İstanbul'dan beri beraber getirdiğim bu arkadaşın -tuttuğumuz yola nazaran-
anlaşılması pek basit olan bir meselede, izhar ettiği haleti fikriye ve
hissiyeden müteellim oldum. Fuat Paşa'yı çağırttım. Paşa noktai nazarımı
anlayınca derhal imza etti. Fuat Paşa'ya Refet Bey'in tereddüdü sebebini
anlayamadığımı söyledim. Fuat Paşa, Refet Bey'den, biraz ciddi, istizahta
bulunduktan sonra, Refet Bey müsveddeyi eline alarak kendine mahsus bir
işaret vaz'etti. Öyle bir işaret ki, bunu, bu müsveddede bulmak biraz
müşküldür.-- (O dönemde Rauf Bey'in de Mustafa Kemal'in --Anafartalar
Kahramanı-- olması gibi --Hamidiye Kahramanı-- adıyla ün yapmış olduğu
anımsanmalıdır (Saracoğlu. 1960:48-49).) (Atatürk, tarihsiz: 34).
Görüldüğü gibi, Cafer Tayyar'a çekilen telgraftan ancak üç gün sonra
yazılan ünlü --Amasya Tamimi-- bile bir komutan tarafından ancak anı olarak,
öteki tarafından da okunmaz bir biçimde ve uzun tartışmalardan sonra
imzalanabiliyor. Üstelik Refet Bey, Mustafa Kemal'in emrinde bir komutandır
o sırada.
3) --Vali ve mutasarrıfların tümü bu halka çevresindedir.-- Bu söz de o sırada
ancak bir umuttan, bir istekten başka bir niteliğe sahip değildi. Hem Mustafa
Kemal, --Nutuk--da, bu sözünün doğru olmadığını belirten pek çok örnek verir,
hem de zaten o sırada böyle bir --birleşik cephe-- için zaman henüz çok
erkendir. Örneğin, sonradan kendisinin en yakın çalışma arkadaşlarından biri
olan Mazhar Müfit bile, kendisini Damat Ferit'in adamı sanmaktadır.

4) --Bu yüksek amaç için Müdafaa-i Hukuku Millive ve Redd-i İlhak
Cemiyetleri'nin adı altında örgütlenme yapılacaktır. Zaten bunların
örgütlenmesi Anadolu'da kaza ve nahiyelere dek kök salmıştır.-- Bu yargı olsa
olsa, Mustafa Kemal'in o dönemde İmparatorluğu ikiye bölmüş olan
İttihatçı-İtilafçı ayırımını yok ederek, tüm kişileri kendi arkasında düşmana
karşı seferber edebilmek için kullanmayı düşündüğü bir taktiğin belirtisidir.
Yoksa, o sırada kendiliğinden oluşmuş bulunan örgütler arasında ne eşgüdüm
vardı, ne de bunlar Mustafa Kemal Paşa'nın dediği denli yaygın ve köklüydü.
5) --İngilizlerin kışkırtmasıyla ortaya çıkan bağımsız Kürdistan eylemi sona
ermiş ve Kürtler, Türklerle birleşmiştir.-- Bu da, yalnız Mustafa Kemal'in
telgrafla, Diyarbakır'a bildirdiği emirlerin hemen yerine getirilmiş olduğu
varsayımına dayalı bir yargıdır.

6) --Tüm ülkeyi temsil etmek üzere, Anadolu ve Trakya Müdafaa-i Hukuku
Milliye ve Redd-i İlhak Cemiyetlerini birleştirmek ve bu örgütün Anadolu ve
Rumeli temsilcilerinden kurulu güçlü bir merkez yönetim kurulu oluşturmak
kararı alınmıştır.-- Cafer Tayyar'a verilen bu haber gerçeği değil, tam
anlamıyla Atatürk'ün kafasındaki modeli belirtiyordu.
Telgrafın, bundan sonraki maddeleri, bu ilkeler çerçevesinde Cafer
Tayyar'dan neler yapması gerektiğine ilişkin isteklerden oluşmaktadır.
Gerçekleşen Düş
İşin ilginç yanı, Cafer Tayyar'a çekilen telgrafın o anda gerçeğe uygun
olmamasına karşılık, içinde belirtilen bütün yargıların ve haberlerin, zaman
geçtikçe, teker teker gerçekleşmiş olmasıdır.

