Uluslararası Ticarette Kullanılan Belgeler

Uluslararası Ticarette Kullanılan Belgeler



Uluslararası Ticaret, makro planda Dünya Ticaret Örgütü’nü Kuran Anlaşma, iki taraflı veya çok taraflı anlaşmalar ülkelerin kendi ulusal mevzuatı, uluslararası ticari teamüller ve geleneklere göre yapılmaktadır. Yapılan ticari muamelelerin güvenirliği ve tartışmalara meydan vermeden işleyebilmesi için, ilgili belgelerin düzenli, birbiri ile irtibatlı ve kurallara uygun olarak tanzim edilmesi gerekmektedir.

Genel olarak uluslararası ticarette kullanılan belgeleri altı grupta toplamak mümkündür. Bunlar,
1- Ticari Belgeler,
2- Resmi Belgeler,
3- Taşıma Belgeleri,
4- Sigorta Belgeleri,
5-Finansman Belgeleri,
6-Teşvik Belgeleridir

1. Ticari Belgeler

a- Faturalar:
Proforma Faturalar: Satış koşullarını belirten bir teklif niteliğindedir.
Ticari Faturalar: Aşağıdaki bilgileri içeren bir belgedir.
- Düzenlendiği lisanda “FATURA” başlığı,
- Satıcının ismi, unvanı adresi,
- Alıcının ismi unvanı ve adresi,
- Düzenleme tarihi ve numarası,
- Malın (hizmetin) ayrıntılı tanımı,
- Miktar, birim fiyat, toplam değer,
- Sevkıyat bilgileri,
- Ambalaj işaretleri,
- Alıcının özel olarak istediği diğer bilgiler,
Akreditifli işlemlerde
- Aksine hüküm yoksa mal miktarı %5 eksik veya fazla olabilir.

- Akreditifte yaklaşık, takriben civarında gibi ibareler kullanılmışsa; miktar
veya değer %10 eksik veya fazla olabilir.

b- Navlun Faturası (Freight Invoice): Navlunun satıcı (ihracatçı) tarafından ödenmesi durumunda, bunun konşimento üzerinde belirtilmesi teamül bazen de zorunluluktur. Ancak bu belirtim yapılmamışsa, satıcı firmanın taşıyıcı firmadan bir navlun faturası alarak ithalatçı firmaya vermesi, ya da tahsil belgeleri arasına navlun faturasını da koyması gerekmektedir. Navlun faturası malın ithal edildiği ülkede vergiye tabi kıymetinin tespitinde dikkate alınacak kıymet faktörlerinden birini oluşturmaktadır.

c- Çeki listesi (certificate of weight/weight note): Her ambalaj içerisindeki malın brüt ve net ağırlığını belirten listelerdir. Özellikle hasar durumlarında sigorta tazminatının yerine getirilmesinde başvurulan önemli belgelerden biridir. Uluslararası ticarete taraf olan kuruluşlarca istenen detayda düzenlenebilir.

d- Koli/Ambalaj listesi (packing list): Her bir kolinin içinde bulunan ambalaj ve mal muhteviyatını belirten listelerdir. Yabancı gümrüklerde malın gümrük makamları tarafından örnekleme yöntemi ile kontrol edilmesine yaramaktadır. Ayrıca yabancı alıcılar ihracatçı tarafından kendilerine gönderilecek ambalaj listesine göre malları çeşitli perakende veya toptan satış yerlerine gönderebilmektedir. Ambalaj listeleri alıcının kendi iç dağıtımında bu açıdan yardımcı olmaktadır.

Ambalaj listeleri yabancı alıcılar ve alıcıların bulunduğu ülkelerin gümrük makamlarına yukarıdaki kolaylıkları sağlarken, Türk gümrük idarelerinin de kontrolleri
hızlı bir şekilde yaparak ihracat işlemlerinin hızla tekemmül ettirilmesini sağlar. Bu yüzden ambalaj listeleri Türkçe ve yabancı dilde düzenlenmelidir.

