Baskı Öncesi Hazırlık

a. Bi - Metal kalıplar : Bunlar bakır, demir karışımı veya pirinç boya alıcı özellikte bir taşıyıcı
tabaka ve onun üzerinde de bir krom tabakasından oluşurlar. Krom tabakası suyu kabul eder, fakat boya almaz niteliktedir. Oksidasyonu önlemek için zamklamaya gerek duyulmaz. Örnek: Krause'nin Bio-M kalıbı .



b. Tri - Metal kalıplar : Bu kalıplarda teneke, çelik veya alüminyum taşıyıcı tabaka üzerinde bakır tabaka bulunur Bakırın üstünde de krom tabakası yer alır. Bu kalıpların Bi-metal kalıplarından farkı, taşıyıcı olarak ayrı bir metal plakanın kullanılmasıdır.
Örnek: Krause Bio kalıbı, Schoemba firmasının eisentri kalıbı


• Grenaj

Çinko ve alüminyum kalıplar kopyadan önce grenlenir. Kalıplar daha önce hiç kullanılmamış
da olsalar mutlak surette grenlenmeleri gerekir. Bunun sebebi şudur:

Grenlenen kalıbın yüzeyi matlaşır ve bu yüzeyde çok küçük çukurluklar meydana gelir. Bu çukurluklar, hazne suyunun tutunabilmesini sağlar Kalıp grenlenmemiş olsa, hazne suyu kalıp üzerinde kalamaz. Dolaysıyla kalıp ton tutar. Tri-metal kalıpları, grenlenmeye ihtiyacı yoktur. En üstteki krom tabakasının yüzeyi zaten mattır, fakat hiçbir gren mevcut değildir. Bu kalıbın grensiz oluşu, ona az hazne suyu ile baskı yapabilme özelliğini kazandırır. Böylece en az tram noktaları çok keskin olarak basılabilir. Kalite avantajının yanında baskıya dayanıklı oluşu da Trimetal kalıplarının kayda değer bir özelliğidir.


Grenaj Yapımı :
Grenaj atölyesinde kalıp grenajı için ön silme aleti, grenaj makinesi, kalıp kurutma dolabı, yıkama küveti, kalıp muhafaza rafları, ön silme küveti,kontrol aleti bulunur. Önceden baskı yapılmış bir kalıbın tutulduğu işlemler : Kalıbın üzerindeki zamk yıkanarak çıkartılır. Baskıda kalan boya artıkları silinir. Lak sökücü ile kalıp üzerindeki lak temizlenir. Kum dökülüp ön silme aleti ile kalıp yüzeyi silinir. Su serpilir, kalıbın ön ve arka yüzeyinin suyu, rakle ile sıyrılır, süngerle silinir, kurutulur. Kontrol edilir, böylece kalıp yüzeyindeki resim tamamen silinmiş olur.Ön temizlik cihazının en önemli parçaları : Metal kasa, elektrik motoru, kablo, fiş, bir veya iki daire şeklindeki silici keçelerdir.

Grenleme Makinesi:
Grenaj makinesi, kalıp teknesi, askı tertibatı, elektrik motoru, bilye toplama ve muhafaza kutusundan oluşur.Ön silme işlemi yapılmış olan veya daha önce hiç kullanılmamış olan çinko kalıpların grenajı şu şekilde yapılır:Grenaj makinesinin büyüklüğüne göre 1,2 veya 4 kalıp, çalkalama teknesine bağlanır. Grenaj bilyeleri tekneye doldurulur. Bu bilyeler çinko kalıplar için 22 - 24 mm. çapında olur. Alüminyum kalıplar için ise 16 -18 mm. çapında bilye
kullanılır. Motor çalıştırılır, su ve kum dökülür. Grenaj müddeti sona erince bilyeler çıkarılır. Kalıplar çözülür ve çıkarılır. Temizleme küvetinde fırçalanır, ön ve arka, rakle ile sıyrılır, süngerle silinir, kurutulur ve genel kalite kontrolü yapılır.


Grenaj Yapımında Temiz Grene Tesir Eden Faktörler :

Grenaj makinesinin hareket hızı: Bu hız dakikada 220 tur olursa ince gren elde edilir. Ayrıca çalkalama alanı 2,5 - 3 santim olmalıdır.

Bilyeler: Hafif metal veya çelik bilyeler olabildiği gibi porselen veya cam bilyeler da kullanılabilir. Önemli olan bu bilyelerin tam yuvarlak ve aynı büyüklükte olmalarıdır. Grenaj Kumu: Grenaj kumunun sertliği çinko veya alüminyum metallere uygun olmalıdır. Kumun su ile karışım oranı iyi ayarlanmalıdır.Çinko grenlemede ilk kum grenaja başlarken atılır. Sonra 15 er dakika ara ile üç defa daha kum dökülür ve sonra su dökülür. Grenaj 60 dakika sürer. lüminyum kalıplarda ise ilk kum yine grenaj başlangıcında dökülür.

