Türkiyede ve Dünyada İnsan Hakları

İnsan Hakları Eğitimi Konusunda Uluslar Arası Düzenlemeler

Birleşmiş Milletler, Avrupa Konseyi ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilâtı (AGİT) olmak üzere, uluslar arası diğer kuruluşlar tarafından kabul edilen insan haklarıyla ilgili sözleşmeler ve diğer belgelerde, bir insan hakkı olarak eğitim hakkına ve insan hakları eğitimine önemli bir yer verilmiştir. Sözleşme ve belgeleri kabul eden taraf devletlere ise hukuksal yükümlülükler getirilmiştir.

Bu süreçte ortaya çıkan ilk belge 10 Aralık 1948 tarihli İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’dir. Bildirge’nin başlangıç bölümünde, tüm bireylerin ve toplumun tüm organlarının, öğretim ve eğitim yoluyla insan haklarına ve temel özgürlüklere saygıyı geliştirmek ve insan haklarının ve temel özgürlüklerin evrensel olarak tanınmasını ve etkili bir biçimde uygulanmasını sağlamak için çaba göstermeleri istenir.

Bu konuda ikinci önemli belge ise UNESCO Genel Konferansınca 1974 yılında kabul edilen Uluslararası Anlayış, İşbirliği ve Barış İçin Eğitim ile İnsan Hakları ve Temel Özgürlükler Hakkında Eğitime İlişkin Tavsiye Kararı’dır.

Avrupa Konseyi’nin yıllık çalışma programlarının özel bir bölümü, 1976 yılından beri insan hakları alanında eğitime ve bilgilendirmeye ayrılmıştır. Bakanlar Komitesi’nin 1978 yılında kabul ettiği İnsan Hakları Öğretimi Tavsiye Kararı ile 1985 yılında kabul ettiği Okullarda İnsan Hakları Öğretimi ve Öğrenimi Tavsiye Kararı’nda insan hakları eğitimine ilişkin somut önerilere yer verilmiştir. İnsan hakları eğitimi konusu, AGİT çerçevesinde, 1975 yılında imzalanan Helsinki Son Belgesi’nden beri kabul edilen belgelerde, özellikle de AGİK’in İnsani Boyut Konferansı Kopenhag ve Moskova toplantıları belgelerinde yer almıştır.

Bu kararların sonucu olarak insan hakları öğretimi ve eğitimi konusunda 1978, 1987 ve 1993 yıllarında uluslar arası toplantılar da yapılarak çeşitli öneriler kabul edilmiştir. Bunların en önemlisi, 1993 yılında Viyana’da yapılan İnsan Hakları Dünya Konferansı’dır. Bu konferansın sonucunda yayımlanan Viyana Bildirgesi ve Eylem Plânında insan hakları eğitim-öğretiminin ve halkın bilgilendirilmesinin, topluluklar arasında uyumlu ve istikrarlı ilişkileri güçlendirmek ve karşılıklı anlayışı, hoşgörüyü ve barışı teşvik etmek için zorunlu olduğu belirtilmiştir.

Viyana bildirgesi insan hakları eğitimi ve öğretimi ile ilgili üç temel hedef belirlemektedir. Bu hedefler şunlardır:

-İnsan haklarının özündeki hoşgörü, saygı ve dayanışma duygularını geliştirmek,

-İnsan hakları ilgili olarak uluslar arası ve ulusal düzeylerde bilgi sağlamak ve insan hakları konusunda çalışan kurumlara yardımcı olmak,

-İnsan haklarının sosyal ve politik alanlara uyarlanabilmesinin yol ve yöntemleri konusunda uluslar arası ve ulusal düzeylerde bireyleri duyarlı hâle getirmek ve onlarda bu konuda bir bilinç oluşturmak.

Böylece Viyana Bildirgesi’nde cehaletin ortadan kaldırılması ve ülkelerin çalışmalarını ve eğitimlerini, insan kişiliğinin tam geliştirilmesine ve insan haklarına ve temel özgürlüklere saygının güçlendirilmesine doğru yönlendirmelerinin gereği vurgulanmış; bütün ülkelere ve kuruluşlara, resmî ve özel bütün öğrenim kurumlarının müfredat programlarına insan hakları, insancıl hukuk, demokrasi ve hukukun üstünlüğü konularını dahil etmeleri için çağrıda bulunulmuştur.

Bu çağrıya karşılık olarak Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 23 Aralık 1994 tarihli toplantısında aldığı 49/184 sayılı kararla, "eğitim, bilgilendirme ve bilgi yayma yoluyla bilgi ve beceriler kazandırmak ve tutum ve davranışlar şekillendirerek evrensel insan hakları kültürünü oluşturmak" amacıyla 1995-2004 yılları arasındaki dönemi İnsan Hakları Eğitimi Onyılı ilân etmiştir.