Ayrıca, ithalat yapacak olan firmalar ithalattaki gümrük işlemlerinde kolaylık sağlamak, ve kendi iç dağıtım sisteminde yararlanmak üzere yabancı ticari ortaklarından ambalaj listeleri istemeleri gerekmektedir.


e- Spesifikasyon Belgesi (certificate of specification): Çeki listesinde belirtilen bilgilere mal fiyatları ve mal değerleri de dahil edilerek düzenlenirse, elde edilen yeni belge spesifikasyon belgesi adını almaktadır. İthalattan sonra malların dağıtımın yapılmasında pratiklik sağlayan bir belgedir.

f- İmalatçının Analiz Belgesi (Manufacturer’s Analysis Certificate): Kimyevi maddeler gibi analiz gerektiren malların formüllerindeki elemanların isim ve oranlarını gösteren listelerdir. İmalatçı firma tarafından bir beyan şeklinde ya da bağımsız laboratuvarlar tarafından düzenlenebilmektedir.

g- Üçüncü Taraflarca Düzenlenen Kontrol Belgeleri(Third Party Certificate of Inspection): Alıcıların kendilerini korumak üzere hazırlattığı özel amaçlı kontrol belgeleridir. Genelde uluslararası gözetim şirketleri tarafından düzenlenip alıcılara verilmektedir.

h- Ekspertiz Raporu (Expertise): İhrac veya ithal mallarının fiyat, miktar ,kalite, bileşim katkı oranı, ticari teamül gibi hususlarında gümrük idarelerince tereddüde düşülen durumlarda, bu idarelere verilen raporlardır. Gümrük Kanunu ve buna bağlı diğer mevzuatlarda hangi kurum ve kuruluşların vereceği ekspertiz raporuna itibar edileceği belirtilmiştir. Genelde bu tür raporlar ihracatçı birlikleri, ticaret ve sanayi odaları gibi kuruluşlar tarafından verilmektedir.

1. Resmi Belgeler

a- Dolaşım Belgeleri (Movement Certificates):
a1-ATR-Dolaşım Belgesi (Movement Certificate, ATR): Türkiye ile AB arasındaki ortaklık anlaşmasının bir gereği olarak, Türkiye 'de serbest dolaşım hakkına sahip ürünler AB ülkelerinde de serbest dolaşım hakkına sahiptir. Bunlardan sanayi ürünlerinin Türkiye'den AB ülkelerine ithal edilmesinde KDV dışında bir vergi ödenmesi söz konusu değildir (zaman zaman gündeme gelen anti damping vergisi Hariç).

Ayrıca Türkiye'de serbest dolaşımda bulunan tarım ve işlenmiş tarım ürünlerinin AB ülkelerine girişinde çeşitli tavizlerden yararlanılması söz konusudur. Türkiye’de serbest dolaşımda bulunan sanayi ürünlerinin AB ülkelerinde de serbest dolaşımını sağlayan ya da Türk menşeli ürünlerin AB ülkelerine ithalinde belirli tavizlerden yararlanılmasını sağlayan belgelere ATR belgesi denilmektedir. ATR belgeleri firmalar tarafından tanzim edilip, Ticaret Odaları tarafından onaylanmakta ve ihracatın yapıldığı Gümrük idareleri tarafından vize edilmektedir.

Basitleştirilmiş usul çerçevesinde ''onaylanmış ihracatçı statüsüne'' sahip olan firmalar kendi ATR belgelerini kendileri vize edebilmektedir.

AB ülkelerinde serbest dolaşan sanayi ürünlerin veya çeşitli tavizlerden yararlanan ürünlerin Türkiye'ye ithal edilmesinde, bu ürünlerim AB ülkelerinden birinden alınmış bir ATR belgesi ile ithal edilmesi durumunda, Türk gümrüklerinde de KDV dışında bir vergi tahsilatı yapılmamaktadır veya gerekli tavizler sağlanmaktadır.

a2-EUR-1 Dolaşım Belgesi (Movement Certificate, EUR-1): EUR-1 Dolaşım belgelerinin fonksiyonu, ATR belgelerinin fonksiyonu ile aynıdır.
EUR-1 belgeleri aşağıdaki ticari işlemlerde kullanılmaktadır:
-EFTA ülkeleri ile Türkiye arasında yapılan ticaret,
-Türkiye ile AB ülkeleri arasında AKÇT (Avrupa Kömür Çelik Topluluğu) ürünlerini
kapsayan Serbest Ticaret Anlaşması ile ilgili ürünlerin ticareti,
-Serbest Ticaret Anlaşması yapılan ülkelerle yapılan ticaret.

a3-INF-2 Belgesi (INF-2 Certıficate): Türkiye’de serbest dolaşımda bulunan girdilerin önce bir üçüncü ülkeye gönderilip burada işçiliğe tabi tutulması, işlenmiş ürünlerin AB ülkelerine ihraç edilmesi işlemlerinde nihai ihraç ürünü bünyesinde yer alan serbest dolaşım hakkına sahip Türk girdisinin Gümrük vergisinden muaf tutulmasını sağlayan bir belgedir. Bu belgeler Türkiye'de gümrük idareleri tarafından düzenlenip vize edilmektedir.

