Dış Ticarette İşletmelerin Gümrük ve Gümrükleme Sorunları

IFCBA Nasıl Yardım Edebilir?
Uluslararası ticaret sürecindeki dürüstlüğü güçlendirmede ve yozlaşmayla mücadelede ortaya çıkan sorunları dile getirmede özel sektör ne yapabilir? Aşağıda açıklanacak teklifler özel sektördeki birincil -ve yasal- ilişkinin gümrük komisyoncusu ve müşterisi arasındaki olduğunu ve gümrük komisyoncusu ve devlet (gümrük idaresi) arasındaki ilişkinin ise ikinci derecede olduğunu kabul eder.
1. Ticaret Sürecini Kolaylaştırmak
Geçmişte gümrük komisyoncuları, freight forwarders ve gemicilik acentalarının rolü, çözümün bir parçası olmaktan ziyade ticareti kolaylaştırma sorunun bir parçası olarak görülürdü. Tabiatıyla gümrük komisyoncuları gümrüklerin malları serbest bırakması için gerek duyulan bilgiler konusunda müşterilerine güveniyorlardı. Ancak yetersiz bilgi hiç kimsenin işine yaramıyordu. Bununla beraber komisyoncular yine de müşterilerin eşyalarının serbest bırakılmasını hızlandırarak ticareti kolaylaştırmakta hayati bir rol oynayabilirler.
2. Anlamlı Performans Kriterleri Ortaya Koymak
Kamu ve özel sektörde yüksek standartların varlığının devamını sağlamak için ajanslar ve ithalatçılar katı performans ölçülerine uymak zorunda kalabileceklerdir. Bu garantileri karşılamaktaki başarısızlık yaptırım veya ceza uygulanması ile sonuçlanmalıdır. Fakat karşılıklı olarak üzerinde uyuşulan performans kriterlerini hem kamunun hem de özel sektörün birlikte yerine getirmeleri önemlidir. Eğer gümrük idaresi bunu yapmazsa özel sektörün bu standartları sağlamasını özendirecek pek az şey olduğunu unutmamak gerekir.
3. Paylaşılan Compliance ve Cezalarla ılgili Mesajları Güçlendirmek
Pek çok ülkede gümrük işlemlerinin kapsamı genişledikçe gelir toplamaktansa compliance ve uygulama sorunlarına önem verilmeye başlanmıştır. Hemen her gümrüğün yaşadığı, insan ve finansman kaynaklarına ilişkin sorunlar göz önüne alınınca ithalatçı ve ihracatçıların gümrük denetimlerine daha iyi hazırlanmaları gerekeceği anlaşılmaktadır. Gümrük komisyoncuları müşterileri adına hesaplarını hazırlayabilir veya müşterilerinin denetim için hazırlanmasına yardım ederek pürürsüz bir denetim sürecinin oluşmasını kolaylaştırabilirler.

4. Elektronik Ticareti Desteklemek ve Artırmak
Özel sektörün standartlarını yükseltmesi kamunun da aynı yolda ilerlemesini fazlasıyla kolaylaştıracaktır. Talebin yüksek olduğu uluslararası ticaretin karmaşık dünyasında gelişmekte olan ülkelerin gümrük idarelerinin hizmetlerini geliştirmelerini teşvik etmek gereklidir. Gelişme yolunda birlikte çalışmak suretiyle özel sektör bu teşviği yapabilir. Gümrük komisyoncuları elbette gümrüklerin işini onların yerine yapamaz fakat komisyoncuların gümrük idarelerinin daha verimli ve etkin olmasını sağlayacak pek çok hizmeti yerine getirmeleri mümkündür.
Bunun en bariz örneklerinden biri, gümrüklerin bilgi depolama ve mükelleflerin hesap kayıtlarına girme ihtiyacının karşılanmasında gümrük komisyoncularının mevcut bilgi teknolojisinin kullanımıdır. Bu aynı zamanda gümrük komisyoncularının müşterileri hakkındaki rutin olarak sakladıkları diğer elektronik verileri de gümrüğün kullanabilmesi ve gümrüğün bilgisayar kaynaklarının yükünün azalması anlamına da gelir. EVD’nin “Elektronik Veri Değişimi” (ing. EDI) kullanılmasıyla ki Arusha Deklerasyonunun bir diğer önerisidir, gümrüklerle bilgi değişimi hem kamu hem de özel sektörün muzdarip olduğu kırtasiyecilik yükünü azaltacağı gibi gümrükteki verilerin emniyetli bir şekilde korunmasının da bir yolu olabilir.
