Devrim tarihi ve Toplu Bilim Atatürk

O, seyrek, fakat özlü konuşurdu.
Meclis'e başkanlık ettiği günler, laf meraklısı kimi milletvekillerinin
konu dışına çıkmalarına müsade etmez, görüşmeleri, her zaman, tartışılan
konunun doğrultusunda yürütür ve böylece çalışmalardan daha çabuk sonuç
alınır, işler daha çabuk yürürdü.-- (Velidedeoğlu, 1971: 201).
:::::::::::::::::::
II-) KARİZMATİK LİDER OLARAK MUSTAFA KEMAL ATATÜRK'ÜN ÖZELLİKLERİ
Atatürk'ün --insanüstü-- ya da --doğaüstü-- kişiliği hakkında anı, öykü, olay,
söylenti ve yorumlar hep birlikte, onun --karizma--sını oluşturur.
Mustafa Kemal Atatürk hakkında anlatılanları ve kendisinin anlattıklarını
dikkatli bir gözle incelersek şu noktalarda yoğunlaşan --karizmatik ögeler--
görürüz.
1) Gerektiğinde adeta yemez içmez ve uyumazdı. Bunun en tipik örnekleri
Bağımsızlık Savaşı sıralarında ve Büyük Nutuk'unu yazarken görülmüştür. Hatta
genellikle geceleri uyumaktan hoşlanmadığı ve sofrası dağıldıktan sonra,
odasına çekilip uyumak yerine okuduğu ve bu yüzden Mahmut Esat Bozkurt
tarafından ona --Türk Milletinin Gece Bekçisi-- adı takıldığı söylenir.
Bu konuda kendisine uzun yıllar hizmet etmiş olan Cemal Granda (Çelebi) şu
öyküyü aktarıyor:

--Atatürk için --içkiyi bırakmaz-- diyenler, acaba bir gün gelip
aldanacaklarını hiç düşünmüşler midir? O'na içkiyi bıraktırmak isteyenler, o
zaman kimbilir nasıl şaşırmışlardır? Evet, bu kadar içki kullanan ve ondan
ayrılmaz görünen adam, üç ay hiç rakı içmeden de durabiliyor.
Atatürk hiç kimsede bulunmayan büyük bir irade gücüne sahipti. Eğlenmesini
de, içmesini de, çalışmasını da çok iyi bilirdi. Büyük Nutuk'unu yazarken ben
bunun tanığı oldum. Akşamları yine sofra kuruluyor, herkes karşısında yiyor,
içiyor, fakat O, ağzına bir damla bile içki koymuyordu. Hatta yemek yerken
herkesin içkisini gülümsemeyle seyredişi hala, gözümün önündedir. Oysa ben
içkiye alışkın insanların bir gün bile içmeden duramayacaklarını sanırdım.
Atatürk'ün tam üç ay kendi isteğiyle içkiye boykotuna benimle birlikte tüm
çevresindekiler de şaşıp kalmışlardı. Bu da O'nun görev aşkını ve
sorumluluğunu, alışkanlıklarının ve beğenilerinin de üstünde tuttuğunun en
güzel örneklerinden biridir.
Atatürk'ün sevdiği ve güvendiği insanlardan otuzbeş yıllık arkadaşı İzmit
Milletvekili Süreyya Yiğit, bir anısında şunları anlatmıştı: --Atatürk, büyük
işler hazırlarken asla alkole ilgi göstermezdi. Nitekim Erzurum'dayken biz
içerdik, o içki teklifimizi kabul etmez, kahve içmekle yetinirdi. Korkunç
derecede irade gücü vardı. İçkiyi irade zaafından değil, düpedüz sarhoş
olmak için içerdi.--

