Devrim tarihi ve Toplu Bilim Atatürk

Her şeyden önce, Türk Kurtuluş Savaşı'nın tüm Batı dünyasına karşı verilmiş
bir karşı-emperyalist savaş olduğunu vurgulamalıyız (Örneğin, Sovyet
araştırıcısı Şnurov, --Kemalist devrim adı ile tanınan devrim, İngiliz-Fransız
emperyalizmine karşı yapılmıştır-- diyor (Şnurov, Rozaliyev, 1970:18).).
Her ne kadar, Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarının Batı uygarlığına olan
inançlarından dolayı, bu savaşı, basit bir Türk-Yunan savaşı gibi gören
yorumlar varsa da, bunların gerçeğe uymadığı açıktır. En azından,
Yunanlıların, İngilizler tarafından desteklendiği belgelerle sabittir.
Örneğin, Türk Kurtuluş Savaşı üzerine çalışan değerli tarihçi Jeaschke,
Atatürk'ün kurduğu Türk Tarih Kurumu tarafından yayımlanan kitabında --Ermeni
ve Yunan Amaçları. İngilizler Onları Ne Dereceye Kadar Desteklemişlerdir?--
sorusuna yine İngiliz belgelerine dayanarak şu yanıtları getiriyor:
--Başkan Woodrow Wilson'un 18 Aralık 1916 tarihli sulh notasına Müttefikler;
başlıca harp hedeflerinden birinin, --Türklerin kanlı zulümleri altında tutulan
milletlerin kurtarılması-- olduğunu 10 Ocak 1917 tarihinde cevaben
bildirmişlerdi (Cd. 8439: British Foreign State Papers CXI 603 vd.). Gerçi
Lloyd George 5 Ocak 1918'de, --Türkiye'yi payitahtından veya Küçük Asya ve
Trakya'daki Türk ırkının hakim bulunduğu zengin ve şöhretli topraklarından
mahrum kılmak-- niyetinde olmadıklarını söylemişse de Lord Curzon bu beyanatın
--Türkleri harpten geri çekmek için yapıldığını--, ancak harbin devam etmekte
olması dolayısıyla bunun hükmü kalmadığını beyan etmişti (US V 693; Br. IV No.
646: 4.1.1920) tarihli Memorandum). Lord Robert Cecil, 5 Kasım 1918 tarihinde
Amerikan basını için verilen bir yemekte şunları söylemişti:

Boyun eğen milletler üzerindeki Türk kontrolü mutlak ve kesin bir sonuca
ulaşmalıdır.-- (Alkışlar) (6.11.1918 tarihli Londra basını) .
Buna uygun olarak Bolfour'un 9 Kasım tarihiyle Amiral Calthorpe'a gönderdiği
talimatın izahnamesinde Britanya hükümetinin gayesinin --Milyonlarca zavallı
insanın gelecekteki mutluluğu--nu barış sözleşmesinde garanti etmek olduğunu
bildiriyordu (Br. IV No.471 n. 3; BelIeten XXX 118). (Jaeschke, 1971:36).
Görüldüğü gibi, yukarıdaki satırlar, çok açık bir biçimde, Anadolu
üzerindeki emperyalist oyunları sergilemektedir. Ayrıca, Sevr Antlaşması'nın
Anadolu'yu bölüştürme biçimi ve ülkenin İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunan
askerlerince fiilen işgal edilmesi de, Kurtuluş Savaşı'nın bir Türk-Yunan
Savaşı'nın çok ötesinde; dünyanın ilk karşı-emperyalist savaşı olduğunun açık
kanıtlarıdır.
Bütün bu kanıtlara karşın, yine de Bağımsızlık Savaşı'mızın, bir Türk-Yunan
Savaşı olduğu savı öne sürülmektedir. Örneğin, Kemal Tahir Yol Ayrımı adlı
kitabında Doktor Münir'in ağzından bu tezi şöyle belirtir: --Çünkü,
Anadolu-Yunan Savaşı belletilmek istendiği gibi, bin yıllık tarihimizden ayrı
bir Milli Kurtuluş Savaşı değildir. Bin yıldır süren Doğu-Batı boğuşmasının
yüzlerce savaşlarından biri, hem de küçüklerinden biridir.-- (Tahir, 1971:437).