5. Gelişen Ekonomilerdeki Özel Sektör Ortaklıklarıyla Tecrübe Paylaşımı
Gümrük rejimlerindeki dürüstlük sorununu incelerken, temel olarak iki tür oyuncu olduğu açıklıkla görülmektedir. ılki varlıklı, gelişmiş, batılı veya batılılaşmış uzun süren demokratik hükümet tecrübesine ve büyük ölçüde dürüstlükle ilgili sorunu olmayan gümrük idarelerine sahip ülkelerdir. ıkincisi ise bunun tamamen tersi olan ve daha fazla bir şey söylenmesi gerekmeyen, ekonomik ve politik istikrarsızlık mirasına sahip gelişmekte olan ülkelerdir. Gelişmekte olan ekonomilerde özel sektörün yapmaya çalıştığı şey, sofistike ekonomilerden öğrenmek ve kendi ekonomilerinin de bu şekilde işlemesini sağlamaktır.
IFCBA’nın gelişmekte olan ülkelerden üyeleri Gümrüklerdeki dürüstlük sorunu konusunda ilginç düşünce ve deneyimleriyle katkıda bulunmaktadır. Örneğin Doğu Avrupa ülkelerindeki yeni ortaya çıkan ekonomiler kendi gümrük rejimlerini Avrupa Birliği’ndeki muadillerine uygun olarak düzenlemeye çalışıyorlar, fakat yerel yetkililer bu plana karşı direniyorlar. Genel olarak uygulanan uzun sınır araştırmaları, belirli periyotlar yerine vergi ve diğer mali yükümlülüklerin peşin ödenmesinin istenmesi ve iç kısımlara gitmekte olan mallar için masraflı memur tefriki uygulaması Arusha Deklerasyonu’nda yapılan tekliflerle tamamen çelişmekte ve pahalı ticaret engellerini temsil etmektedir. Özel sektör bunları engel olarak görüyor ve devlete değiştirmesi için baskı yapıyor: Ancak çoğunlukla kamu ve özel sektör arasındaki yaygın güvensizlik sorunuyla karşı karşıya kalmaktadırlar.
Gümrük komisyoncuları durumu düzeltecek önemli vasıtalardan biridir. Komisyoncular müşterilerle çalışan ve onların işlerini düzenleyen, gümrüklerin güvenebileceği kişiler olmalıdırlar.

Gümrük komisyoncuları gelişmiş ekonomilerdeki uygulamaları gelişmekte olan ekonomilerde de gerçekleştirerek gümrük idarelerine yardım edebilir ve uluslararası ticaret akışının kolaylaşmasına yardımcı olabilirler. Komisyoncular uluslararası doğruluğu artırmak için zemini olabildiğince genişletmeye ve ileri ülkelerdeki meslektaşlarından daha fazla faydalanmaya istekli olmalıdırlar. Geçmişte ve şimdiki anda kurallara uymayanları teşvik edecek hiçbir unsur kalmamasını sağlamak üzere oyunu kurallarına göre oynayanlar baskı yapmalıdır. Başka bir deyişle gümrük idareleri ile işbirliği yapmakta yetersizliğin bazı sonuçları olmalıdır. Komisyoncular gibi özel sektörde ticareti kolaylaştıranlar için uluslararası kalite standartları ki muhtemelen ISO standartları temelinde geliştirilebilir, bu konuda bir değişiklik yapmak faydalı olacaktır.
Gümrüklerde dürüstlüğün pek çok ülkede yerel bir sorun olduğunu kabul etmek kolaydır. Özel sektör, gelişen ekonomiler yeni gümrük düzenleri yarattıkça takip edilecek bir örnek ve öncülük ortaya koyabilirler. IFCBA gibi organizasyonlar, WCO’nun gelişmekte olan gümrük idarelerine sağladığı yardımlar gibi, gelişen ekonomilere bilgi ve tecrübelerini aktararak bu temel süreçte yardımcı olabilirler. ‚alışmalar paralel yürütülebilir ve hedefler uyumlulaştırılabilir. Gümrük komisyonculuğu mesleği, gümrük idarelerinde dürüstlük sorunları olan ekonomilerde değişim için pozitif bir güç olarak işlev görebilir.