Sonra 15 er dakika ara ile iki kere daha kum verilir ve sonra su verilir. Böylece alüminyum kalıpların grenaj 145 dakikada biter. Bu süreler daha kısa tutulursa kaba gren elde edilir. Daha uzatılırsa gren bozulur, kalıp düzlesin Bu itibarla grenajda süre çok önemlidir. Temizliği için çok konsantre asit kullanılmamalıdır. % 2 lik asetik asit yeterlidir. Grenajdan sonra kalıbın hemen silinip kurutulması büyük önem taşır. Aksi halde kalıp oksitlenebilir.Grenaj çalışmaları ülkemiz için güncelliğini sürdürmektedir, çünkü bir çinko kalıp takriben 20 - 30 defa kullanılabilmektedir.
Alüminyum kalıplar ise 5-6 defa silinip yeniden grenlenebilmektedir. Şu halde grenaj bizim için halâ yeni kalıptan ekonomiktir. Avrupa'da çinko kalıplar, kalite yetersizliğinden dolayı hemen hemen kalkmıştır. Alüminyum kalıplar ise bir kez kullanıldıktan sonra fabrikaya iade edilmekte veya hurdacıya satılmaktadır. Dolayısı ile kalıp atölyeleri veya matbaalar artık grenaj işi ile uğraşmamaktadırlar.Ülkemizde, Avrupa'da olduğu gibi alüminyum kalıbı bir defa kullanıp atan, daha doğrusu hurdacıya gönderen sektör veb ofsetle baskı yapan gazete matbaalarıdır. Onlar 0,20 mm. gibi ince alüminyum folye kullandıkları ve bu folyeler baskıdan sonra makineden çıkarılırken kırıldığı için tekrar kullanılmaz duruma gelirler. Avrupa'da çok yayılmış olan eloksal kalıplar yepyeni bir grenaj sistemi ile oluşmaktadırlar. Kalıpların yüzeyleri bir kaç mikron kalınlığında oksit tabakası ile ve elektroliz yolu ile kaplanırlar. Grenler gözle görülmeyecek kadar incedir. Çok iyi sonuç verir. Tirajı yüksektir. Kalıp baskıda oksitlenmez ve dolayısı ile ton tutmaz. Zamklamaya gerek yoktur. Ülkemizde genelde kullanılmayan bu kalıplar şu isimlerle satılmaktadır:
Eggen Firması: Elan kalıpları, Schoembs firması; Seal ve Hogter firması; Lithal Algraphy Limited Şirketi; Silver - Slal ve Süper, duraplate kalıpları. Bu kalıplara genel olarak ELOKSAL KALIPLAR diyoruz.

Ofset Kalıplarının Kopyası:

Ofset kalıp kopyası esas olarak iki şekilde olur.


Bunlar negatif ve pozitif kalıp kopya sistemleridir.


Negatif kopya sisteminde orijinal olarak negatif montaj kullanılır.

Pozitif kopya da pozitif montaja gerek duyulur.Negatif kopyada kalıbın poz gören kısımları sertleşir. Poz görmeyen yerler ise banyo esnasında çözülür. Genellikle küçük ofset makineleri için hazırlanır. Büyük ofset ve zor işler için elverişli değildir,çünkü negatif montaj yapımı zordur. Kontrolü çok büyük dikkat ister. Ayrıca önemli bir faktör olarak belirtmek gerekir ki negatif kalıpların baskı tirajı pek yüksek değildir. Emaye, albümin ve amonyum bikromat karışımı olduğu için çok dayanmaz. Emaye turnete döküldükten sonra hemen poz vermek gerekir, aksi halde albümin (yumurta akı) emaye hassasiyetini kaybeder, bozulur. Tirajı hiç olmazsa 10 -15000 e çıkarabilmek için gerek emaye hazırlanırken ve gerekse kalıp çekimi ve baskı sırasında büyük titizlik gerekir. Bu alanda ancak emayeli negatif kalıplar kullanım alanı bulabilmektedir.

Neğatif Sistemin Uuygulanması:

Plakaya turnette emaye dökülür. Kuruyunca negatif film ile pozlandırılır. Pozlanan kısımlar sertleşir. Bu kısımlar ilerde boya alıp baskı yapan kısımlardır.
Sonra kalıp yüzeyine yağlı, siyah boya sürülür, daha sonra su ve tamponla banyo yapılır.

