İhracata Yönelik Dış Ticaret Politikası ve İhracatı Teşvik Politikası Kapsamı

İhracata Yönelik Dış Ticaret Politikası ve İhracatı Teşvik Politikası Kapsamı

İhracata yönelik dış ticaret politikası, ihracat için üretime ağırlık veren ve üretilmiş ürünlerin ihracatını kolaylaştırmak için teşvik tedbirlerini kapsayan bir ekonomi politikasıdır. İhracatı teşvik politikasında ihracat için üretim artışının sağlanması kadar bu ürünlerin dış pazarlarda satış gücüne ulaşabilmesi için gerekli olan teşvik ve desteklerde önemli bir konu olmaktadır.[1]

Gelişme yolunda olan ülkelerde ekonomi politikasının temel amacı kalkınmayı hızlandırmak ve sanayileşmeyi sağlamaktır. Bunun için tarifeler ve miktar kısıtlamaları ile yeni kurulan genç sanayiler dış rekabete karşı korunarak gelişimleri sağlandıktan sonra, "dışa dönük" politikalar izlemekte ve ihracata ağırlık verilmektedir.[2]

İhracata yönelik olarak yapılan devlet yatırımlarının amaç ve kapsamı Türkiye'de Kalkınma Planları ve Yıllık amaç ve kapsamı Türkiye'de, Kalkınma Planları ve Yıllık programlardaki toplumsal ve ekonomik hedeflerin gerçekleştirilmesi amacıyla yapılacak faaliyetlerin, uluslararası kuruluşlara olan yükümlülüklerimize aykırılık teşkil etmeyecek yöntemler desteklenmesidir. Kapsamına bakıldığında, bölgeler arası farklılıklardan kaynaklanan ekonomik ve sosyal dezavantajların ortadan kaldırılmasına yeni eğitim olanakları sağlanarak istihdamın güçlendirilmesine, özellikle yeni ürün, üretim sistemi ve teknoloji kullanan sektörlerde araştırma-geliştirme programlarının uygulanmasına aynı üretim dalında faaliyet gösteren küçük ve orta ölçekli işletmelerin örgütlenmelerine, çevre sorunlarının önlenmesi için sanayinin yeniden yapılanmasına ürünlerimizin uluslararası alanlarda tanıtıma ve pazarlanmasına ilişkin devlet yardımlarını kapsar.[3]

İhracat Teşvik Tedbirlerinin Önemi

Gerek gelişmiş gerek gelişme yolunda olan ülkeler ihracatın artırılması konusunda büyük çabalar harcamaktadırlar. Dünya ekonomisinde kendini gösteren işsizlik, dış rekabet ve teknolojik yarış, ihracat, teşvik tedbirlerinin uygulanmasına neden olmuştur. Gelişme yolunda olan her ülke kalkınma sürecinde karşılaşabileceği döviz darboğazını genişletmek ve bunu sağlamak için ekonomi politikalarına yön vermek ister ve bazı tedbirler almak zorundadır. Alınacak bu tedbirler ihracat artırıcı nitelik taşıyorsa bunlar ihracat, teşvik tedbirleri olarak tanımlanır. Maliyetleri düşürerek veya gelirleri arttırarak ihracatı karlı bulan tüm tedbirleri içine almaktadır.[1]

İhracat artışı ile ihracata dayalı yeni iş kolları ve iş yerleri açılacağından yeni istihdam imkanları oluşacaktır, ayrıca kazanılan dövizlerle ödemeler bilançosunun açıları kapanacağı gibi, ithalatın ve dolayısıyla sanayinin finansmanında gerekli olan döviz de kazanılmış olacaktır, ayrıca döviz artışı ile uluslararası bankacılık ve kambiyo işlemleri daha da yaygınlaşacak, ancak ihracatın arttırılması için verilen teşvikler, enflasyonist süreci daha da hızlandıracak, malların dışarıya gitmesi ile içeride arz daralması ile enflasyon daha da yükselecek ve döviz kazanmayan kesimlerin aleyhine (tarım esnaf) gelir dağılımı bozulacak yani bu kesimlerin reel alım gücü düşecektir.[2]