Bunu gerçekleştirebilmek için, gümrükler ve diğer oyuncuların karşılıklı güven ve daha fazla işbirliği teşvik etmeleri gerektiğini akılda tutmalarına ihtiyaç vardır. Başarılardan ilerisi için faydalanmak ve kaynakları ve tecrübeleri paylaşmakta cömert olmak zorunluluğu ortadadır. Bu anlamda IFCBA herkesi yararlanabileceği bir örgüttür ve birlikte çalışmak suretiyle bir değişiklik yapmaya değer.
Gıda Sanayii'nin İhracat Sorunları
(24 Mayıs, İzmir Toplantıları Konuşma Metni)
Sayın Bakanım, Sayın Müsteşarım ve değerli misafirlerimiz.
Türkiye ekonomisinin önemli yapı taşlarından birini teşkil eden gıda sektörü, üretim istihdam ve ihracatı ile ülke ekonomisinin en canlı ve intibakı en kuvvetli sektörü konumundadır. Gıda sektöründe çok önemli bir yeri olan şekerli mamul üreticileri, 1990 yılından sonra büyüme yönünde önemli adımlar atmış ve uluslar arası piyasalarda kendinden söz ettirmeyi başarmıştır. Afrika'nın en ücra köşesinden Amerika'ya kadar ulaşan ve bu piyasalarda ciddi talep gören şekerli mamullerimiz bunu kanıtlamaktadır.
1998 yılında Rusya krizi ile önemli yara alan şekerli mamul sanayicileri, sonraları belirli bir toparlanma ile hedeflerini revize ederken, ülkemizde yaşanan 2000 / Kasım ve 2001 / Şubat krizi ile ciddi şekilde etkilenmiştir.
Buna rağmen Sn. Devlet Bakanımızın önderliğinde Dış Ticaret Müsteşarlığının yoğun destekleriyle uluslararası piyasalarda grafiğini yükseltmektedir. Gerçekten de burada Dış Ticaret Müsteşarlığının desteklerini vurgulamak gerekir. Gerek Türk ihracatçı ve işadamlarına yönelik dış seyahatlerde ve gerek yurt dışında düzenlenen fuarlarda katılımcılara gösterilen yakın ilgi ve sorunları gidermedeki anlayış farklılığını belirtmemek haksızlık olur kanaatindeyiz.
Halen sıcağı sıcağına içiçe yaşadığımız krizi yaşarken ve onunla mücadele yollarını ararken, diğer taraftan da ihracatımızı çeşitlendirmenin ve arttırmanın mücadelesini de yaptığımız herkes tarafından görülmektedir.
Ancak istiyoruz ki bu mücadelemizde ihracatın içinde bulunduğu kamu kurum ve kuruluşlarımız da bizlere yardımcı olsun. Hatta yardımcı olmasın, normal uygulamalarını devam ettirsin. Ama maalesef Sayın Bakanım, Sayın Müsteşarım biz sanayiciler ürünlerimizi ihraç etme konusunda yukarıda arz ettiğim mücadelemizi yaparken, bir taraftan da Türk bürokrasisi biz üretici-ihracatçılarla mücadele ediyor. Evet, evet yanlış duymadınız, onlar bizimle mücadele ediyor ihracat yapamayalım diye.
-Tarım İl Müdürlüklerinde yapılan uygulamalar sektörü bunaltmıştır. İhracatta gıda güvenlik sertifikası alımından tutun, üretim izni alımına kadar uygulanan prosedürler ve bürokrasi, sektörü iş yapamaz duruma getirmiştir.

-İhracatta alınan gıda güvenlik sertifikaları, ithalatta alınan kontrol belgesi, sağlık sertifikasının kabulü, üretimde gıda sicili ve üretimi izin belgesi taleplerinde, Tarım Bakanlığı ve İl Müdürlüklerince önemsiz eksiklikler titizlikle bulunarak, firmalara her türlü bürokratik zorluklar yaşatılmakta, üretim ve ihracatı engelleyici bir tavır sergilenmektedir.
-D.İ.İ.B. kullanımı büyük ölçüde fonksiyonunu kaybetmiştir. D.İ.İ.B. ile ihracatçıya tanınan haklar asgariye indirilmiş ve Rejim, bir teşvik aracı olma yerine kısıtlama ve cezalandırma yöntemi haline dönüşmüştür.
Örneğin belge müracaatı ile belge tarihi arasındaki ihracatlar, belge süresinin bitiminden sonra üç ay içinde yapılan ihracatlar, gümrük beyannamesi üzerinde D.İ.İ.B. tarih ya da numarası olmadan gerçekleştirilen ihracatlar taahhüde saydırılmamaktadır.