Kotoların Sosyal Maliyeti

KOTALARIN SOSYAL MALİYET
Gümrük tarifelerinin dışında uluslar arası serbest ticarete getirilen bir diğer engelde kotalardır. Kota, bir ülkenin belirli bazı mallarda bir yıl içerisinde ithal edilebilecek mal miktarına getirdiği sınırlamadır. Bir malın ithalatına getirilen kotanın o mala ilişkin uluslar arası ticareti, o malın üretimini ve fiyatını etkilediğini görebilmek için bir örnek ele alalım:
Türkiye’nin bir yıl içerisinde İsviçre’den ithal edebilecek saat miktarını 6 milyon adetle sınırlandırdığını kabul edelim. Kotanın yürürlüğe girmesinden önce saatin fiyatı 10 TL (veya 30 İsviçre Frangı) ve İsviçre’den ithal edilen saat miktarı 10 milyon adet iken, getirilen kota Türkiye’nin İsviçre’den ithal edebileceği saat miktarı 6 milyon adetle sınırlandırmaktadır.
YÜRÜRLÜĞE KONAN KOTALARIN ULUSLAR ARASI TİCARET ÜZERİNDEKİ ETKİSİ NEDİR?
Hem gümrük tarifeleri hem de ithalat kotaları uluslar arası ticaret hacmini daraltmakta, fiyatları yükseltmekte, yerli sektörü dış rekabetten korumakta ve bir bütün olarak ülkenin yaşam standartını düşürmektedir. Bir çok durumda kota uygulaması yerli sektörün tamamıyla yabancı rekabetten kurtulmasına neden olur. Bunun dışında yasaklayıcı olmayan bir gümrük tarifesi devlete bir gelir bırakırken kota uygulanması durumunda devlet hiçbir gelir elde edememektedir.
GÜMRÜK TARİFELERİ VE KOTALARIN NEDEN OLDUĞU OLUMSUZLUKLAR NELERDİR?
Son olarak ihracata sağlanan teşvikler, devletin yerli üreticilere uluslar arası ticarette bir avantaj sağlamak amacıyla kullandığı bir diğer araçtır. İhracat Teşvikleri de uluslar arası serbest ticarete getirilen bir engel niteliğindedir. Bir ülkede ihracata uygulanan teşvikler ve diğer önlemler ilgili ülkelerin genellikle karşı önlemler alması ile sonuçlanmaktadır.

İHRACAT TEŞVİKLERİNİN ULUSLAR ARASI TİCARETE GETİRİLEN BİR SINIRLAMA OLARAK GÖRÜLMESİNİN NEDENİ NEDİR?
Gümrük tarifeleri, kotalar ve uluslar arası ticarete getirilen diğer kısıtlamaların topluma getirdiği sakıncalar bu kadar fazla iken, devletler neden hala bu tür kısıtlamaları sürdürmeye devam etmektedir? Bunun için kimileri mantıklı, kimileri ise akılcı olmayan bir çok neden sayabilmek mümkündür. Bu nedenlerin en önemlisi; ülkedeki belirli bir sektörün ulusal savunma amacıyla korunması gerektiğidir. Örneğin İsviçre radar üretiminde Türkiye’ye göre karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olsa bile, radar üreten firmaların ulusal savunma açısından zorunlu olduğu düşünülüyorsa yerli radar üreten firmaları serbest uluslar arası ticarete açmak doğru olmayabilir. İsviçre açısından bu durum pek hoş karşılanmayacak olsa da ulusal savunma açısından bu kadar önemli bir aracı yabancı bir ülkeden ithalat yoluyla edinmek ulusal çıkarlara aykırı olabilir. Zira böylesine önemli bir araçta uluslar arası politik nedenlere bağlı olarak ithalat güçlükleri yaşanabilir.
TÜRKİYE’DE UYGULANAN KOTALAR
ABD ve Kanada’ya yönelik kısıtlamaya tabi tekstil ve konfeksiyon ürünleri ihracatında 2000 yılında uygulanacak “Kota Dağıtım Sistemi Esasları”nın;
3 üncü maddesi, “Tekstil ve konfeksiyon kategorilerinin hepsinde past performans hesabının tamamı miktar üzerinden yapılır.
2000 yılı uygulama döneminde kategori 338/339/638/639-S ve 351/651’de serbest bölümden 54 dolar/dz’nin altında kayda bağlanan kota belgeleri 2001 yılı past performans hesabında dikkate alınmaz. Ayrıca, kategori 338/339/638/639-S’te serbest bölümden 54 dolar/dz’nin üzerinde kayda bağlanan kota belgelerinin ise %40 oranında past performans tahakkuk ettirilir.”

