Alacağın Reeskontu

Bilindiği üzere alacak senetlerini reeskonta tabi tutan işletmeler, borç senetlerini de reeskonta tabi tutmak zorundadırlar. Buna göre;


800.000.000 x 80 x 72

Reeskont Tutarı=
36.000 + (80 x 72)

Reeskont Tutarı= 110.344.827 TL olarak hesaplanır.


Örnek 3

30.06.1999 tarihi itibariyle vadesine 45 gün kalmış ve nominal bedeli 20.000 $ olan senetli bir alacak söz konusudur. Senette faiz oranı yer almamaktadır. 30.06.1999 tarihi itibariyle LIBOR %6 ve TC Merkez Bankası döviz alış kuru 420.000 TL’dir. Buna göre,

20.000 x 6 x 45

Reeskont tutarı=
36.000 + (6 x 45)


Reeskont Tutarı= 148,88 $ olarak hesaplanır.

Bu durumda TL olarak gider yazılabilecek tutar (148,88 x 420.000) = 62.529.600 olarak hesaplanır.

Geçici vergi açısından reeskont yapılmış olması nüteakip geçici vergi dönemlerinde veya hesap dönemine ilişkin kazancın hesaplanmasında da reeskont işleminin yapılmasını gerektirmemektedir. Örneğin, üç aylık kazancının tespitinde bu tür alacak ve borçlarını değerleme gününün kıymetine irca etmeyi tercih eden bir mükellef, dilerse altı aylık kazancının tespitinde senede bağlı alacak ve borçlarını değerleme gününün kıymetine irca etmeyebilecektir. Geçici vergi uygulaması yönünden senetli alacaklarını değerleme gününün kıymetine irca eden mükelleflerin, borç senetleri için de aynı uygulamayı yapmaları zorunludur.

Alacak ve Borç Senetlerinin Değerlemesi ve Reeskont Uygulamasında Düzenleme


Bilindiği üzüre yıl sonlarında alacak ve borç senetleini TMS. gereğince yeniden değerlemek, gelecek yıllara ilişkin faizlerini sapatamak, bu faizleri reeskont adıyla bulunulan döneme gelir ve gider olarak yazmak durumundayız.

Özellikle uzun vadeli senetli alacak ve borçlarda ayrılan reeskont tutarları söz konusu seneztlerin yazılı değerlerinden daha yüksek çıkabiliyordu. Bu da muhasebe uygulamasında soruna neden olmaktaydı. Maliye Bakanlığı bu sorunu gidermek üzere alacak ve borç senetleri reeskont ayrımımı konusunda uygulanacak yönteme VUKGT. Seri no: 238 ile açıklık getirmiştir. Öncelikle reeskont uygulamasına tebliğle getirilen düzenlemeyi görelim.

Alacak Senetleri ve Borç Senetleri Reeskont İşlemleri


İşletmelerin dönem sonlarında bilançolarında yer alan senede bağlı alacak ve borçlarının değerleme gününde kıymetlerine irca edilmesi sırasında iç ve dış iskonto yöntemlerinden hangisinin uygulanacağı ve bu hesaplamanın hangi faiz oranı esas alınmak suretiyle yapılacağı hususlarında gerekli açıklamalar aşağıda yapılmıştır.

Bilindiği üzere, Vergi Usul Kanunun 281 maddesinde “Alacaklar mukayyet değerleriyle değerlenir”.

Vadesi gelmemiş senede bağlı alacaklar değerleme gününün kıymetine irca olunabilir. Bu takdirde, senette faiz nispeti açıklanmış ise bu nispet, açıklanmamışsa Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının iskonta haddi ve muamelelerinde uyguladıkları faiz haddi ile, değerleme gününün kıymetine irca ederler. Hükmü bulunmaktadır.

Aynı kanunun 285 maddesinde ise, “Borçlar mukayyet değerleriyle değerlenir.

Vadesi gelmemiş olan senede bağlı borçlar değerleme gününün kıymetine irca olunabilir. Bu takdirde, senette faiz nispeti açıklanmış ise bu nispet, açıklanmamışsa Türkiye Merkez Bankasının resmi iskonto haddinde bir faiz uygulanır.

Bonka ve bankerler ile sigorta şirketleri borçlarını Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının resmi iskonto haddi ve muamelelerinde uyguladkları faiz haddiyle değerleme gününün kıymetine irca ederler.

Alacak senetlerinin değerleme gününün kıymetine irca eden mükellefler, borç senetlerini de aynı şekilde işleme tabi tutmak zorundadırlar.” Hükmü yer almaktadır.

Yukarıda belirtilen hükümlerden de anlaşılacağı üzere, senede bağlı alacakların ve borçların değerleme günündeki kıymetlerine irca edilmesi sırasında senet üzerinde faiz nispetinin belli edelmediği hallerde T.C. Merkez Bankasının resmi iskonto hadlerinin uygulanması yasal bir zorunluluk olup, alacak senetleri ile borç senetlerinin reeskont işmelerinde uygulanacak iskonto yönteminin de T.C. Merkez Bankasının tatbikatına paralellik arzetmesi gerekeceği açıktır.

