıplar yepyeni bir grenaj sistemi ile oluşmaktadırlar. Kalıpların yüzeyleri bir kaç mikron kalınlığında oksit tabakası ile ve elektroliz yolu ile kaplanırlar. Grenler gözle görülmeyecek kadar incedir. Çok iyi sonuç verir. Tirajı yüksektir. Kalıp baskıda oksitlenmez ve dolayısı ile ton tutmaz. Zamklamaya gerek yoktur. Ülkemizde genelde kullanılmayan bu kalıplar şu isimlerle satılmaktadır: Eggen Firması: Elan kalıpları, Schoembs firması; Seal ve Hogter firması; Lithal Algraphy Limited Şirketi; Silver - Slal ve Süper, duraplate kalıpları. Bu kalıplara genel olarak ELOKSAL KALIPLAR diyoruz. |
Ofset Kalıplarının Kopyası: Ofset kalıp kopyası esas olarak iki şekilde olur. Bunlar negatif ve pozitif kalıp kopya sistemleridir. Negatif kopya sisteminde orijinal olarak negatif montaj kullanılır. Pozitif kopya da pozitif montaja gerek duyulur.Negatif kopyada kalıbın poz gören kısımları sertleşir. Poz görmeyen yerler ise banyo esnasında çözülür. Genellikle küçük ofset makineleri için hazırlanır. Büyük ofset ve zor işler için elverişli değildir,çünkü negatif montaj yapımı zordur. Kontrolü çok büyük dikkat ister. Ayrıca önemli bir faktör olarak belirtmek gerekir ki negatif kalıpların baskı tirajı pek yüksek değildir. Emaye, albümin ve amonyum bikromat karışımı olduğu için çok dayanmaz. Emaye turnete döküldükten sonra hemen poz vermek gerekir, aksi halde albümin (yumurta akı) emaye hassasiyetini kaybeder, bozulur. Tirajı hiç olmazsa 10 -15000 e çıkarabilmek için gerek emaye hazırlanırken ve gerekse kalıp çekimi ve baskı sırasında büyük titizlik gerekir. Bu alanda ancak emayeli negatif kalıplar kullanım alanı bulabilmektedir. Neğatif Sistemin Uuygulanması: Plakaya turnette emaye dökülür. Kuruyunca negatif film ile pozlandırılır. Pozlanan kısımlar sertleşir. Bu kısımlar ilerde boya alıp baskı yapan kısımlardır. Sonra kalıp yüzeyine yağlı, siyah boya sürülür, daha sonra su ve tamponla banyo yapılır. Bu sırada poz görmeyen yerlerdeki emaye çözülüp, kalkar. Kalıp üzerinde kalan emaye asıl baskıyı yapan element olarak mekanik etkilere dayanma gücü azdır. Baskı tirajı yükseldikçe tram noktaları genişler. Montaj zorluklan ve nokta değişkenlikleri de sistemin diğer zayıf taraflarını oluşturur. Ancak emayeli negatif hazır kalıplar küçük ofsetler için yeniden aktüel olmakla birlikte, ülkemizde hemen hiç kullanılmamaktadır. |
Sürme Kopya Sistemi (WİPE ON): Bu sistem özellikle web ofsette basılan gazetelerin hemen hepsi tarafından uygulanmaktadır.Sentetik karakterde olan hassas emaye iki bölümlü olup, karıştırılarak hazırlanır ve grenlenmiş kalıp üzerine süngerle sürülür. Kurutulduktan sonra negatif filmle vakumlu şasede pozlandırılarak el ile veya makinede banyo edilir. Siyah renkli olan banyo aynı zamanda kalıbı renklendirmiş olur. Daha sonra kalıp zamklanarak baskıya hazır hale gelir. Kullanılan emaye organik olmayıp sentetik olduğu için bu kalıp hazırlama sistemi 60 -100 bin tiraja ulaşılmayı sağlar. Baskıda