Bu telgrafın üzerinde bu denli durmamın iki nedeni var : Birinci neden,
içinde belirtilen ilkelerin, Atatürk'ün tüm Bağımsızlık Savaşı Stratejisi'ni
kapsamakta oluşudur. İkinci neden ise, telgraftaki havanın, Mustafa Kemal'in
konuya esas yaklaşımını belirlemesidir. Bütün telgraflar Mustafa Kemal'in
belli komutanlar adına ve halk ile birlikte eylem yaptığı havası içinde
kaleme alınmıştır. Eylemin genel gelişimi içinde bu hava gerçekten de
yaratılmıştır. Fakat telgrafın çekildiği sırada, bu, yalnız Mustafa Kemal'in
kafasındaki plandır. Yoksa gerçek değildir. Henüz ne komutanların, ne de
kitlelerin desteğini alabilmiştir. O ise İmparatorluğu yıkıp, yerine
Cumhuriyet'i kurmaya bile karar vermiştir o aşamada. Dolayısıyla sihirli
kelime --temsil--dir.
Mustafa Kemal Paşa, Bağımsızlık Savaşı'nı elbette, --Heyeti Temsiliye Reisi--
olmadan da, örneğin, Osmanlı Ordusunun bir generali olarak örgütleyebilir ve
yürütebilirdi.
Telgrafta dikkat edilmesi gereken bir başka nokta, genel mantığın, eylemin
düşman istilasına karşı başlatıldığı ve mevcut hükümetin yadsınması
gerekçesine dayanıldığı biçiminde geliştiğidir.

Bütün bu noktalar düşünüldüğünde görülecektir ki, Mustafa Kemal'in
--örgütçülüğü-- artık tümüyle --temsil-- ilkesine ve stratejisine dayalı bir
örgütçülüğe dönüşmüştür: İşte bu örgütçülüktür ki, onun Cafer Tayyar'a
yolladığı telgraftaki düşlerini, zaman içinde birer birer gerçeğe
dönüştürmüştür.
Temsil Stratejisi
Mustafa Kemal'in üçüncü dönemindeki --örgüt-- sorunu, artık, stratejik olarak,
--Padişah'ın otoritesine karşı bir --Ulusal İrade-- oluşturmak-- biçiminde
algılanabilir.
Bu dönemde, yukarıda da belirttiğim gibi, artık sorun, --ne yapılacağı--
sorunu olmaktan çıkmıştır. Mustafa Kemal Paşa ne yapacağını çok iyi
bilmektedir. Sorun, --nasıl yapılacağı-- sorunudur. Düşman kovulacak, vatan
kurtarılacak, İmparatorluğa da el konulacaktır. Ama nasıl? İşte bu noktada
--örgüt--ün ardındaki ideoloji işin içine karışmaktadır: Bütün bu işler Fransız
Devrimi'nin getirdiği Ulusçuluk ve Cumhuriyet düşüncelerine dayalı olarak
yapılacaktır. --Örgüt-- açısından bu düşüncelerin iki işlevi vardır: Birinci
işlev Ulusal Kurtuluş Savaşı'nın bu düşünceler çerçevesinde örgütlenerek,
Mustafa Kemal'in liderliğinde toplumsal kaynakların seferber edilebilmesidir.
İkinci işlev ise, savaş sonrası kurulacak siyasal yapıda, İmparatorluğa el
konurken yine bu düşüncelerin kuramsal ve hukuksal temel oluşturmasıdır.