8’inci maddesi, “Tüm kategorilerde past performans bölümden pay alan firmalar kayda aldırmadıkları past performans haklarını 1 Ocak –30 Haziran 2000 tarihleri arasında ilgili İhracatçı Birliğine iade ederlerse, iade edilen kotanın % 50’si fiili ihracat gerçekleştirilmiş gibi izleyen sene past performans hesabında dikkate alınır. 30 Haziran 2000 tarihinden sonraki iadeler için herhangi bir past performans hakkı doğmaz.(9 uncu madde hükümleri saklı kalmak kaydıyla.)”
11’inci maddesi, “Tekstil ve konfeksiyon hassas kategorilerinde past performans bölümden kayda aldırılan kota belgeleri, kayda alındığı ay içerisinde, orijinalinin iadesi ve kullanılmadığın belgelenmesi kaydıyla iade edilebilir ve iadeye konu kotanın tamamı firmaya bilahare kullandırılır.(kategori 361 ve 369-S hariç) Kayda alınan aydan sonra iade yapılması halinde ise, iade edilen miktar serbest havuza döner. İhraç süresinin dışında iade yapılması halinde ise, iade edilen miktar serbest havuza döner ve iade edilen miktarın üç katı, firmanın 2001 yılı past performans kotasından düşülür. Hassas olmayan kategorilerde ise past performans ihraç süresi içerisinde iade edilen miktar firmanın past performans kotasına döner, past performans ihraç süresinden sonra iade edilen miktar serbest havuza döner.”
12’inci maddesinin son paragrafında yer alan “Tüm kategorilerde, bu tarihten başlayarak her gün bakiyelerin duyurulması şartıyla, serbest dağıtımlar sürekli bakiye dağıtımı şeklinde yapılacak olup, kayda bağlanan belgelerde yükleme süresi 21 gündür.” İfadesi, “Tüm kategorilerde, bu tarihten başlayarak her gün bakiyelerin duyurulması şartıyla, serbest dağıtımlar sürekli bakiye dağıtımı şeklinde yapılacaktır.”

16’ıncı maddesi “Tüm kategorilerde, kota belgesinde kayıtlı miktarın % 100’ünün fiili ihracatının yapılması gereklidir. Aksi takdirde, firma kota belgesinin geçerlilik süresinin bitiminden itibaren üç ay serbest dağıtıma müracaat edememe cezası alır. Ancak hassas kategorilerde firma gerçekleşmeyen kısma ait orijinal belgelerin ibrazı şartıyla cezadan kurtulur.
Hassas olmayan tekstil ve konfeksiyon kategorilerinde tüm belgelerin iadesi kaydıyla herhangi bir ceza uygulanmaz.
Cezai müeyyideler (devir cezası hariç) uygulama dönemi ile sınırlı değildir. Tüm kategorilerde serbest bölümden alınan paylar hiçbir suretle devredilemez ve devralınamaz.
20’inci maddesi, “Tüm konfeksiyon ve tekstil kategorilerinde past performans bölümden kayda bağlanmış kota belgelerinin süresi 90 gündür. Serbest bölümden kayda bağlanmış konfeksiyon kategorileri ve tekstil kategorilerinde kategori 361 ve 369-S için kota belgelerinin süresi 21 gün, diğer tekstil kategorilerinde ise 90 gündür. Tüm tekstil ve konfeksiyon kategorilerinde bu Uygulama Esaslarında belirtilen süre sonlarının, resmi tatile rastlaması durumunda, söz konusu süre, takip eden ilk iş günü akşamına kadar uzamış sayılır.” Şeklinde değiştirilmiş, diğer taraftan;
10’uncu maddesinin son paragrafında yer alan “Serbest bölümden alınan paylar hiçbir surette devredilemez ve devralınamaz.” İfadesi çıkartılmış ve;
2’inci maddesinin dördüncü paragrafında yer alan “Serbest bölümden gerçekleştirilen ihracatlarda ise,” ifadesinin sonuna, “(3’üncü madde hükümleri saklı kalmak kaydıyla)”

14’üncü maddesinin ikinci paragrafının sonuna, “(Kategori 361 kiralama yoluyla sağlanan kapasiteler dikkate alınmaz.)”
15’inci maddesinin birinci parafının sonuna ise, “(Ortak yönetim kurulunca asgari ihraç fiyatları FOB olarak belirlenir.)” ifadesi eklenmiştir.
12- SERBEST KOTA DAĞITIM DÖNEMLERİ
TEKSTİL