İhracat Teşvik Tedbirlerinin Çeşitleri

İhracatta Prim Sistemi: İhraç malı üreten üreticilere ve dolayısıyla ihracatçılara genel anlamda para olarak devlet tarafından yapılan yardımlardır.[3]

İhracatta Vergi İadesi: İhracat için üretim yapılan bazı malların içinde ithal malı üretim faktörleri vardır. Ülkenin uygulamış olduğu gümrük vergisi dolayısıyla ihraç ürünü içindeki ithal malı, o ürünün fiyatını şişirecek. Aynı durum ithal mallarındaki iç vergi yükünün ağırlaştırılması durumunda da ortaya çıkar. Bu yüzden ihracatçının dış pazarlarda fiyat yönünden rekabet edebilmeleri için bu yüklerinden kurtarılmaları gerekir.[4] Türkiye'de 1980 yılından sonra geniş uygulama imkanı bulan vergi iadesi uygulaması, GATT baskıları nedeniyle 1 Ocak 1989'da kaldırılmıştır.[5]

Girdi Teşvikleri : Üç ana başlık altında toplamak mümkün. Birinci grup teşvikler yatırımla, işletme sermayesi ve ihracat kredileri üzerine etkili olan tedbirleri kapsar. Burada ihracat kredileri üzerine etkili olan tedbirleri kapsar. Burada amaç ihracatçıya mali gücünün sınırlı kaldığı alanlarda yardımcı olarak onu ihracata yöneltebilmektedir. İkinci grup teşvikler ihracat kredi sigortası ile ilgilidir. Ve Türkiye'de uygulama alanı yoktur. Üçüncüsü, ihracatçıya ucuz fiyatla hammadde sağlanması, ulaşım ücretlerinde indirim ve personel eğitimi gibi diğer üretim faktörlerinin teşviki[1]

Devlet Pazarlama Yardımı : Pazarlamada karşılaşılan güçlükleri çözümlemek için dış pazarlar hakkında bilgi toplama, dış ülkelerde sergi açma ihracat elemanı yetiştirme, ambalajlama ile ilgili hizmetlerin kamu kuruluşlarınca düşük ücretlerle veya karşılıksız olarak yapılması gerekmektedir.[2]

Türkiye'nin Planlı Dönemde İhracat Teşvikleri

* Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planında; ihracat teşvikleri ve hedeflerine kısaca baktığımızda, ihracatla ilgili tedbirler bölümünde şu teşviklere yer verildiğini görüyoruz.

- Standardizasyon eksikliğinin giderilmesi
- Ambalaj eksikliğinin giderilmesi
- Kalite kontrolü
- Dış Pazar araştırmaları
- Reklam ve Dış tanıtıma ağırlık verilmesi
- İhracatın vergi yönünden teşvik edilmesi
- İhracat rejiminin uygulanmasının basitleştirilmesi
- Uzman personelin yetiştirilmesi
- Gönüllü ihracatçı birliklerinin kurulması
- Tarımsal ürünlerde stoklama tesislerinin arttırılması
- İkinci BYKP, ihracatın yapısının değiştirilmesi amacıyla, ihracata dönük sanayiler teşvik edilmiştir.

Teşvik tedbirleri olarak; vergi iadesi, dış piyasalarda rekabet olanağının sağlanması için ihracatçı birliklerinin kurulması

- Üçüncü BYKP sanayi yeniden yapılanma sürecine girmiş dünya pazarlarında rekabet olanaklarına ve verimliliğin artması için sanayide teknolojinin yakından izlenmesi, teknoloji ithali teşvik edilmiştir.
- Dördüncü BYKP, Türkiye'nin dış ödeme gücünü yükseltmek, madenlerin işlenerek ve imalat sanayi ürünleri ile birlikte ara ve yatırım malı üreten kesimlerin ihracatı arttırılacaktır.[1]