T.C. Merkez Bankasının reeskont işlemleri ile ilgili uygulamasında ise vadesine en çok 92 gün kalmış olan senetler reeskonta tabul edilmekte: senedin vadesinin belirlenmesinde faizin başlangıç tarihi olarak senedin reeskonta kabul edildiği tarihten bir önceki gün esas alınmaktadır. Vadesi 92 günden daha fazla olan senetler ise reeskonta kabul edilmemektedir. İskonto tutarı ise dış iskonto yöntemine göre, yani senedin itibarı değeri üzerinden hesaplanmaktadır.









Örnek:

T.C Merkez bankasınca reeskonta kabul edilen vadesine 90 gün kalmış olan 10.000.000 lira değerindeki bir senede ilişkin iskonto tutarı şu şekilde hesaplanmaktadır.

F= (a x n x t) / 360

F= İskonto tutarı,
A= Senedin değeri
N= Faiz oranı
T= Vade

F= (10.000.000 x 0.55 x 90) / 360
F= 1.375.000 TL


Merkez Bankasının yalnızca kısa vadeli senetlere konu olan reeskont işlemlerinde dış iskonto met****a göre hesaplama yapılması sorun yaratmamakla birlikte, bu met**** uzun vadeli senetler için hesaplanan iskonto tutarının senet değerinden daha fazla olması, dolayısı ile senedin halilazır değerinin negatif olması gibi bantıkla bağdaşmayan bir sonuçla karşılaşılabilmektedir.

Örnek:

720 gün vadeli 10.000.000 lira nominal değerli bir senede ilişkin iskonto tutarı şöyledir.

İskonto tutarı

F= ( a x n x t ) / 360
F= (10.000.000 x 0.55 x 720) / 360
F= 11.000.000 TL.

Halihazır senet değeri

= Nominal değer – iskonto tutarı
= 10.000.000 – 11.000.000
= -1.000.000 TL

Bu itibarla, T.C. Merkez Bankasınca uygulanan dış iskonto yönteminin çok uzun vadeler taşıyabilecek senetlerin değerleme günündeki kıymetlerin hesaplanmasında kullanılması teknik olarak mümkün bulunmamaktadır.

Bu durumda senede bağlı alacaklara ilişkin değerleme işlemlerinin, iç iskonto met****a göre yapılması gerektiği sonucuna varılmaktadır.

Diğer taraftan, T.C. Merkez Bankasınca dış iskonto met****a göre yapılacak hesaplamalar için tespit edilen reeskont oranlarının, iç iskonto met****da faiz oranı olarak esas alınmasının efektif faiz oranını Merkez Bankasında uygulanan oranın altına düşüreceği, dolayısıyla Vergi Usul Kanunun yukarıda sözü edilen maddelerinin amaçlamadığı bir sonuç doğuracağı da açıktır.

T.C. Merkez Bankasınca reeskont işlemleri için belirlenen faiz oranı, dış iskonto hesaplama yöntemi esas alınarak avas oranlarına tekabül edecek şekilde belirlenmektedir.

Başka bir değişle, T.C. Merkez Bankası tarafından ilan edilen reeskont oranı; dış iskonto yöntemine göre, yani senedin faizini de içeren nominal değer üzerinden, kısa vadeli avans peşin değeri üzerinden yapılacak hesaplamalarda esas alınması gereken faiz oranlarını temsil etmektedir.

Örnek:

Vadesi 90 gün olan bir senede ilişkin reeskont işleminde, 31.12.1994 tarihi itibariyle, T.C. Merkez Bankasınca uygulanan reeskont oranı %55 olup, reeskont tutarı, senedin faizi de ihtiva eden nominal değeri üzerinden hesaplanmaktadır.

Buna göre, reeskont tutarı:

F= ( a x n x t )/ 360

F= ( a x 90 x 0.55) / 360 = 0.1375 x a

Senedin peşin değeri ise;

P = A- F

P = Senedin peşin değeri,
A =Senedin nominal değeri,
F = Reeskont tutarı

P = A – 0.1375 x A
P = 0.8675 x A’ dır

Senedin peşin değeri üzerinde hesaplanacak iskonto tutarını nominal değer üzerinden hesaplanacak iskonto tutarına eşitleyen faiz oranı ise;

F = ( P x n x t) / 360

F = İskonto tutarı,
P = Senedin peşin değeri,
m = İç iskonto faiz oranı,
t = Vade

0.1375 x A = (0.8625 x m x 90) / 360
m = ( 360 x 0.1375 x A) / 90 x 0.8625 x A) =0.6376 = (Yaklaşık %64’dür.)

Bu oran yaklaşık olarak yine 31.12.1994 tarihi itibariyle T.C. Merkez Bankasının kısa vadeli avans işlemerinde uyguladığı faiz oranına tekabül etmektedir.

Bu itibarla, mükelleflerin hesap dönemi sonu itibariyle senede bağlı borç ve alacaklarını değerleme gününde haiz olacakları kıymetleri F= A – [ A x 360 / (360 + m x t)] formülüne uygun olarak iç iskonto yöntemine göre hesaplanacaktır. Bu heseplamada; faiz oranı olarak reeskont işlemlerinde uygulanan faiz oranının değil, kısa vadeli avans işlemlerinde uygulanan faiz oranının esas alınması gerekmektedir.