Bu sırada poz görmeyen yerlerdeki emaye çözülüp, kalkar. Kalıp üzerinde kalan emaye asıl baskıyı yapan element olarak mekanik etkilere dayanma gücü azdır. Baskı tirajı yükseldikçe



tram noktaları genişler. Montaj zorluklan ve nokta değişkenlikleri de sistemin diğer zayıf taraflarını oluşturur. Ancak emayeli negatif hazır kalıplar küçük ofsetler için yeniden aktüel olmakla birlikte, ülkemizde hemen hiç kullanılmamaktadır.

Sürme Kopya Sistemi (WİPE ON): Bu sistem özellikle web ofsette basılan gazetelerin hemen hepsi tarafından uygulanmaktadır.Sentetik karakterde olan hassas emaye iki bölümlü olup, karıştırılarak hazırlanır ve grenlenmiş kalıp üzerine süngerle sürülür. Kurutulduktan sonra negatif filmle vakumlu şasede pozlandırılarak el ile veya makinede banyo edilir. Siyah renkli olan banyo aynı zamanda kalıbı renklendirmiş olur.
Daha sonra kalıp zamklanarak baskıya hazır hale gelir. Kullanılan emaye organik olmayıp sentetik olduğu için bu kalıp hazırlama sistemi 60 -100 bin tiraja ulaşılmayı sağlar. Baskıda iyi kâğıt kullanılır ve uygun şartlar da sağlanırsa tiraj daha da arttırılabilir. Klasik kalıp kopya sistemlerinde emaye dökme işlemi çok büyük dikkat isterken, sürme kopyada markalar arasında farklılık olmakla birlikte süngerle emaye sürülürken özel itinaya pek gerek duyulmaz.
Pozitif Kopya:Yakın zamana kadar Arap zamkı ve bikromat karışımı bir emaye kullanılırdı. Artık bu tertip emayeler, yerlerini polovinilalkol esasına dayalı sentetik emayelere terk etmektedir. Her iki sistemin uygulanışı birbirine çok benzer.

Uygulama Önce kalıp asetik asit veya fosforik asit çözeltisi ile temizlenir. Emaye turnette dökülür. Döküm el ile yapılabileceği gibi döküm aparatı ile de yapılabilir ve daha muntazam olur ve kalıpta eşit emaye kalınlığı sağlanır. Kuruyan kalıp pozitif filmle vakumlu şasede pozlandınlır. Işık gören kısımların sertleştiği kalıp su veya asitli eriyikle banyo edilir. Biz buna "açma banyosu" da diyoruz. Bu sırada kalıptaki poz görmeyen kısımlar çözülüp kalkar. Kalkan kısımlar asit çözeltisi ile derin yedirilir.

Böylece 1-2 mikronluk derinliğe inen yerlere daha sonra sürülen lak yerleşir. Asıl, boyayı alıp baskı yapan kısımlar bunlardır. Yalnız lak sürmeden önce gerekli kısımlar tashih edilir. Laktan sora kurutulan kalıp boya ile karartılır. Poz ile başlangıçta sertleşmiş olan emaye, asitli eriyikle kalıptan sökülür. En son olarak zamk sürülen kalıp, baskı için hazır hale gelmiş olur.Görüldüğü gibi pozitif kopyada emaye, negatif kopyada olduğu gibi baskı yapmak için kullanılmaz, bilakis laktan sonra çözülüp atılır. Bu önemli fark, pozitif kopyaya; Yüksek tiraj, mekanik etkilere ve sürtünmeye, karşı dayanıklılık sağlar. Lak, kalıbın derinliğinde daha sağlam oturma imkanı bulur. Ton değerleri daha iyi elde edilir. Tram noktalarında keskinlik sağlanır. Kullanılan film montajı pozitif olduğu için, daha seri çalışılır.

Pozitif Kopyada Kullanılan Emaye Çeşitleri


1) Asit banyolu emayeler
Avantajları: Tam siyah olmayan tram noktalan banyo edilebilir, yani banyo vasıtası ile işi kurtarmak mümkündür.

Dezavantaj: olarak bu emayelerin ısı ve rutubetten çok etkilenmeleri gösterilebilir. Bu durumda kalıp uçar, yani resim ya kalkar veya açmakta zorluk çekilir. Ayrıca burada banyonun da ek masraf doğurduğuna değinmek gerekir. Bu kalıplara verilen poz süresi daha uzundur. Poz ve açma süresi resim kalitesine tesir eder

2) Su ile açılan emayeler Asit banyolu emayeler Arap zamkı gibi tabii maddelerle hazırlanır.