iyi kâğıt kullanılır ve uygun şartlar da sağlanırsa tiraj daha da arttırılabilir. Klasik kalıp kopya sistemlerinde emaye dökme işlemi çok büyük dikkat isterken, sürme kopyada markalar arasında farklılık olmakla birlikte süngerle emaye sürülürken özel itinaya pek gerek duyulmaz. Pozitif Kopya:Yakın zamana kadar Arap zamkı ve bikromat karışımı bir emaye kullanılırdı. Artık bu tertip emayeler, yerlerini polovinilalkol esasına dayalı sentetik emayelere terk etmektedir. Her iki sistemin uygulanışı birbirine çok benzer. Uygulama Önce kalıp asetik asit veya fosforik asit çözeltisi ile temizlenir. Emaye turnette dökülür. Döküm el ile yapılabileceği gibi döküm aparatı ile de yapılabilir ve daha muntazam olur ve kalıpta eşit emaye kalınlığı sağlanır. Kuruyan kalıp pozitif filmle vakumlu şasede pozlandınlır. Işık gören kısımların sertleştiği kalıp su veya asitli eriyikle banyo edilir. Biz buna "açma banyosu" da diyoruz. Bu sırada kalıptaki poz görmeyen kısımlar çözülüp kalkar. Kalkan kısımlar asit çözeltisi ile derin yedirilir. |
Böylece 1-2 mikronluk derinliğe inen yerlere daha sonra sürülen lak yerleşir. Asıl, boyayı alıp baskı yapan kısımlar bunlardır. Yalnız lak sürmeden önce gerekli kısımlar tashih edilir. Laktan sora kurutulan kalıp boya ile karartılır. Poz ile başlangıçta sertleşmiş olan emaye, asitli eriyikle kalıptan sökülür. En son olarak zamk sürülen kalıp, baskı için hazır hale gelmiş olur.Görüldüğü gibi pozitif kopyada emaye, negatif kopyada olduğu gibi baskı yapmak için kullanılmaz, bilakis laktan sonra çözülüp atılır. Bu önemli fark, pozitif kopyaya; Yüksek tiraj, mekanik etkilere ve sürtünmeye, karşı dayanıklılık sağlar. Lak, kalıbın derinliğinde daha sağlam oturma imkanı bulur. Ton değerleri daha iyi elde edilir. Tram noktalarında keskinlik sağlanır. Kullanılan film montajı pozitif olduğu için, daha seri çalışılır. Pozitif Kopyada Kullanılan Emaye Çeşitleri 1) Asit banyolu emayeler Avantajları: Tam siyah olmayan tram noktalan banyo edilebilir, yani banyo vasıtası ile işi kurtarmak mümkündür. Dezavantaj: olarak bu emayelerin ısı ve rutubetten çok etkilenmeleri gösterilebilir. Bu durumda kalıp uçar, yani resim ya kalkar veya açmakta zorluk çekilir. Ayrıca burada banyonun da ek masraf doğurduğuna değinmek gerekir. Bu kalıplara verilen poz süresi daha uzundur. Poz ve açma süresi resim kalitesine tesir eder |
2) Su ile açılan emayeler Asit banyolu emayeler Arap zamkı gibi tabii maddelerle hazırlanır. Su ile açılan emayeler (Sentetik emayeler) Avantajları: Klima değişikliklerinden etkilenmezler. Elde edilen resim biraz daha kontrast olur. Kısa poz ile sonuç alınır. Banyo su ile yapıldığı için masraf gerekmez.