İlk Çağ Medeniyetleri

[OnuR]

ÇİN MEDENİYETİ:




Sülalelerce yönetilir. Çin’de iki türlü mimari gelişmiştir. Askeri mimari (Çin Seddi), Dini mimari (Budist tapınakları). Çinicilik, porselen, seramik gibi sanatlar, maden az olduğu için gelişmiştir. Matbaa, kâğıt, barut, pusula, çini mürekkep, ilk kez Çin’de bulunmuştur. Budizm, Taoizm, Konfüçyüs, Maniheizm gibi dinler yaygındır. Çin’de tarih yazıcılığı gelişmiştir. Türkler hakkında ilk bilgiler Çin kaynaklarında mevcuttur.











HİNT MEDENİYETİ:





Hindistan’da güçlü bir devlet, önemli bir medeniyet ve bir millet anlayışı oluşmamıştır.





Sebepleri:





* Çok değişik din, dil ırk, mezhep vs.’den insanların bulunması.


* İklimin çok sıcak olması.


* Kast sistemi (Dünyanın en katı sınıf farklılığı), Brahmanlar (din adamları), Kişatriyalar (asiller), Vaysiyalar (esnaf, tüccar, çiftçi), Südralar (köylüler, işçiler; paryalar [köleler]).





Not: Hindistan’da Veda dini, Brahmanizm, Budizm, Taoizm, Konfüçyüs, Mani Hinduizm gibi dinler görülür.





İSKİT MEDENİYETİ (SAKA) :





Önce Orta Asya’da görülen İskitler, Karadeniz’in kuzeyindeki bozkırlara gelerek yerleşmişlerdir. Atlı göçebe yaşamışlar, hayvancılıkla uğraşmışlardır. Alper Tunga ve Şu adlı destanları vardır. Anadolu’ya kadar akınlarda bulunmuşlardır. Bilinen ilk Türk topluluğudur.





MEZOPOTAMYA MEDENİYETLERİ





* Güneydoğu Anadolu Torosları’ndan başlayarak Basra Körfezi’ne dökülen Fırat ile Dicle Nehirleri arasından kalan bölgeye Mezopotamya denir.


* Mezopotamya medeniyeti, başta Anadolu, Ege ve Mısır medeniyetleri olmak üzere birçok medeniyeti etkilemiştir.








SÜMERLER:





* Orta Asya kökenlidirler. M.Ö. 4000 yılında güney Mezopotamya’ya gelmişlerdir.


* Şehir devletleri halinde yaşamışlardır. (Ur, Uruk, Kiş, Lagaş, Nippur)


* Rahip – Kral özelliği görülür.


* Çok tanrılı inanç vardır, ahiret inançları zayıftır.


* Ziggurat denilen çok katlı, çok amaçlı tapınakları vardır.


* M.Ö. 3000 yılında çivi yazısını bulmuş ve tarihi çağları başlatmışlardır.


* Urgakina kanunları tarihte bilinen ilk yazılı kanunlardır. (Bilinen ilk hukuk devleti Sümerler).





* Kanunlar hafiftir ve fidye esası vardır.


* Gılgamış, Yaratılış, Tufan gibi dini nitelikli destanları vardır.


* Herkes askerdir.


* Taş olmadığı için kalıcı mimari eserleri yoktur.


* Astronomi, takvim, matematik gelişmiştir.











AKADLAR:





* Sami kökenlidirler.


* Akade adlı başkentleri vardır. (Tarihte bilinen ilk merkezi devlet veya imparatorluktur.)


* İlk düzenli ordu Akadlar’da görülür.


* Tarım gelişmiştir. Su kanalları yapmışlardır.


* Zafer anıtı ve Agade tapınakları mimari eserleridir.











BABİLLER:





* Sami kökenlidirler. Başkent Babillion’dur.


* Hammurabi kanunları ilk anayasa niteliğindeki kanunlardır.


* Daha serttir ve “kısas”a dayalıdır.


* Hammurabi kanunları, Mezopotamya’nın Samileştirilmesini amaçlar.


* Rahip-Kral özelliğine son vermiş, ilk dünyevi devlet, ilk mutlak krallığı kurmuştur.


* Yahudiler, II. Babil devleti zamanında sürgün edilmiştir.


* Babil Asma Bahçeleri ve Babil Kulesi meşhurdur.











ASURLAR:





* Merkez Ninova’dır.