1980 Sonrası Devlet Yardımları

AR-GE Yardımlarına İlişkin Karar

Sanayi kuruluşlarının, araştırmaya ve yeni ürün ile üretim yöntemi ve teknolojisi geliştirmeye yönelik projelerinin uluslararası kurallara uygun olarak desteklenmesidir. Yeni ürün üretilmesi, ürün kalitesi veya standart yükseltici mahiyette yeni tekniklerin uygulanması, yeni bir teknoloji geliştirilmesidir. Destekten faydalanacak Ar-Ge faaliyet aşamaları aşağıda yer almıştır;

- Kavram Geliştirme
- Teknolojik/teknik ve ekonomik yapılanabilirlik etüdü
- Tasarım ve çizim çalışmaları
- Pratitip üretimi
- Pilot tesinin kurulması
- Deneme üretimi
- Patent ve lisans çalışmaları
- Satış sonrası sorun giderme hizmetleri

Proje bazında destekleme, en fazla harcamaların %50'si kadarı desteklenir, destekleme süresi proje bazında en çok 3 (üç) yıldır.

Ürün Geliştirme ve Stratejik Odak Konuları Projelerine Sermaye Desteği

Ticari değeri olan yeni ürün oluşturulması veya mevcut ürünlerin rekabet gücünün yükseltilmesine yada bu amaçla üretim yöntemi, sistemi ve tekniklerinin araştırılmasına ve geliştirilmesine yönelik AR-GE projeleri ile "Stratejik Odak Konuları Projeleri"ne, Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonundan projeyi yürüten sanayi kuruluşunu teşvik eder nitelikte destek sağlanır.[1]

Stratejik odak konuları projeleri, ülkemizde mevcut sanayi, teknoloji ve insan gücü birikimi ve uluslararası karşılaştırmalı üstünlüklerin dinamiği esas alınarak hangi alanlarda, teknolojik projeler yürütülmesinde yarar bulunduğu veya araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin ülkemizde gelişim yaygınlaşması için alınması gereken tedbirleri tespit eden projelerdir.[2]

Sermaye katılımı ile desteklenen projelerin azami süresi 2 yıl olup, projelere sağlanacak sermaye desteği 1 milyon ABD dolarını aşamaz. Stratejik odak konuları projeleri için azami süre 1 yıl ve azami destek miktarı 100.000 ABD dolarını geçemez.[3]

Yurtdışında Düzenlenen Fuar ve Sergilere Milli Düzeyde veya Bireysel Katılımın Desteklenmesine İlişkin Karar

Yurtıdışında düzenlenecek fuar/sergilere katılımın arttırılması amacıyla gerekli desteğin sağlanmasıdır.



Desteklenecek faaliyetler; KOBİ

- İmdat sanayli sektöründe faaliyette bulunan
- 1-100 arasında işçi çalıştırdığı , bağlı bulunduğu meslek kuruluşunca teşvik edilen
- Gerçek usulde defter tutan

- Arsa ve bina hariç. Mevcut sermaye tutarı, bilanço net değeri itibariylle 2 milyon ABD doları karşılığı TL'yi aşmayan işletmeler

* Milli Katılımlarda İştirakçi Firmaların Desteklenmesi

Yurtdışında düzsenlenen fuar/sergilere Türkiye adına milli katılımı gerçekleştiren organizatör firmaların organizasyonundan sözkonusu fuarlara iştirak eden.

- Büyük ölçekli firmaların organizatör firmaya metrekare üzerinden ödeyecekleri katılım senetinin %50'si katılımcı firmaya ödenir. Ödenecek miktar her halikarda firma başına 7.000 ABD dolarını aşamaz

- KOBİ ile kendileri veya bünyesinde bulunan firmalar adına fuar/sergilere katılan sektörel dış ticaret şirketi niteliğine haiz firmaların her bir firma için organizatör firmaya ödeyecekleri katılım ücretinin %60'ı katılımcı firmaya ödenir. Ödenecek miktar firma başına 8500 ABD dolarını aşamaz.

- Kalkınmada öncelikli yörelerde kurulan KOBİ'ler ile kendileri veya bünyesinde bulunan firmalar adına fuar ve sergilere katılan sektörel Dış Ticaret Şirketine haiz firmaları her bir firma için organizatör firmaya ödyecekleri katılım ücretinin %70'i katılımcı firmaya ödenir. Ödenecek miktar firma başına 12.000 ABD dolarını aşamaz.