İşte tam bu noktada, --örgüt--ü başarıya götürecek taktiklerle, --ulusal
temsil--in sağlanmasına yönelik strateji arasında bir çatışma gözükmektedir:
Hem --örgüt--ü yukarıdan aşağı bir emir-komuta zinciri içinde kuracak ve tüm
eylemi tek elden yöneteceksiniz, hem de bunu ulus adına, temsil ilkesine göre
yapacaksınız. Üstelik, uluslararası planda da, Batı'nın sahip olduğu çağdaş
siyasal değerlerden sapmadığınıza düşmanlarınızı bile inandıracaksınız. Bu,
son derece zor, --çatışan-- strateji ve taktik ögelerin --uzlaştırılması--nı,
ancak, Mustafa Kemal gibi bir --örgüt dehası-- becerebilirdi. Şimdi bu --genel
strateji--nin --özel taktik--lerle nasıl uzlaştırıldığını Atatürk'ün ağzından,
Mazhar Müfit'in anılarından görelim:
Bilindiği gibi Erzurum Kongresi 23 Temmuz 1919'da toplanmıştır. Oysa
Kongre'nin ilk açılış tarihi 10 Temmuz olarak saptanmıştı. Bunu öğrenen
İngiliz albayı Ravlenson, 9 Temmuz'da Mustafa Kemal'i görmeye gelir.
Ravlenson, mütareke koşullarının Erzurum'daki uygulamasını denetlemekle
görevlidir. Emrinde iki manga kadar asker de olan Ravlenson, ayrıca İngiltere
Dışişleri Bakanı Lord Gürzon'un da yeğenidir. Bir anlamda hem askeri, hem
siyasal, hem de (mütareke koşullarına göre) hukuksal güç sahibidir Ravlenson.
İşte bu albay, Erzurum Kongresi'ni önlemeye kararlıdır. Mustafa Kemal'e
açıkça, --Kongreden vazgeçmezseniz, kuvve-i cebriye ile toplantının
dağıtılmasına mecburiyet hasıl olacak.-- der. Buna karşılık Mustafa Kemal,
--O halde biz de mecburi ve zaruri olarak kuvvete karşı koyar ve herhalde
milletin kararını yerine getiririz.-- yanıtını verir. Bunun üzerine de Mazhar
Müfit kapıyı açarak, Ravlenson'u dışarı çıkarır.

Kongrenin selameti için alınması gerekli önlemlerin belirlediği taktiklerle,
genel strateji çatışması, bu konuşmanın hemen ardından Mustafa Kemal Paşa'nın
şu değerlendirmesinde açığa çıkar: --Pek ihtimal vermiyorum ve ciddi telakki
etmiyorum ama, şayet bu zat, kongrenin toplanmasına müdahale etmeye ve mani
olmaya kalkışırsa bizim de tedarikli bulunmamız lazım gelir. Aklıma
kolordudan biraz muhafız asker istemek gelmiyor değil. Fakat bu iyi bir şey
olmaz. Kongreyi millet değil, asker yaptı ve yaptırdı, derler. Ordunun
baskısı ve müdahalesi altında Erzurum Kongresi'nin yapılmış olduğu hakkında
herhangi bir tahminin yürütülmesi dahi işimize elvermez...--
Görüldüğü gibi, aslında bütünüyle, bir generalin, Mustafa Kemal'in, hemen
hemen tümüyle askeri gücüne ve ününe bağlı olan bir eylemi, askerden
arındırılmış olarak göstermek, genel stratejinin bir gereğidir.