* Kuzey Mezopotamya’da kurulmuştur. Bölge tarıma elverişli olmadığı için ticaretle uğraşmışlardır.


* Anadolu’nun içlerine kadar (Kayseri – Kültepe) gelmişler, koloniler kurmuşlar ve burada çivi yazılı tabletler bırakmışlardır.


* Anadolu’da tarihi çağları başlatan ve ilk yazıyı getiren Asurlar’dır.


* İlk sömürge imparatorluğudur.


* Asur kanunları çok sert ve vahşidir.





* İlk kütüphane Ninova’da kurulmuştur.








ELAMLAR:





Başkentleri Sus’tur. Sami kökenlidirler. Önemli bir varlık ortaya koyamamışlardır.











İRAN MEDENİYETİ:





* İran’da ilk Partlar, sonra Medler yaşamıştır. M.Ö. 6. y.y.’da Persler Medler’i yıkmışlardır.


* Çok büyük bir imparatorluk kurmuşlardır. (İndus Nehri’nden Ege Denizi’ne, Kafkaslardan Basra Körfezi’ne kadar)


* Ülkeyi “satraplık” denilen eyaletlere ayırmışlardır.


* Ticaret gelişmiştir. (Ticaret yolları üzerinde oldukları için)


* Tarihte bilinen ilk posta teşkilatını kurmuşlardır.





* Zerdüştlük dini (ateşperest) hâkimdir.


* Büyük İskender son vermiştir.





İBRANİ MEDENİYETİ:





* Sami kökenlidirler merkezleri Kudüs’tür.


* Dinleri Museviliktir. (Milli bir din). Tanrılarına Yahova, kitaplarına Tevrat denir.


* Bilinen ilk tek tanrılı dindir. Hz. Süleyman zamanında büyük bir devlet haline gelmişlerdir. Babiller zamanında başlayan sürgün hayatları birkaç bin yıl devam etmiştir.


* Hz. Süleyman Mabedi önemli eserlerindendir.





FENİKE MEDENİYETİ





* Sami kökenlidirler.


* Kuruldukları bölge Lübnan çevresidir.


* Tarımdan ziyade denizcilik ve deniz ticaretinde gelişip koloniler kurmuşlardır.


* Şehir devletleri halinde yaşamışlardır. (Sidon, Biblos, Sayda, Sur)


* Kolonilerine sadece ekonomik amaçlarla gittikleri için uzun süre tutunamamışlardır.


* Alfabeyi (harf yazısı) ilk kez Fenikeliler bulmuştur. (Daha sonra İyon, Yunan ve Romalılar geliştirmiştir, Latin Alfabesi oluşmuştur.)








MISIR MEDENİYETİ:





* Kapalı bir bölge olduğu ve toplumun tutuculuğundan dolayı çevreden fazla etkilenmemişler, bu yüzden tarih öncesi dönemleri sırasıyla yaşan tek toplumdur.


* Önceleri Nom (veya Nomos) denilen şehir devletleri vardır. Sonraları merkezi krallık gerçekleşmiştir.


* Değişik hanedanlar yönetime hâkimdir.


* Firavunlar tanrı – Kral özelliği gösterirler. (Bu özelliklerinden dolayı hukuk sistemi gelişmemiştir.)


* Çok tanrılı dinler görülür.





* İlk vezirlik (kâtip) sistemi Mısırlılarda görülür.


* Ahiret inancı kuvvetlidir. Bu nedenle mumyacılık ve anıt-mezar (piramit) yapımı gelişmiştir.


* Tıp, eczacılık, kimya, matematik, geometri, takvim, hiyeroglif (resim yazısı) gelişmiştir.


* M.Ö. 1280’de Hititler ile yaptıkları ve Suriye’yi paylaştıkları “Kadeş Antlaşması” bilinen ilk dostluk ve ittifak, aynı zamanda ilk yazılı antlaşmadır.





* Keops, Kefren önemli piramitlerdir.











ANADOLU MEDENİYETLERİ:





* Anadolu’da yontma taş dönemini aydınlatan ilk kalıntılar Antalya’da Karain ve Beldibi mağaralarında bulunmuştur.


* Cilalıtaş dönemini aydınlatan eserlere ise Konya-Çatalhöyük, Burdur-Hacılarda rastlanır.


* Önemli yerleşim yerleri olarak Kayseri –Kültepe, Çanakkale-Truva, Yozgat-Alişar sayılabilir.





HİTİTLER (ETİLER) :





* Anadolu medeniyetinin temelini oluştururlar.