- Amerika, Avusturya, Afrika ve Uzakdoğu ülkelerindeki fuar ve sergilerde ise yüzde 70'i navlun desteği alarak ödenecek Navlun için ödenecek mikter 5000$ ABD'nı geçmeyecek, milli katılımlarda fuarın konusu ile ilgili olarak düzenlenecek seminer, konferans, panel ve benzeri tanıtım faaliyetlerine katılım masraflarının da 25.000 ABD$ geçmeyecek şekilde %50'si karşılanacak.

- Sergilenecek malların enformatik, ileri malzeme teknolojileri, gen mühendisliği , uzay ve havacılık alanlarında olması durumunda destekleme oranı %70 ödenecek miktar firma başına 60.000 ABD$ geçmeyecek.[1]

Uluslararası Nitelikteki Yurtiçi İhtisas Fuarlarının Desteklenmesine İlişkin Karar

Türkiye de uluslararası nitelikte ihtisas fuarları düzenlenen yerli organizatörlerin fuar öncesinde ve fuar süresince gerçekleştirecekleri tanıtım ve promasyon faaliyetlerine ilişkin giderlerin belli bir oranının "Destekleme ve Fiyat İstikrar Fonu'ndan karşılanmasını kapsamaktadır. Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca izin verilmiş uluslararası nitelikteki iç ihtisas fuarlarından hangilerinin destekleneceği belirlenmiş bunlar

- Tekstil, konfeksiyon hali
- Deri
- Taşıt araçları ve yan sanayi
- Gıda ve Gıda teknolojisi
- Elektrik ve elektronik sanayi
- Madeni eşya sanayi
- Toprak sanayi
- İnşaat malzemeleri
- Mobilya sanayi
- Fuarın en üz üç defadır yapılıyor olması
- Bir önceki dönemde yapılan fuara asgari 25'i yabancı olmak üzere en az 100 firmanın katılmış olması gerekmektedir.
- Aynı fuara iki defadan fazla destek verilmez.[1]

Harcama Kalemleri Destekleme Oranı Azami Destek Tutarı
%
Yurtdışı tanıtım 50 25.000$
faaliyetleri
Önemli alıcıların ulaşım giderleri 50 15.000$
Fuarın konusu ile ilgili seminer,
konferans, panel ve ödüllü
yarışma giderleri 50 5.000$

"Çevre Maliyetlerin Desteklenmesi"

Ürünlerimizin uluslararası pazarda karşılaştıkları çevre kalite ve insan sağlığına yönelik teknik mevzuata uyulması amacıyla kalite güvence sistemi ve çevre yönetim sistemi belgeleri ile CE işaretinin alınması halinde Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelere devlet desteği sağlanmasıdır.

Bunun için KOBİ'lerin
- 1-200 arasında işçi istihdam ettiği bağlı olduğu meslek kuruluşunca teşvik edilen
- Gerçek usulde defter tutan
- İmalat sanayi alanında faaliyette bulunan
- Arsa ve bani harıiç mevcut sabit sermaye tutarı bilanço net değeri itibariyle 2 milyon ABD doları karşılığı aşmayan işletmelerdir.
- Bu kapsamda firmaların
- ISO 9000 serisi kalite güvence sistemi belgelerini
- ISO 14000 çevre yönetim sistemi belgelerini
- CE işaretini ve
- Uluslararası nitelikteki diğer kalite ve çevre belgelerini alma masrafları karşılanacak (%50 si)[1]

"Pazar Araştırması Desteği"

Yeni ihraç pazarı yaratmak ve geleneksel pazarımızda pazar payımızı arttırmak maksadıyla KOBİ'lere yönelik devlet desteğinin sağlanmasıdır. Bunun için pazar araştırması projelerinin desteklenmesi gerekiyor bunlarda

- Şirketin kendi bünyesinde yapacakları projelere
- Pazar araştırması hizmeti veren şirketlerin/kurumların şirket nam ve hesabına yapacakları projelere
- Üretici derneklerinin üyeleri için yapacakları veya yaptıracakları projelere veriliyor.