Su ile açılan emayeler (Sentetik emayeler)

Avantajları: Klima değişikliklerinden etkilenmezler. Elde edilen resim biraz daha kontrast



olur. Kısa poz ile sonuç alınır. Banyo su ile yapıldığı için masraf gerekmez.Ülkemizdeki kalıp eczası imâl eden firmalar asitle açılan tabii emayeler üretmektedirler.



Emayesi Dökülmüş Hazır Kalıplar

Kalle (HOECHST AG) ve 3 M. Company gibi fabrikalar tarafından fabrikasyon olarak hazırlanıp pazarlanan bu kalıplardan ülkemizde en çok tanınanı ozasol (Kalle) kalıplandır. Tabanı alüminyumdur. Negatif ve pozitif çalışanları vardır. Hazırlanması çok basittir.Negatif hazır kalıp (Ozasol N2 veya 3 M-ERL) 3-5 dakikada poz verilir. Poz gören kısım sertleşir. Diğer kısımlar banyoda çözülür. Yıkanır, fiksaj edilir. Karartma sürülür, tashih yapılır. Zamklanır, baskıya hazırlanır.Pozitif hazır kalıp (Ozasol P4 3 M-8P veya Eggen SE) 8-10 dakikada pozlandınlır. Pozlanan kısımlar banyoda çözülür. Diğer işlemler negatif kalıpta olduğu gibidir. Negatif kalıpların baskı tirajı takriben 10.000 kadardır. Pozitif kalıplar ise takriben 40 - 60 bin tiraja ulaşır.

Hazır emayeli kalıpların avantajları

- Kalıp kopya çalışmalarının basit ve çabuk oluşu.
- Isı ve rutubetten etkilenmeyişleri.
- Depolanabilmeye uygun olmaları.
- Emaye tabakalarının ve hassasiyetlerinin standart oluşu.

Ofset Kalıplarının Makine ile KopyasıKopya makinesi üzerine ofset kalıbının yerleştirildiği geniş bir taşıyıcı tabandan ve ışık kaynağının yer aldığı başlıktan oluşur. Her iki bölümün arasında film çerçevesi bulunur. Kare biçimindeki başlığın yanlarında milimetrenin 1/100 hassasiyetinde hareket ettirilebilen ölçü skalaları mevcuttur. Makine ile kopya yapımında amaç, tek film ile kalıp üzerine birçok kopyanın aynı ton değerinin muhafaza edilerek yapılabilmesidir. Her kopyadan sonra film çerçevesi, filmin boyu kadar ileri geri veya yana doğru kaydırılıp tekrar pozlandırma yapılır. Poz verilirken film kenarları kapalı olduğu için yalnız film üzerine ışık düşer. Kaydırma işlemi mekanik veya elektronik olarak yerine getirilebilir. Bu konu, hassas ayar temini için çok önemlidir.
Elektronik sistemle çalışan makinelerin program ünitelerine, gerekli tüm bilgiler, programlayıcı operatör tarafından önceden hesaplanarak verilir. Buna "Hareket planının hazırlanması" denir. Bundan sonra çoğaltma işlemine geçilir.Kullanılan ışık kaynağı ksenon, cıva buharlı veya metal halojen lambalardır. Film çerçevesinin kalıpla teması mekanik basınç ile veya vakum ile sağlanır.

Kullanılan kalıplar genellikle emayeli hazır kalıplardır.Bunlar daha hassas emayeli oldukları için az pozla sonuca daha çabuk ulaşılmış olunur.Kopya makinelerinin kullanım alanları ve avantajları : Kopya makinelerine, repete makineleri veya çoğaltma makineleri de denir. Teksirleri gereken pul, zarf, etiket ve genellikle ambalaj sanayi için kullanılan basım malzemelerinin kalıba kopyası bu makinelerde yapılır. Kopya işlemi film üzerinde yapılabilir. Bu takdirde ışık kaynağının gücü daha düşük olur.

Avantajları: Film, astrolon, kimyevi maddeler ve montaj zamanından tasarruf sağlanmış olur. Ayrıca ayar hassasiyeti sağlanmış olur.



Kopya Hatalarından Birkaç Örnek

1) Çok ince noktaların kaybolması:Emaye çok kalın dökülmüştür. Çok uzun poz verilmiştir.
2) Kalıbın banyoda açılmaması:Kalıp ışık almıştır. Poz fazla gelmiştir. Emaye çok sıcakta kurutulmuştur. Banyo çok soğuktur.
3) Kalıbın yer yer veya hafif tonlu olması:Emaye çok ince dökülmüştür. Kalıp oksitlenmiştir. Çalışma esnasında kalıp yeterince kurutulmamıştır.