AB Gümrük Alanında serbest dolaşımda bulunan bir ürünün, üçüncü bir ülkede hariçte işçiliğe tabi tutulmak üzere ihraç edildikten sonra , işlem görmüş ürünlerin Türkiye'ye ithal edilmek istenmesinde, bunların AB ülkeleri tarafından düzenlenip onaylanan INF-2 belgeleri ile birlikte dolaşmaları durumunda, işlenmiş ürünler bünyesindeki AB menşeli ürünler için Gümrük Vergisi uygulanmamaktadır; yani, sadece üçüncü ülkede yaratılan katma değer için Gümrük Vergisi tahsili söz konusudur.

b-Menşe Şahadetnamesi (Certificate of Origin): GATT'ın koyduğu prensipler çerçevesinde, Dünya Ticaret Örgütüne üye ülkelerin genelde birbirine benzeyen menşe kuralları bulunmaktadır.
Ülkeler birbirinden yaptığı ithalatlarda ithal ürünlerinin hangi ülke menşeli olduğunu bilmek isterler. Çünkü, ithalat işlemlerinde, ürünlerin menşeine göre muameleye tabi tutulması gerekmektedir.

Uluslararası ticarete konu olan ürünlerin menşeini belirten belgelere menşe şahadetnamesi denilmektedir. Türkiye'den ihraç edilen ürünler için bu belgeler firmalar tarafından tanzim edilmekte, Ticaret Odaları tarafından onaylanmaktadır.

Bazı ülkeler, menşe şahadetnamelerinin, kendi mahalli konsoloslukları tarafından tasdik edilmesini isteyebilmektedirler. Türkiye’ye ithal edilecek mallar üçüncü bir ülkenin liman veya serbest bölgesinden yüklenecek olursa, menşe şahadetnamesinin mahalli Türk konsolosluğu tarafından onaylanmış olması zorunludur.
Menşe şahadetnamelerinde bulunması gereken bilgiler
-Gönderici,
-Alıcı,
- Malın cinsi, özelliği,
- Ambalaj şekli,
- Koli adedi,
- Kolilerin marka ve numarası
- Malın net ve brüt ağırlığı,
- Malın ünite fiyatı,
- Malın değeri (FOB, CF, CFR vb.)
- Malın yüklendiği aracın ismi ve hareket tarihi
- Yükleme limanı veya yükleme yeri
- Mal Türkiye’de geçirdiği değişiklik dolayısıyla Türk menşeli sayılıyorsa bu hususun açıklanması.

Menşe şahadetnamesi Türleri
b1-Özel Menşe şahadetnamesi (FORM-A): GATT prensipleri çerçevesinde, bazı ülkelerin (özellikle sanayileşmiş ülkeler) gelişmekte olan ülkelerden sanayi malları ithalatında, bu ülkelerin sanayileşmesine katkı sağlamak amacıyla belirli preferanslar sağlayabilmeleri için gerekli olan bir menşe şahadetnamesi türüdür. Gelişmekte olan ülkelere bu anlamda preferans sağlayan ülkeler şunlardır:ABD, Japonya, Yeni Zelanda, Norveç, İsviçre, Kanada ,Avustralya, Rusya, Polonya, Çek ve Slovak Cumhuriyetleri.
Türkiye'den ihraç edilen ürünler için gerekli özel menşe şahadetnameleri, firmalar tarafından tanzim edilmekte, ticaret odaları ve Dış Ticaret Müsteşarlığı'na bağlı taşra birimleri tarafından onaylanmaktadır.

b2-ABC Formu: Sadece ticaret odaları tarafından onaylanan ve çeşitli ülkelere her türlü ürünün ihracatında kullanılan menşe şahadetnamesi türüdür.