1999 uygulama yılı serbest bölümden belge onayına 04.01.1999 tarihinde başlanacak olup, kategori 410/624’de serbest kota miktarı 10 aya bölünerek ekim ayına kadar her ayın üçüncü iş günü aylık serbest kota dağıtımı yapılacaktır.
Diğer kategorilerde serbest dağıtımlar sürekli bakiye dağıtımı şeklinde yapılacaktır.
KONFEKSİYON

1999 uygulama yılı serbest bölümden belge onayına 04.04.1999 tarihinde başlanacak.
Tüm kategorilerde, bu tarihten başlayarak her gün bakiyelerin duyurulması şartıyla, serbest dağıtımlar sürekli bakiye dağıtımı şeklinde yapılacak olup, kayda bağlanan belgelerde yükleme süresi 21 gündür.

13-SERBEST DAĞITIMLARDA AZAMİ LİMİTLER
ABD TEKSTİL

Kategori

Katsayı

15-44 işçi için

Limit

45 ve daha fazla

işçi için üst sınır

200

2.222

işçi sayısı * katsayı

100.000 KG

219

22.222

işçi sayısı * katsayı

1.000.000 m2

300/301

2.222

işçi sayısı * katsayı

100.000 KG

313

22.222

işçi sayısı * katsayı

1.000.000 m2

314

22.222

işçi sayısı * katsayı

1.000.000 m2

315

22.222

işçi sayısı * katsayı

1.000.000 m2

317

22.222

işçi sayısı * katsayı

1.000.000 m2

326

22.222

işçi sayısı * katsayı

1.000.000 m2

361

666

işçi sayısı * katsayı

30.000 adet

369-S

888

işçi sayısı * katsayı

40.000 KG

410/624

666

işçi sayısı * katsayı

30.000 m2

604

2.222

işçi sayısı * katsayı

100.000 KG

611

4.444

işçi sayısı * katsayı

200.000 m2

617

22.222

işçi sayısı * katsayı

1.000.000 m2

625

2.222

işçi sayısı * katsayı

100.000 KG

626

22.222

işçi sayısı * katsayı

1.000.000 m2

627

22.222

işçi sayısı * katsayı

1.000.000 m2

628

22.222

işçi sayısı * katsayı

1.000.000 m2

629

22.222

işçi sayısı * katsayı

1.000.000 m2

KANADA TEKSTİL

Kategori

kat sayı

15-44 işçi için

Limit

45 ve daha fazla

işçi için üst sınır

41A

4.444

İşçi sayısı * katsayı

200000 adet

A1B

4.444

İşçi sayısı * katsayı

200000 adet

ABD KONFEKSİYON

Kategori

Katsayı

15-44 işçi için

Limit

45 ve daha fazla

işçi için üst sınır

335

800
işçi sayısı * katsayı

36000adet

336/636
1.066
işçi sayısı * katsayı
48000adet
338/339/638/639
800
işçi sayısı * katsayı
36000adet
338/339/638/639-S
800
işçi sayısı * katsayı
36000adet
340/640
1.066
işçi sayısı * katsayı
48000adet
341/641
1.066
işçi sayısı * katsayı
48000adet
342/642
1.066
işçi sayısı * katsayı
48000adet
347/348
1.066
işçi sayısı * katsayı
48000adet
350
533
işçi sayısı * katsayı
24000adet
351/651
533
işçi sayısı * katsayı
24000adet
352/652
2.133
işçi sayısı * katsayı
96000adet
448
533
işçi sayısı * katsayı
24000adet

KANADA KONFEKSİYON


Kategori
Katsayı
15-44 işçi için
45 ve daha fazla


Limit
İşçi için üst sınır
5
1.111
işçi sayısı * katsayı
50000adet
5A
1.111
işçi sayısı * katsayı
50000adet
9
4.444
işçi sayısı * katsayı
200000adet

2000 YILI ABD VE KANADA’YA YÖNELİK

HASSAS KATEGORİLERDE
SERBEST KOTA MİKTARLARI
(01.11.2000 İTİBARİYLE)

SERBEST KOTA MİKTARLARI


338/339/638/639
360.020 adet
konfeksiyon
338/339/638/639-S
4407959 adet
konfeksiyon
350
1.091.553 adet
konfeksiyon
351/651
568.220 adet
konfeksiyon
300/301
4.993.414 adet
tekstil
369-S
1.099.246 adet
tekstil
410
54.131 m2
tekstil
624
193.703 m2
tekstil

NOT: *hassas kategorilerde uygulanan sürekli dağıtım sistemine, kotaların günlük olarak duyurulması kaydıyla, serbest kotaya ayrılan miktar bitinceye kadar devam edilecektir.