Örnek:

31.12.1994 tarihinde işletmeye 90 gün vadeli olarak verilen 10.000.000 lira nominal değerli bir senet için reeskont işlemleri aşağıdaki şekilde yapılacaktır.

F= A – [ A x 360 / (360 + m x t)]

A= Senedin nominal değeri,
m= Faiz oranı,
t = Vade

F= 10.000.000 – [10.000.000 x 360 / ( 360 + 90 x 0.64)]
F= 10.000.000 – 8.620.690
F= 1.379.310 TL.

Bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, alacak ve borç senetlerinin reeskont işlemine tabi tutulmasında T.C. Merkez Bankasınca 31.12.1994 tarihi itibariyle kısa vadeli avans işlmeleri için belirlenen % 64 ‘lük faiz oranı dikkate alınmak suretiyle yukarıda belirtilen formüle göre hesaplama yapılacaktır. Daha sonraki yıllarda da T.C. Merkez Bankasınca yıl sonu itibariyle belirlenecek kısa vadeli faiz oranının reeskont işlemlerinde dikkate alınacağı tabiidir.

Alacak ve Borç Senetlerinin Değerlemesine Yönetik VUKGT. Seri No: 238’ den Çıkardığımız Sonuçlar;

1- Reeskont hesaplamada TCMB. ‘nca yayınlanan reeskont işlemlerine uygulanan faiz oranları dikkate alınmayacaktır.

2- Senede bağlı alacak ve borçların değerlemesinde TCMB. ‘nın 02.08.1997 tarih ve 23068 sayılı Resmi Gazetede kısa vadeli avans işlemleri için belirlenen % 80 oranı dikkate alınaraka bu oran uygulanacaktır.


3- Senede bağlı borç ve alacak işlemlerine kısa vadeli avans işlemleri için öngörülen faiz oranı “iç yüzde” yöntemine göre uygulanacaktır.

4- İç yüzde yönteminde kullanılacak formül;

X= Senedin değerleme günündeki değeri
Y= Senedin nominal (yazılı) değeri
N= Vadeye kalan gün sayısı
T= Faiz oranı

36.000 x Y

X= (Bu fomül senedin peşin değerini verir)
36.000 + (N x T)

Reeskont Tutarı = Senedin Yazılı Değeri - Peşin Değeri
Şimdi bu yönteme göre bir uygulama yapalım.

Alacak ve Borç Senetleri Reeskontunda İç Yüzde Yönteminin Uygulaması


Örnek:

a. Vadesine 80 gün kalan 1.000.000.000 TL alacak senediyle
b. Vadesine 90 gün kalan 850.000.000 TL borç senedinin reeskont işlemini yapalım. (TCMB. Kısa vadeli avans oranı % 80’dir)

Alacak Senedi Reeskontunun Hesaplanması Ve Muhasebe Kaydı


Alacak senetlerinin 80 günlük faizinin (reeskontu) saptanması için VUKGT. Seri no: 238 uyarınca “iç yüzde” yönteminin uygulanması gerikiyor. Bu yöntemde uygulanacak formül;

36.000 x Y 36.000 x 1.000.000.000

Peşin Değer (X) = =
36.000 + (N x T) 36.000 + (80 x 80)

Peşin Değer (X) = 849.056.600

Reeskont Tutarı = 1.000.000.000 – 849.056.600 = 150.943.400

Bu durumda senetli alacakların 1997 yılına ilişkin faiz gideri 150.943.400 TL olup TMS gereğince bu tutarın “gider” yazılması gerekiyor.

31.12.2000 tarihindeki kayıt:


31.12.200
657 REESKONT FAİZ GİDERLERİ (-) 150.943.400
01 Alacak Senetleri Reeskon Gideri

122 ALACAK SENET. REES. (-) 150.943.400

Alacak senetleri reeskont ayırıma

Madde 281

Alacaklar Mukayyet Değerleriyle Değerlenir

Vadesi gelmemiş olan senede bağlı alacaklar değerleme gününün kıymetine irca olunabilir. Bu takdirde, senette faiz nispeti açıklanmış ise bu nispet, açıklanmamışsa Cumhuriyet Merkez Bankasının resmi iskonto haddi uygulanır.

Bankalar ve bankerle ile sigorta şirketleri alacaklarını ya Cumhuriyet Merkez Bankasının resmi iskonto haddi veya muamelelerinde uyguladıkları faiz haddi ile, değerleme günü kıymetine irca ederler.

Vadesi gelmemiş alacak senetlerinin değerleme günündeki değerlerine irca edilmesi işlemine reeskont denir. İşletmenin portföyünde bulunan (kasasında veya bankaya tahsile verilenler) alacak senetleri için reeskont hesaplanabilir.

Hatır senetleri üçüncü şahıslara ciro edilen senetler banka kredileri karşılığında teminata verilen senetler reeskont işlemine tabi tutulamazlar.