b3-GATT Menşe Şahadetnamesi: Gelişmekte Olan Ülkeler Arası Ticaret Müzakerelerine Dair Protokol kapsamında düzenlenen bir menşe şahadetnamesi türüdür.

c. Kontrol Belgesi-1Inspection Certificate-1) Dış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Standardizasyon Rejimi Kararı ve Yönetmelikleri gereği, bu mevzuatla belirlenmiş tarım ürünlerinin ihracatında kullanılan bir belgedir. Bu tür malların ihracatı söz konusu olduğunda, bunların TSE tarafından belirlenmiş standartlara uygun olduğunun belgelenmesi gerekmektedir. Bu belgelendirme işlemi, Dış Ticaret Müsteşarlığı Standardizasyon Genel Müdürlüğü Dış Ticarette Standardizasyon Denetmenlikleri tarafından yapılmaktadır.

d- Kontrol Belgesi- 2 (Inspection Certificate-2): Dış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Standardizasyon mevzuatında belirlenmiş bazı tarım ürünlerinin ithalatında uygulanan bir denetim belgesidir. Bu kapsamdaki ürünleri ithal etmek isteyen firmalar, bunları fiilen ithal etmeden önce Dış Ticarette Standardizasyon Denetmenlikleri'ne, ithalat konusu malın bir numunesi ile baş vurarak Kontrol Belgesi'ni almak zorundadırlar. Bu kontrol belgesi de ithalat konusu malların TSE tarafından belirlenmiş standarda uygun olup olmadığını belirlemeye yaramaktadır. TSE tarafından belirlenen standartlara uygun olmayan malların ithalatına izin verilmemektedir.

e- Uygunluk Belgesi: Dış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Standardizasyon Mevzuatı'nın yürürlüğe girmesi ile, çok sayıda sanayi ürününün Türkiye'ye ithalatında uygunluk denetimi yapılmaya başlanmıştır.

Uygunluk denetimine tabi malları ithal etmek isteyen firmalar, bunların TSE tarafından belirlenen standartlara uygunluğunu belgelemek zorundadırlar. Mallar fiilen ithal edilmeden önce numuneleri alınmak ve TSE tarafından teste tabi tutulmak suretiyle bu uygunluk belgeleri verilmektedir.

Test ve belgelendirme uygulaması, ithalat konusu malların, insan bitki ve hayvan sağlığı açısından zararlı bir etki taşımadığını, çevreye zarar vermediğini, güvenlik ve asayişle ilgili olumsuz etkilerinin bulunmadığını belgelemek amacını gütmektedir. Ayrıca tüketicinin korunması açısından da bu belgenin gerekliliğine inanılmaktadır. Standartlara uymayan malların ithalatına izin verilmemektedir.

Çok sayıda sanayi ürünün ithalinde uygunluk belgesi aranılmaktadır. Bunlar bir liste halinde Dış Ticarette Teknik Düzenlemeler ve Standardizasyon Tebliği'nin eki olarak yayımlanmış olup, ithali zorunlu standarda tabi mallar olarak anılmaktadır. Bunlardan az sayıda tekstil ve hazır giyim ürününün ithalatı zorunlu standarda tabidir.

Pamuk ipliği, pamuklu fitilli kadife, kadın çorapları, elektrikli battaniyeler bunlar arasında önemli kalemleri teşkil etmektedir. Ayrıca tekstil sanayinde girdi olarak kullanılan çok sayıda boyar ve kimyasal maddenin ithalatı standarda tabi bulunmaktadır.

TS-ISO-9000, AQAP, GMP (Good Manufacturing Practises) belgesi veya İmalat Yeterlilik Belgesi sahibi firmaların yapacağı ithalatlarda uygunluk belgesi aranmamaktadır. Ayrıca dahilde işleme izin belgeleri kapsamında Türkiye’ye geçici olarak ithal edilen ve işlendikten sonra tekrar ihraç edilecek olan mallar için uygunluk belgesi gerekmemektedir.

Herhangi bir ürünü ithal etmeyi düşünen firmaların, ithalat konusu olacak ürünün
zorunlu standart denetimine tabi olup olmadığını tespit etmeleri, eğer, zorunlu standarda tabi ise TSE'nin ithalat konusu malla ilgili olan standardını inceleyerek, ithalat esnasında bir sorunla karşılaşıp karşılaşmayacakların önceden bilmeleri kendileri açısından yararlı olacaktır.