* M.Ö. 2 bin yılında Anadolu’da Kızılırmak çevresine yerleşmişlerdir.


* Şehir devletlerinden merkezi krallığa geçmişlerdir.


* Merkez Hattuşaş’tır. (Çorum – Boğazköy).


* Hükümdarlar rahip-kral özelliği gösterirler.


* Tavananna denilen kraliçe yönetimde etkilidir.


* Soylulardan oluşan “Pankuş Meclisi” önemli kararların alınmasında etkilidir. (Meşrutiyet rejiminin ilk örneği.)





* Çok tanrılı din vardır. Bu dönemde Anadolu’ya “Bin tanrı ili” denir. Ahiret inançları zayıftır.


* Aile hukuku gelişmiştir. (Medeni hukukun temelini atmışlar.)


Çivi ve resim yazılarını kullanmışlardır. (Anadolu’da tarihi çağlar Asurlar’ın yazıyı geliştirmesiyle başlar.)


* Frigyalılar tarafından yıkılmışlardır.


* Anadolu’da demir çağını başlatmışlardır.


* Yıllıklar (Anal) tutmaları ile tarih yazıcılığını başlatmışlardır.





* İvriz ve Yazılıkaya Kabartmaları önemli eserlerindendir.





FRİGYALILAR





* Merkez Gordion’dur. (Ankara – Polatlı) Bir iç batı Anadolu medeniyetidir.


* Tarım çok önemli olduğu için tarıma dayalı cezalar çok ağırdır.


* Kuyumculuk, önemli ticaret yolları üzerinde olmaları nedeniyle gelişmiştir.


* Müzik, kaya mimarisi ve dokuma alanlarında ilerlemişlerdir. (Tapates adıyla bilinen halı ve kilimler)


* Kimmerler son vermiştir.


* Kibele tapınakları, Midas’ın mezarı önemli eserleridir.





URARTULAR:





* Başkent Tuşpa (Van)’dır.


* Tarım ve hayvancılık gelişmiştir. (Su kanalları yapmışlardır.)


* İlk barajları yapmışlardır.


* Ahiret inancı vardır.


* Madencilik gelişmiştir.


* Ev şeklinde mezarlar vardır.


* Medler ortadan kaldırmıştır.





LİDYALILAR:





* Sard merkezli bir Batı Anadolu medeniyetidir.


* Kral Yolu denilen Efes – Ninova arasındaki ticaret yolu, Doğu – Batı arasında ticaretin ve kültürel etkileşimin hızlanmasını sağlamıştır.


* İlk parayı kullanan Lidyalılar’dır. (M.Ö.) 700


* Paralı askerleri vardır. Orduya önem vermemeleri çabuk yıkılmalarında etkilidir.





İYONYALILAR (AKALAR) :





* Akalar tarafından M.Ö. 1200’de Batı Anadolu’da oluşturulan bir medeniyettir.


* Şehir devletleri halinde yaşamışlardır. (İzmir, Efes, Milet, Foça)


* Ticaret yollarının bitiş noktasında bulunmaları, tarım ve deniz ticareti sayesinde zenginleşmeleri sonucunda kültürel ve bilim yönüyle Anadolu medeniyetlerinin en gelişmişini oluşturmuşlardır.


* Koloniler kurmuşlar ve kolonilerine yerleşme amacıyla gitmişlerdir.


* Şehir devletleri halinde yaşamaları, bilim adamlarının yetişmesine uygun özgür düşünce ortamına zemin hazırlamıştır.





* Tıpta Hipokrat, tarihte Heredot, felsefede Diyojen, matematikte Pisagor, Tales gibi bilim adamları yetişmiştir.


* İnsan şeklinde düşündükleri çok tanrılı din anlayışı vardır.


* Persler tarafından İyonyalılara son verilmiştir.


* Mimaride İyon nizamını geliştirmişlerdir. (Örnek: Efes harabeleri)














EGE MEDENİYETLERİ











GİRİT MEDENİYETİ:





* Ege medeniyetlerinin temelini oluşturmuşlardır.


* İlk denizciler Giritliler’dir.


* Mimaride gelişmişler, çok katlı saraylar yapmışlardır. (Knossos).


* M.Ö. 1400’lerde Aka (Miken), M.Ö. 1200’de Dor istilasına uğramışlardır.





MİKEN MEDENİYETİ:





* M.Ö. 2000’de Akalar tarafından kurulmuştur.