Çankaya Köşkü'nde Büyük Nutuk'unu hazırlarken, hiç içki içmediği gibi,
kırksekiz saat hiç gözünü kırpmadan yazı dikte ettirişini de hatırlarım. Öyle
ki, yazı yazmaktan yorulan değişiyor, fakat O binlerce belge arasından
ayırdığı notlarıyla büyük eserini tamamlamak için uykusunu bile vermekten
çekinmiyordu. Böyle zamanlarda, yazdıklarını sofrada arkadaşlarına okutur,
sonra yine eski köşkün çalışma odasına geçer, kah oturarak kah ayakta,
çalışmalarını sürdürürdü. Nutuk, çalışmanın, insan gücünün nasıl üstüne
çıkışını gösterdiği için, ayrı bir önem de taşımaktadır.
Atatürk'ün hiç uyumadan üç gün durabildiğini de görmüş ve gözlerime
inanamamıştım. Cephede değildik, savaş da yoktu. Uykusuzluğu gerektirecek
önemli bir olayla da karşı karşıya bulunmuyorduk. Fakat O, bir işe, ama ciddi
bir işe başladı mı, onun sonunun geldiğini görmeden asla rahat edemezdi.
Atatürk, çalışmaları sırasında yer ve zaman ögeleriyle ilgili değildi.
Nerede ve hangi şartlar altında olursa olsun, yurt çıkarlarını kapsayan bir
görev belirdi mi, onu yerine getirmeye çalışırdı. Gezileri sırasında trende
ya da otomobil içinde evrak açtırarak çalıştığı çoktur. En keyifli eğlence
anında sofrada bile karşısında görevlilerden birini gördü mü sohbeti,
konuşmayı hemen yarıda keser, --Beni mi istiyorsun ?-- diye kalkıp giderdi.
Ülke işlerini her şeyin üstünde tutardı. Eline aldığı herhangi bir işi de
yarım bırakmaz, bitirmeden rahat edemezdi. Bazen hiç durmadan okuduğu,
kırksekiz saat aralıksız çalıştığı da olmuştur. Çankaya Köşkü'nde eline
geçirdiği bir tarih kitabını bitirmek için iki gün, iki gece hiç yatağa
girmemiş, şezlongta dinlenmekle yetinmişti. Yalnız kaldığı ya da okuduğu
zamanlar masaya pek iltifat etmez, koltuğa babdaş kurup oturmayı daha çok
severdi.

Tarihle uğraştığı sıralarda, Atatürk içerde çalışıyor, ben kapıda oturmuş
bekliyordum. Ara sıra uyumamak için banyoya gidip, yüzüme su vuruyor, sonra
anahtar deliğine gözümü uydurup, bir post üzerinde yüzükoyun uzanıp Nutku
hazırlayan Atatürk'ü gözetliyordum Saat sabahın beşine geliyordu. Uykumu
dağıtmak için elime bir kitap almıştım. Adı --İzmir'in İşgali--ydi. Çok meraklı
olan bu kitaba kendimi kaptırdığım halde, tüm uğraşım boşa gitmiş, şafak
sökerken dayanamamış, yorgunluğun etkişiyle uyuyakalmışım.
Bu sırada Atatürk zile basmış, fakat ben koltukta derin bir uykuya
daldığım için uyanamamışım. Zille uyandıramayınca, kendisi çağırmak zorunda
kalmış. Bir de baktım ki, kapıyı aralamış: --Çelebi, Çelebi!-- diye sesleniyor.
Hemen yerimden fırladım, --Paşam. Emrediniz...-- diyebildim.
Ama bendeki korkuyu varın siz hesap edin. Bağıracak, parlayacak diye ödüm
kopuyordu. Ellerimi önüme kavuşturmuş, bekliyordum. Fakat nedense kızmadı.
Gayet sakin yüzüme bakarak, --Bana bir kahve getiriniz-- dedi.