Türk yazını tümüyle düşünüldüğünde, Kemal Tahir, bu görüşü bakımından
azınlıkta kalmaktadır. Örneğin, --Türk Romanında Kurtuluş Savaşı-- adlı bir
incelemesi de olan değerli araştırıcı Mehmet H. Doğan da Kurtuluş Savaşı'nı,
--Çağdaş anlamda emperyalizme karşı verilen ulusal kurtuluş savaşlarının ilki--
sayar (Doğan, 1976:7).
Aynı konuda Yunanlıların nasıl davrandıkları hakkında Halide Edip bir köylü
kadının söylediği son derece ilginç olan şu sözleri aktarıyor: --Nasıl
Yunanlılara yalvardım bilsen. Biraz yaşayanların başında bir dam bırakın,
dedim. Köylülere bizi Avrope yolladı, dediler. Bana bak kızım, o Avrope
denilen adama söyleyin, biz ona fenalık etmedik, biz zavallı köylüleri rahat
bıraksın--. Bu satırlardan sonra, Halide Edip kendi gözlemini aktarıyor:
--Tuhafı şu ki Yunanlılar, Sakarya bölgesinde en ilkel köylüye kadar, bu işin
arkasında İngilizlerin olduğunu anlatmışlardı.-- (Değerli araştırıcı Konur
Ertop, Halide Edib'in genel tutumunu haklı olarak çelişkili görmektedir:
--Ancak Halide Edib'in --Hükümetler düşmanımız, uluslar dostumuzdur-- gibi
gerçekçi ve ileri bir tutum içinde olmasına karşı, saldırganın hareketine yol
açan gerçek nedenleri nesnel bir temele oturtamadığı bu yüzden çelişkileri
olduğu görülmektedir... İngiliz emperyalizmine karşı korunma tedbiri olarak da
Amerikan mandasını isteyebilir. --Vurun Kahpeye--de o kadar güçlü biçimde
işbirlikçi niteliğine dikkati çekeceği çevreleri hesaba katmadan din adamının
ve sarayın yardımına bel bağlayabilir.-- (Ertop, tarihsiz:32).) (Adıvar,
1919:201-202). Price da, Yunanlıların doğrudan doğruya Lloyd George tarafından
kışkırtıldığını belirtiyor (Price, 1961:119).

Bir başka ilginç öykü Çukurova bölgesindeki bir anıda görülür: Bölgede
görevli Fransız işgal kuvvetlerinin Üsteğmeni Subi, Ali Saip Ursavaş'a,
--Fransa'ya on bin lira ile dönmek istiyorum-- diye açık bir öneride bulunur.
Bunun üzerine kendisine eşraftan Cezmi Bey'e beş yüz lira verirse, ayda üç
beş yüz lira faiz alacağı söylenir ve böylece gerçekleştirilen ilişki sonunda
Subi'nin Ermenilere karşı desteği sağlanır (Dalkır, 1961:46-49).
Mustafa Kemal Atatürk'ün Olayı Görüşü
Şimdi madalyonun öteki tarafına, Mustafa Kemal Paşa'ya bakalım: Konuyu o
nasıl görüyor? 24 Nisan 1920 tarihinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin bir
gizli oturumunda Mustafa Kemal Atatürk şöyle diyor:
--Gerek İtalyanlar, gerek Fransızlar memleketimizde azami menafii iktisadiye
(iktisadi menfaatler) temin etmek için devletimizin müstakil kalmasını, diğer
bir devleti ecnebiyenin tahtı esaretinde bulunmamasını temin etmek cihetini
kendi menfaatleri muktaziyatından telakki etmekte ve her ikisi de bunu bize
birçok münasebetlerle söylediler ve elyevm söylemektedirler.--
Görüldüğü gibi, Kurtuluş Savaşımızın belli bir zamanından sonra, Anadolu
hükümeti ile adeta bir ittifak içinde gözüken Fransız ve İtalyanlar hakkında
bile Mustafa Kemal Paşa hiçbir hayale kapılmıyor. Emperyalizm olgusunu bir an
bile akıldan çıkarmadan, bizim ulusal bağımsızlığımızdan yana olan yabancı
devletlerin bu isteklerini bile, ekonomik çıkar anlayışlarına dayadıklarının
farkında. Üstelik bunu Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne de öğretici bir
biçimde açıklıyor.