Ülkemizdeki kalıp eczası imâl eden firmalar asitle açılan tabii emayeler üretmektedirler. Emayesi Dökülmüş Hazır Kalıplar Kalle (HOECHST AG) ve 3 M. Company gibi fabrikalar tarafından fabrikasyon olarak hazırlanıp pazarlanan bu kalıplardan ülkemizde en çok tanınanı ozasol (Kalle) kalıplandır. Tabanı alüminyumdur. Negatif ve pozitif çalışanları vardır. Hazırlanması çok basittir.Negatif hazır kalıp (Ozasol N2 veya 3 M-ERL) 3-5 dakikada poz verilir. Poz gören kısım sertleşir. Diğer kısımlar banyoda çözülür. Yıkanır, fiksaj edilir. Karartma sürülür, tashih yapılır. Zamklanır, baskıya hazırlanır.Pozitif hazır kalıp (Ozasol P4 3 M-8P veya Eggen SE) 8-10 dakikada pozlandınlır. Pozlanan kısımlar banyoda çözülür. Diğer işlemler negatif kalıpta olduğu gibidir. Negatif kalıpların baskı tirajı takriben 10.000 kadardır. Pozitif kalıplar ise takriben 40 - 60 bin tiraja ulaşır. |
Hazır emayeli kalıpların avantajları - Kalıp kopya çalışmalarının basit ve çabuk oluşu. - Isı ve rutubetten etkilenmeyişleri. - Depolanabilmeye uygun olmaları. - Emaye tabakalarının ve hassasiyetlerinin standart oluşu. Ofset Kalıplarının Makine ile KopyasıKopya makinesi üzerine ofset kalıbının yerleştirildiği geniş bir taşıyıcı tabandan ve ışık kaynağının yer aldığı başlıktan oluşur. Her iki bölümün arasında film çerçevesi bulunur. Kare biçimindeki başlığın yanlarında milimetrenin 1/100 hassasiyetinde hareket ettirilebilen ölçü skalaları mevcuttur. Makine ile kopya yapımında amaç, tek film ile kalıp üzerine birçok kopyanın aynı ton değerinin muhafaza edilerek yapılabilmesidir. Her kopyadan sonra film çerçevesi, filmin boyu kadar ileri geri veya yana doğru kaydırılıp tekrar pozlandırma yapılır. Poz verilirken film kenarları kapalı olduğu için yalnız film üzerine ışık düşer. Kaydırma işlemi mekanik veya elektronik olarak yerine getirilebilir. Bu konu, hassas ayar temini için çok önemlidir. Elektronik sistemle çalışan makinelerin program ünitelerine, gerekli tüm bilgiler, programlayıcı operatör tarafından önceden hesaplanarak verilir. Buna "Hareket planının hazırlanması" denir. Bundan sonra çoğaltma işlemine geçilir.Kullanılan ışık kaynağı ksenon, cıva buharlı veya metal halojen lambalardır. Film çerçevesinin kalıpla teması mekanik basınç ile veya vakum ile sağlanır. |
Kullanılan kalıplar genellikle emayeli hazır kalıplardır.Bunlar daha hassas emayeli oldukları için az pozla sonuca daha çabuk ulaşılmış olunur.Kopya makinelerinin kullanım alanları ve avantajları : Kopya makinelerine, repete makineleri veya çoğaltma makineleri de denir. Teksirleri gereken pul, zarf, etiket ve genellikle ambalaj sanayi için kullanılan basım malzemelerinin kalıba kopyası bu makinelerde yapılır. Kopya işlemi film üzerinde yapılabilir. Bu takdirde ışık kaynağının gücü daha düşük olur. Avantajları: Film, astrolon, kimyevi maddeler ve montaj zamanından tasarruf sağlanmış olur. Ayrıca ayar hassasiyeti sağlanmış olur. Kopya Hatalarından Birkaç Örnek 1) Çok ince noktaların kaybolması:Emaye çok kalın dökülmüştür. Çok uzun poz verilmiştir. 2) Kalıbın banyoda açılmaması:Kalıp ışık almıştır. Poz fazla gelmiştir. Emaye çok sıcakta kurutulmuştur. Banyo çok soğuktur. 3) Kalıbın yer yer veya hafif tonlu olması:Emaye çok ince dökülmüştür. Kalıp oksitlenmiştir. Çalışma esnasında kalıp yeterince kurutulmamıştır. |