Hemen koştum. Orta şekerli bir kahve yapıp getirdim. Daha kahveyi içmeden,
--Senin tahammülün kalmamış, haydi git yat, arkadaşların gelsin!-- dedi.
Söyleyecek hiçbir şey kalmamıştı. Sadece kekeleyerek, --Paşam, uyumadım.
Kitap okurken içim geçmiş-- diyebildim. Gidip arkadaşları kaldırdım. Hizmeti
devrettim ve yatmaya gittim.
Akşam nöbet sırası yine bana gelmişti. Üçüncü gecedir ki, Atatürk gözünü
kırpmıyordu. Kütüphanede yere serili bir ayı postunun üstüne uzanıyor ve
çalışıyordu. Notların arasına gömülmüştü. Yerler tarih kitaplarıyla doluydu.
Sadece duş yapıyor, kurulanıp tekrar odaya kapanıyordu. Yemeği bile
kütüphaneye getiriyorduk. Yüzü hafifçe süzülmüş gibi geldi bana.--
(Granda, 1973:72-75).
2) Son derece cesurdu, ölümden bile korkmazdı. Özellikle savaş alanlarında
gerek birliklerine ve ast komutanlarına, gerekse üst komutanlarına
davranışları bunun kanıtları olarak anlatılır. Ayrıca, Bağımsızlık Savaşı'nı
örgütlerken Ali Galip olayı ve Sivas'a gidişi, küçüklüğündeki savaş
oyunlarında Asaf İlbay'ın anlattığı --baskın girişkenliği--
(Gençosman, Banoğlu, 1971:36), cesaret ögesini kişisel niteliği ile birlikte,
toplumsal ve askeri eylemlerinin bir simgesi yapmıştı. Mahmut Yesari bu
niteliğinden dolayı onu --korku bilmeyen adam olarak tanıdım-- der. Onu tedavi
eden ünlü hekim Mim Kemal, cesaretini kastederek, hastalığı sırasında
--Ölüm ondan korktu-- demiştir.

Aşağıdaki satırlar, bu konudaki karizmasının nasıl oluştuğunu çok iyi
belirler:
--Onu ilk defa siperde gördüm. Çanakkale'de Anafartalar grubu kumandanıydı.
Bizim Fırka vaziyetini tetkike gelmişti.
Kendisi miralaydı, maiyetinde, kolordu kumandanı mirlivalar vardı. --O--,
--Paşalar--a kumanda eden bir --Bey--di.
Siperleri ziyarete gelen başka kumandanlar da görmüştüm. Enver Paşa'nın
cesareti, ataklığı dillere destandı.
Ben lapacı padişaha vekalet eden başkumandan vekilinin gözlerinde, daima
bir komiteci hilekarlığı gördüm.
Çanakkale'de çarpışan Türk kuvvetlerinin başına hangi sakat endişelerle
musallat edildiğine bir türlü akıl erdiremediğim Alman kumandanının, ateş
hattına geldiği zaman, birdenbire yağmaya başlayan şarapnel yağmurlarını
görünce, yere diz çökerek kendi dilince şahadet eder gibi saklandığını da
gördüm.

--O--, sipere bir salona giren bir erkanıharp zabiti gibi girdi. Ve
sıçanyollarında, ona yol gösterdiğim oldu.
Evet, bu yazıların başında, yıllardan beri görmeye alıştığınız imzanın
sahibi, Çanakkale harbinde ihtiyat zabit namzedi Mahmut Esat Efendi'ydi
(Mahmut Yesari).
Ben, ona yol gösterirken, günlerden değil, aylardan beri siper hayatına
alışmış olduğum halde titriyordum, fakat --O--, boyunun uzunluğuna rağmen,
ayaklarının ucuna basarak doğrulur; siperlerin üzerinden düşman siperlerine
bakardı.
--Düşman siperlerine bakmak!-- Bu, hiç kolay değildi. Düşman ateşten göz
açtırmazdı. --O--, bu --göz açtırmayan ateş--e --gözlerini kırpmadan-- bakardı.
--O--nu ben, ilk defa, --Korku bilmeyen adam-- olarak tanıdım.--
(Banoğlu, 1955:75) .