Öte yandan, kongre için yalnız içten değil, dıştan da ciddi bir engelleme
söz konusudur. Sonunda, bulunan çözüm yolu son derece basit ve etkindir:
--Sivil giydirilmiş seçme polis ve jandarmalar, kongrenin açıldığı ve açık
kaldığı günlerde o civarda seyirci halkmış gibi bulunacaklar ve herhangi bir
müdahale vukuunda silaha silahla mukabele edecekler.--
Bu önlemler karşısında Mustafa Kemal'in şu sözleri, ulus iradesini egemen
kılmaya çalışan bir liderin, deneyimli geçmişinin kendisine sağladığı
üstünlükleri vurgular:
--... Ben bir şey olacağına. İngiliz Kolonel'inin müdahale cesaret ve
cür'etini kendinde bulabileceğine asla kani değilim. Sadece, en zayıf ve
vukuu en imkansız ihtimalatı dahi güz önünde tutmak daimi itiyadımdır. Sadece
bu tedbir ve tertibin mahremiyetine itina etmek ve ortalığı beyhude telaşa
vermemek asli şarttır.--

Hem önlem alınacak, hem gizlilik içinde uygulanacak!.. Bu tutum, Mustafa
Kemal Atatürk'ün bütün yaşamında egemendir. Yanındaki arkadaşlarının bir
bölümü aslında İttihat ve Terakki'nin --silahşörlük-- geleneğini sürdüren
kişilerdir (İttihatçılar gerek siyasal karşıtlarını susturmak, gerekse siyasal
iktidara el koymak için sürekli olarak hem --silahşör-- kullanmışlar, hem de
Bab-ı Ali baskınında olduğu gibi bizzat kendileri --silahşörlük-- yapmışlardı.
İttihatçı liderlerin evlerinde de koruma görevi yapan --silahşörler--in ev
halkından sayıldığını Talat Paşa'nın eşi, anılarında anlatıyor
(Barlas, 1980).). Nitekim, yukarıdaki sözlerini şöyle tamamlıyor Mustafa
Kemal:
--Hoş, bu da olmasaydı, herhangi bir menfi ihtimal karşısında benim, Ali
Şevket, Cevat Abbas ve bir iki arkadaşı dahi kongre binası önüne göndermem,
kongreyi muhafaza etmek için kafi gelirdi. (Kansu, 1966:45-47).
Bütün bu konuşmalar sonunda 23 Temmuz'da Kongre açıldığında her türlü önlem
alınmış, --ayrıca Recep Zühtü (eski milletvekillerinden) , Cevat Abbas
(Paşa'nın yaveri ve merhum Bolu mebusu), Şevket (eski Bilecik mebusu) Beyler
de ayrıca kapıda muhafız olarak yer almış bulunuyorlardı.-- (Kansu, 1966:78).

Kongre Taktikleri
Redd-i İlhak ve Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin son aşaması, Sivas Kongresi
ile noktalanmıştır. Padişah'a karşı oluşturulacak siyasal gücün kaynağını ve
Bağımsızlık Savaşı'nın tek elden yönetimini sağlamak üzere girişilen bu
örgütçülük eylemi, yalnız genel toplum düzeyinde değil, kongre düzenlenmesi
ve yönetimi açısından da sürekli bir biçimde özel taktiklerin kullanılmasını
gerektirmiştir .
Birinci sorun, ulusal iradeyi temsil edecek olan bir kongreye Mustafa Kemal
Paşa'nın asker kimliği ile katılmasının sakıncalarıydı. Özellikle dış ülkeler
üzerindeki etkiler bakımından çok önemli görülen bu nokta, Mustafa Kemal'in
ince bir manevrasıyla görkemli bir biçimde çözülmüştü: Kongrenin açılışı için
saptanan (ve sonra onüç gün ertelenen) tarihten iki gün önce, Mustafa Kemal
Paşa bütün görevlerinden istifa ediyor ve --bu andan itibaren hiçbir resmi
sıfat ve memuriyetim yok, bir millet ferdi olarak ve milletten kuvvet ve
kudret alarak vazifeye devam edeceğim.--(Bu noktada, Mustafa Kemal Paşa'nın
İstanbul hükümeti tarafından da görevden alındığı unutulmamalıdır.) diyordu.