Bundan sonra, aynı konuşmada, Mustafa Kemal Paşa şöyle devam ediyor:
--Yunanlılar doğrudan doğruya İngilizler tarafından himaye edilmek sureti
ile muhafazai mevki ediyorlar (durumlarını koruyorlar) ve çıkmak niyetinde
olmadıkları anlaşılıyor.--
Bu satırların yazıldığı gizli oturum tutanakları açıkça gösteriyor ki,
Yunanlılarla çarpışan Anadolu hükümeti, Yunan ordularının ardında emperyalist
güçlerin varlığının tüm bilincindeydi. Nitekim Atatürk konuşmasını şöyle
sürdürüyor:
--Efendiler, muhafazai mevcudiyet için atimizi (geleceğimizi) , istiklalimizi
temin için mevcut olan düşmanları görüyoruz ve bu düşmanların emellerini
yakından biliyoruz ve düşmanların bu emellerini istihsal için tatbik
edecekleri kuvvetleri de vakıfız.-- (TBMM, I:6-7).
Mustafa Kemal Paşa, karşısındaki düşmanı bu nitelikleriyle görürken, acaba
kendi yaptığı eylemi nasıl değerlendiriyordu? Bu eylemin ardında nasıl bir
birlik ve ittifak düzeni arıyordu? Bu soruların yanıtlarını şu satırlarda
bulmak olanaklıdır:

--Türkiye'nin bugünkü mücadelesinin yalnız Türkiye'ye ait olmadığını, bütün
arkadaşlarımız ifade etmiş iseler de, bunu bir defa daha teyit etmek
lüzumunu hissediyorum. Türkiye'nin bugünkü mücadelesi yalnız kendi nam ve
hesabına olsaydı belki daha kısa, daha az kanlı olur ve daha çabuk
bitebilirdi. Türkiye, azim ve mühim bir gayret sarfediyor. Çünkü, müdafaa
ettiği bütün mazlum milletlerin, bütün Şark'ın davasıdır ve bunu nihayete
getirinceye kadar Türkiye, kendisiyle beraber olan Şark milletlerinin beraber
yürüyeceğinden emindir.-- (Karal, 1969:17).
Bu satırlar, gerek merkez-çevre kuramının, gerekse karşı-emperyalist devrim
modelinin uygulayıcısı olan bir liderin, bilincini, eylem sırasındaki
düşüncelerini göstermektedir. Temmuz 1922'de söylenen bu sözler, sıcak
eylemin heyecanı içinde, geçici bir anlayışla söylenmiş bile kabul edilse,
1933 yılı gibi, artık, gerek Kurtuluş Savaşı'nın kazanıldığı, gerekse dünya
koşullarının çok değiştiği bir dönemde, aynı esastaki şu sözlerin daha geniş
kapsamlı bir biçimde yinelenmiş olması Atatürk'ün bu konudaki bilincini ve
yaklaşımını kesin olarak saptamaktadır:

--Şark'tan şimdi doğacak olan güneşe bakınız.
Bugün, günün ağardığını nasıl görüyorsam, uzaktan bütün Şark milletlerinin
de uyanışlarını öyle görüyorum. İstiklal ve hürriyetine kavuşacak olan çok
kardeş millet vardır. Onların yeniden doğuşu, şüphesiz ki terakkiye ve refaha
müteveccih vukuu bulacaktır. Bu milletler bütün güçlüklere ve bütün manilere
rağmen muzaffer olacaklar ve kendilerini bekleyen istikbale ulaşacaklardır.
Müstemlekecilik ve emperyalizm yeryüzünden yok olacak ve yerlerine milletler
arasında hiçbir renk, din ve ırk farkı gözetmeyen yeni bir ahenk ve işbirliği
çağı hakim olacaktır.-- (Karal, 1969:17).
Bu sözlerden de açıkça görüldüğü gibi, 1933 gibi, artık Türk Kurtuluş
Savaşı'nın çoktan kazanılmış olduğu bir dönemde, Mustafa Kemal Atatürk,
emperyalizmin yok olacağını söyleyerek, günümüzü (yani, 1980'leri) bile
aşacak bir öngörüde bulunuyor.
Bu sözler, Türk Devrimi'nin liderinin hem sınıfsal devrim kuramının
geleceğin dünyasına ilişkin beklentilerini, hem de merkez-çevre kuramının
devrim modelinin uygulaması sonundaki durumu paylaştığını gösteriyor.
Gerçekten de Atatürk, Batı emperyalizmine karşı ilk başarılı sıcak savaşı
vermiş bir lider olarak, yukarıdaki sözlerine candan inanıyordu (Nitekim,
daha Anadolu direnişi bir İstiklal Savaşı'na bile dönüşmeden önce, yalnızca
Sevr Antlaşması bile önemli etkiler yapmıştı. Örneğin, Hindistan'da Müslüman
halkın İngilizlere güveni sarsılmış ve bu nüfus Gandi hareketinin destekçisi
durumuna gelmişti (Kamal-ud-din, 1922:83).).