•Kopya Atölyesi Donanımı Turnet:Bir kopya atölyesinde, emaye dökmek için turnet bulunur. Turnetin dikey, yatay ve yarı dikey olanları mevcuttur. Bunlar bir taşıyıcı taban üzerinde durur. Ana gövde paslanmaz nitelikte olmalıdır. Ana gövde içinde haç şeklinde "kalıp tutucu" vardır. Genellikle çift kapaklı ana gövdenin kapak içlerinde ısıtıcı resiztanslar yer alır. Ön veya yan tarafta kumanda tablosu bulunur. Burada devir sayacı, devir ayarlayıcı, termometre, fren tertibatı ve kalıp yıkamak için telefon duş tertibatı yer alır. Son yıllarda, turnetler değerlerini biraz yitirmişlerdir. Çünkü hazır emayeli kalıplar ve sürme kopya sistemi çok rağbet görmektedir. Kontak Kopya Şasesi:Dikey ve yatay çalışanları vardır. Hepsinin amacı, montaj astralonunun emayeli kalıp ile vakum altında pozlanmasını sağlamaktır. Vakum basıncının ayarlı olması, poz saatinin fotosel ile çalışması ışık kaynağının ksenon veya ark cinsinden yüksek Kelvinli olması ve kullanılan vakum camının yeterince kalın ve kristal cam olması yararlıdır. Kullanılan ışık kaynağı 3-5 kilovat gücünde olmalıdır ki, kalıp poz süresi çok uzamasın. Açma Masası: Kalıbın banyo edilmesi için gereklidir. Masanın yan duvarları su sıçramasını önlemek için yüksek tutulur. Taban üzerinde plaka yerleştirilen kısımda bir ızgara bulunur. Yıkama işlemi telefon duş tertibatı ile yapılır. Akıtılan su ve banyo artıklarının kolay tahliye bilmesi için tahliye borusunun yeterli genişlikte olmasında yarar vardır. Bi-metal ve Tri-metal kalıplar için kullanılan açma masasında ayrıca zehirli gazların tahliyesi için tertibat mutlak gereklidir. |
Diğerleri: Kalıp atölyesinde, saydığımız cihazlardan başka, kalıp abdek, laklama masaları, kurutma dolabı veya vantilatörü, muhafaza dolapları, montaj dolapları, ecza muhafaza dolapları bulunur. Ayrıca lastik rakleler, pamuk, ispirto gibi temizlik malzemeleri, fırça, huni, tampon, mezür, filtre ve benzeri malzemeler kalıp atölyesinin tamamlayıcı malzemelerini teşkil eder.Kalıp atölyesini aydınlatan ışıkların sarı flüoresan olması gerekir. Temizliğe özellikle önem verilmelidir. Kalıp atölyesinde kaybedilen zaman baskı atölyesinden daima daha ucuza mal olur. Bu itibarla kalıp hazırlanırken titiz davranılmalıdır ki, baskıda herhangi bir pürüzle karşılaşılmasın. |
teşekkürler.. |
Merhaba, Baskı öncesi hazırlıkla ilgili bu yazıyı kimin yazdığını öğrenebilmem mümkün mü? Acil!! |
ÖNEMLİ!!!!! Sayın permalink Baskı öncesi Hazırlık ile ilgili bu yazıyı Dijitalteknik Dergisinde yayınlamak istiyorum ancak kaynak belirtmem gerek o yüzden bu yazının kim tarafından ve kimin için ( akademik, kitap vs. ) öğrenmek istiyorum. Daha önce de mail attım ama cevaplamadınız. Cevabınızı bekliyorum. Alıntı:
|
| Türkiye`de Saat: 22:48 . |
Powered by: vBulletin Version 3.8.1
Copyright ©2000 - 2025, Jelsoft Enterprises Ltd.
SEO by vBSEO 3.3.2