* Savaşçı bir toplumdur.


* Mora yarımadası, Yunanistan, Girit ve Kıbrıs’ı işgal etmişlerdir.


* Deniz ticaretinde gelişmişlerdir.


* Kuyu mezarları önemli eserleridir.


* Boğazların hâkimiyeti için Truvalılarla yaptıkları savaşlar (Truva Savaşları) meşhurdur.





YUNAN MEDENİYETİ:





* M.Ö. 1200 yılında Dorlar tarafından kurulmuştur.


* “ Polis” denilen şehir devletleri halinde yaşamışlardır.


* Atina, Tebai, Korint, Sparta, Larissa gibi şehir devletleri vardır.


* Polislerin başında “Tiran” denilen krallar vardır.


* Denizcilikte ilerlemişler ve kolonicilik faaliyetlerinde bulunmuşlardır. (Yerleşme amacıyla gitmişlerdir.)


* Başta Zeus olmak üzere Olympos dağında oturan tanrıları adına düzenledikleri yarışmalar olimpiyatların temelini oluşturmuştur.





* Felsefede Aristo, Eflatun, edebiyatta Homeros (İlyada ve Odisse), tarihte, Tukitides önemli bilim adamlarıdır.


* Alfabe ve takvime katkıda bulunmuşlardır.


* Atina’da sınıf farklılıklarından doğan huzursuzlukları gidermek amacıyla yapılan Dragon, Solon ve Klistenes kanunları Atina’yı “


Demokrasinin beşiği” yapmıştır.





HELLEN MEDENİYETİ:





* Makedonyalı İskender, İyonya şehir devletlerini Pers istilasından kurtarmak için M.Ö. 334 yılında Doğu (Asya) seferine çıkar.





Seferine Sonuçları:





* Anadolu, İran, Mezopotamya ve Mısır ele geçirilerek Perslere son verilmiştir.


* Doğu ve batı kültürünün karışmasıyla “Helenizm” doğmuştur.


* Doğu – Batı ticareti ve kültürel etkileşimi artmıştır.


* Önemli kültür ve ticaret merkezleri kurulmuştur. (İskenderiye, İskenderun)


* Doğu’nun dini anlayışından etkilenilmiştir. (rahip-kral)


* Helenizm medeniyetinin doğmasında Yunan, Anadolu, İran, Mezopotamya ve Mısır medeniyetlerinin etkisi olmuştur.





* Helenizm, Roma ve İslam medeniyetini etkilemiştir.


* İskender’in ölümünden sonra ülke Makedonya, Asya ve Mısır krallıkları olmak üzere üçe ayrılmıştır.


* Asya Krallığı’nın egemen olduğu Anadolu’da aynı zamanla yeni krallıklar ortaya çıktı. (Biitanya, Bergama, Kapadokya ve Pontus krallıkları.)


* Bergama’daki Zeus Tapınağı ve Asklepion Sağlık Merkezi önemli gelişmelerdendir.





ROMA MEDENİYETİ:





* Roma’da; krallık, cumhuriyet ve imparatorluk devirleri görülür.


* Sınıf farklılıkları vardır. Patriciler (Asiller), Plepler (vatandaş), Köleler.


* Günümüz Avrupa hukukunun temelini 12 Levha Kanunları oluşturur.


* Latin alfabesi ve Miladi Takvim’e son şeklini vermişlerdir.


* Lejyon denilen paralı, disiplinli orduları vardır.


* Önceleri tarım yaygın iken, Akdeniz havzasını ele geçirmeleri ile ticaret gelişmiştir. Kartaca ile yaklaşık yüzyıl süren Pön Savaşları yapılmıştır.





* Çok tanrılı inanç vardır.


* MS. 313’te Milano Fermanı ile Hıristiyanlık serbest bırakılmıştır.


* Çiçero (Hitabet), Tilus, Takitus (Tarih) önemli ilmi şahsiyetlerdir.


* İstanbul’da; Ayasofya, Bozdoğan Kemeri, Yerebatan Sarayı, Çemberlitaş, Ankara’da Agustus Tapınağı, Roma Hamamı, Antalya’da; Aspendos Tiyatrosu, Niğde’de Roma Havuzu gibi eserler bırakmışlar, mimaride çok gelişmişlerdir.


* 395’te Kavimler göçü sonucu Doğu – Batı diye ikiye ayrılmışlardır.





* 476’da Batı Roma, 1453’te Doğu Roma yıkılmıştır.