Küçük ve Orta Büyüklükteki işletmeler arasında işbirliği faaliyetlerinin desteklenmesi; İktisadi Kalkınma Vakfı organizasyonuyla AB komisyonu tarafından düzenlenen, KOBİ'ler arasındaki işbirliğini sağlamaya yönelik olarak AB'nce uluslararası düzeyde organize edilen faaliyetlere katılımın desteklenmesinden hareketle bu bahsolunan faaliyetlere katılımda bir firmadan en fazla bir kişinin 500$'ı geçmemek kaydıyla yol ve güvenlik 100$'ı geçmemek kaydıyla konaklama giderlerinin %70'i bu karar kapsamında karşılanır.

Bir üretici şirketin pazar araştırması için kullanabileceği azami tutar 75.000$ bir yıl içerisinde kullanabileceği azami tutar 15.000$ tek bir proje için kullanabileceği azami tutar 7500 $'dır.

Sektörel Dş Ticaret Şirketi (SDŞ) ve üretici derneğince yürütülecek pazar araştırması için bir yıl içerisinde kullanılabilecek azami destek tutarı 50.000$ olup, proje bazında azami destek tutarı ise 10.000$'dır.[1]

"Eğitim Yardımı"

KOBİ, Sektörel Dış Ticaret Şirketleri (SDŞ) ile bu şirketlerin ortaklarından, verimliliklerini arttırarak dış ticarette rekabet edebilir mal üretmelerini kolaylaştırmak, elemanlarının niteliklerini arttırmak ve dünya pazarına açılmalarını sağlamak amacıyla yönetici ve çalışanlarına yönelik eğitim faaliyetlerinin desteklenmesidir.

KOSGEP tarafından uygulanacak ve yürütülecek eğitim programları,
- İleri üretim teknikleri ve yeni teknolojiler
- Toplam kalite yönetimi, tedarik, üretim , ambalajlama , ürün ve çevre standartları
- Potansiyel girişimcileri yönlendirme, iş planı, fizibilite hazırlama, şirket kurma, iş güvenliği, bilgi kaynakları
- İç finansman olanakları ve teknikleri
- Liderlik, örgüt yönetimi, büyüme, yapılanması davranış kuralları işgücü sorumluluğu, işgücü yönetimi, gibi alanları kapsamaktadır.

İGEME tarafından uygulanacak ve yürütelecek eğitim konuları ise
- Rekabet koşulları, uluslararası pazarlama teknikleri, pazar araştırması, fiyat verme
- Dış Ticaret Mevzuatı
- Dış ticaret işlemlerinde yabancı dil kullanımı, iletişim, dökümantasyon, iş görüşmeleri, müzakere teknikleri
- Dış Finansman olanakları ve teknikleri gibi alanları kapsamaktadır.

Bunların %50'si değerlendirme ve uygulama usul ve esaslarında belirtilen kriterler çerçevesinde desteklenir. Desteklenen eğitim faaliyeti süresi bir yıldan fazla olamaz.[1]

"İstihdam "Yol Açma" Yardımı"

Küçük Ölçekli sanayi işletmelerinde verimliliklerini arttırarak dış ticarette rekabet edebilmelerini sağlamak amacıyla nitelikli eleman istihdam etmelerinin sağlanmasıdır.

- İmalat sanayi sektöründe faaliyette bulunan
- 1-50 arasında işçi çalıştırdığı belli olan,
- Gerçek usulde defter tutan
- Nitelikli eleman istihdam edememiş olan, işletmelerin nitelikli eleman istihdamından kaynaklanan giderlerinin belli bir oranının belli bir süre boyunca karşılanmaktadır. Bu işletmelerin mühendis, üretim konusu gereği spesifik bir alanda uzmanlık eğitimi görmüş eleman ihtiyaçlarını karşılamak veya üretim, yönetim ve pazarlama sorunlarına çözüm getirmek üzere üniversitelerin ilgili bölümlerinden mezun olmuş kişileri istihdam etmeleri durumunda, ilk altı aylık maaşlarını %70 oranında istihdam yardımı sağlanır.[2]