3) Çok iyi bir komutandı. Cephede bulunan komutanların gözleriyle
göremediklerini görürdü. Yunus Nadi şu öyküyü anlatıyor:
--Sakarya muharebesinden sonraydı. Erkanıharp zabiti cepheden alınan
malumatı Başkumandan Müşir Gazi Mustafa Kemal'e okuyordu. Malumat meyanında
cephe kumandanlarından birinin Seyit Gazi veya Döker'in bilmem ne kadar şark
veya şimalinde bir düşman fırkası görüldüğünden bahsediyordu. Paşa kaşlarını
çatarak, --Hayır, orada düşman fırkası olamaz ve yoktur. Yazınız, iyi
baksınlar!-- dedi. Erkanıharp zabiti gittikten sonra orada iki saat daha kaldı.
Biz öğle yemeği yerken, zabit tekrar geldi.. --Haber aldım filhakika orada
düşman fırkası yokmuş efendim-- dedi. Cephedeki kumandan gözle görülen bir
düşman fırkasından bahsederken, Gazi Paşa, altıyüz kilometre uzaktan orada
düşman fırkası olmadığını görüyor ve ihtar ediyordu
(Banoğlu, 1955:59 ve 92-93). (Banoğlu bu fıkrayı aynı kitabın iki ayrı yerinde
iki ayrı ağızdan ve iki ayrı biçimde aktarmaktadır. İkinci biçim, Muzaffer
Kılıç tarafından anlatılmıştır ve birinciden biraz daha ayrıntılı olmakla
birlikte esas bakımından aynıdır.)
İyi komutanlığı yalnız üstün görüş yeteneğinden değil, cesaretinden ve
askerlik bilgisinin yüksek oluşundan gelirdi. Kendisinin anlattığı şu öykü bu
konudaki özelliğini daha iyi vurgular:

--...Alay ve batarya kumandanına efradı tamamen toplayıp küçük bir istirahat
vermelerini söyledim. Denizden mestur olarak on dakika tevakkuf edecekler,
sonra beni takip edeceklerdi. Ben de, orada bir Aptalgeçidi vardır, o
Aptalgeçidi'nden Conkbayırı'na gidecektim. Yanımda yaverim, emir zabitim ve
sertabip ile oralarda tekrar bulunduğumuz fırka cebel topçu taburu kumandanı
olduğu halde evvela atlı olarak yürümeğe teşebbüs ettik, fakat arazi müşait
değildi. Hayvanları bıraktık, yaya olarak Conkbayırı'na vardik. Şimdi burada
tesadüf ettiğimiz sahne en enteresan bir sahnedir. Ve vak'anın en mühim anı
bence budur.
... Bu esnada Conkbayırı'nın cenubundakii 261 rakımlı tepeden sahilin
tarassut ve teminine memuren oralarda bulunan bir müfreze efradının
Conkbayırı'na doğru koşmakta, kaçmakta olduğunu gördüm. Size şu muhavereyi
aynen okuyacağım: Bizzat bu efradın önüne çıkarak: --Niçin kaçıyorsunuz?--
dedim. --Efendim düşman-- dediler. --Nerede?-- --İşte--, diye 261 rakımlı tepeyi
gösterdiler.

Filhakika düşmanın bir avcı hattı 261 rakımlı tepeye yaklaşmış ve kemali
serbestiyle ileriye doğru yürüyordu. Şimdi vaziyeti düşünün: Ben kuvvetlerimi
bırakmışım, efrat on dakika istirahat etsin diye... Düşman da bu tepeye
gelmiş.... Demek ki düşman bana benim askerlerimden daha yakın! Ve düşman,
benim bulunduğum yere gelse kuvvetlerim pek fena bir vaziyete düçar olacaktı.
O zaman artık bunu bilmiyordum, bir muhakemei mantıkıye midir, yoksa sevki
tabii ile midir, bilmiyorum, kaçan efrada: --Düşmandan kaçılmaz-- dedim.
--Cephanemiz kalmadı-- dediler. --Cephaneniz yoksa, süngünüz var-- dedim.
Ve bağırarak bunlara süngü taktırdım. Yere yatırdım. Aynı zamanda
Conkbayırı'na doğru ilerlemekte olan piyade alayı ile cebel bataryasının
yetişebilen efradının --marş marş--la benim bulunduğum yere gelmeleri için
yanımdaki emir zabitini geriye saldırdım. Bu efrat süngü takıp yere yatınca
düşman efradı da yere yattı. Kazandığımız an bu andır..--
(Mustafa Kemal, 1955:13-14), Aktaran: Uluğ İğdemir).
Ayrıca, bir komutanın liderlik niteliklerine de sahipti. Sevr'in
umutsuzluğunu toplumsal bir savaş heyecanına dönüştürecek ölçüde toplumsal
liderlik niteliklerine sahipti (Ansart, 1981).