Koloğlu'nun çok iyi belirttiği gibi, dış ülkelerde olup bitenleri de
--mazlum milletler-- çerçevesinde algıladığına ilişkin çeşitli zamanlarda
yapılmış konuşmaları, bu inancın kanıtlarından yalnızca biridir (Koloğlu,
tarihsiz: 33-36, 39-41).
Atatürk'ün bu anlayışına pek çok yabancı da katılmaktaydı. Nitekim, Afgan
Kralı'nın amcası Veli Han, --Atatürk yalnız Türkiye'nin değil, bütün Doğu'nun
Ata'sıydı.-- demiştir (Yüzbaşıoğlu, 1971:450).
Merkez-Çevre Kuramının İlk Sahipleri:
Kadro Hareketi
1930'larda yayımlanan Kadro dergisindeki yazılara ve savunulan düşüncelere
bakıldığında, günümüzdeki --merkez-çevre-- kuramının ve bu kurama dayalı,
--ulusal kurtuluş devrimleri--nin adeta kelime kelime Kadro'dan aktarıldığını
görüyoruz.
Şimdi Şevket Süreyya'nın şu satırlarına bakalım ve --dünya kapitalist
sistemi-- anlayışını belirleyen Wallerstein'in 1974'te çizdiği manzarayı ondan
kırk yıl önce nasıl çizmiş olduğunu görelim:

--Halbuki, bu nizam (kapitalist dünya nizamı) bugün gibi o zaman da, kendi
bünyesinden doğan ve herbiri kendi istikametinde inkişaf edip, kendi
istikametinde kuvvetlenen iki büyük tezat elinde mustaripti:
1- Bir tarafta bir buçuk milyarlık bir müstemleke (çevre) ve yarı
müstemleke (yarı-çevre) halkının yarattığı fazla kıymetlerle (artı değerlerle)
yaşayan, dört yüz milyon başlı bir Avrupa ehramı vardı ki bu ehramı teşkil
eden içtimai tabakalar arasında, günden güne keskinleşen bir sınıflar kavgası
bizzat Avrupa cemiyetinin kendi nizamı aleyhine inkişaf edip duruyordu.
2- Diğer taraftan, bütün teknik vasıtaları kendi emrinde tutan ve cihanı
kendi fikir ve iktisat diktatörlüğü altında, kendi istediği gibi kullanan
bütün sanayi Avrupasına karşı, bir buçuk milyarlık müstemleke ve yarı
müstemleke halkının için için kaynayan Milli Kurtuluş Mücadeleleri vardı.--
(Aydemir, 1932-a).
Yukarıdaki satırlardan da açıkça görüldüğü gibi, Şevket Süreyya Aydemir,
daha 1930'larda, bugün yeni ve özgün bir kuram olarak dünya bilim
çevrelerinde ilgi toplayan --merkez-çevre-- kuramının ilkelerini ortaya
koymuştu. Bunun nedeni açıktı: Çünkü Türk Devrimi, bu kurama dayalı
--karşı-emperyalist devrim-- modelinin ilk başarılı uygulayıcısıydı. Bu olayın
kuramcılarının da, olayı yaratan ülkeden çıkması son derece doğaldı.

Ekonomik alanlarda, Yalçın Küçük'ün deyişiyle, --emperyalist merkezlere
bağlı yabancı uzmanların önerileri hiçbir zaman değişmediği gibin mazlum ülke
düşünürlerinin buna karşı çıkışlarında da fazla bir farklılık izlenmiyor
(Küçük, 1980:161).
Nitekim, Şevket Süreyya, yukarıdaki satırları, dünya üzerinde Türkiye'nin
yerini saptayarak sürdürüyor:
--Şimdi bu tezatlar (sınıflararası ve ülkelerarası çelişkiler) artık
halledilici safhasına girmiştir. Sınıflar ve milletler herbiri kendi
saflarında, kendi yerlerini buluyorlar. Büyük sanayi kesafetlerini toplayan
ve bütün ıstırabı bu sanayi kesafetinden doğan Avrupa'da, cemiyetin
mukadderatı kendi şartlarına göre istediği şekilde hallolunabilir. Fakat,
Türkiye'nin yeri Milli Kurtuluş Hareketleri cephesindedir. Yeni Türkiye,
geçen asrın müstemleke (çevre) ve metropol (merkez) münasebetlerine karşı,
yeni cemiyetler muvazenesinin kaydüşartsız müstakil milletini ve geçen asrın
tabi ve metbu milletler nizamı yerinde, siyaseten masun ve iktisaden kendine
yeten milleti temsil ediyor.-- (Aydemir, 1932-a).