Devrim tarihi ve Toplu Bilim Atatürk

--Vatan ve Hürriyet-- dönemini, bir devrimcinin çıraklık yılları olarak
nitelemek çok da yanlış olmaz. Henüz Harp Akademisi'nden mezun, üstelik,
mezun olurken, --devrimci etkinlikleri--nden dolayı tevkif edilmiş bir genç
subaydır Mustafa Kemal. Heyecanı ön plandadır. Genel stratejisini de,
taktiklerini de tam saptamamıştır. Zaten o yaşta, o deneyim birikiminde
saptaması da beklenemez.
İmparatorluğun koşulları da, dünya da çok hızlı bir değişim içindedir. Bu
değişmelerin kime ne getireceği çok da iyi bilinemez. Bu çerçevede yapılan iş
ancak, geleneksel değerlere uygun --kurtarıcılık-- görevidir. Böyle bir görev
için --örgüt-- gereklidir. İşte Mustafa Kemal'in yaptığı da budur.
:::::::::::::::::::

II-) İKİNCİ DÖNEM: --İTTİHAT VE TERAKKİ--
Mustafa Kemal, kendi --Vatan ve Hürriyet-- derneğini genişletme çabasındayken,
gerek zaman, gerekse taban olarak ondan çok ilerde olan, düşünce ve eylem
kökleri ta Genç Osmanlılar'a dayanan --İttihatçılar-- çeşitli çekirdekler
çevresinde oluşumlarını tamamlamaktaydılar.
Mustafa Kemal, Kolağası olduktan sonra Selanik'e atanmış, burada, örgüt
etkinliklerini rahatça sürdürmeye başlamıştır. Fakat, Selanik'teki manzara,
--Vatan ve Hürriyet-- bakımından hiç de iç açıcı değildir. Gerek Makedonya'nın
geleneksel devrimci niteliği, gerek coğrafi olarak uygunluğu, gerekse oradaki
kişilerin nitelikleri, Selanik'te kurulmuş olan gizli derneklerin çok
gelişmiş olması sonucunu getiriyordu (Selanik bu dönemlerde sosyalist
eylemlerde bile bir merkez durumundadır (Haupt ve Dumont, 1977).).
Mustafa Kemal, Selanik'e gelince, pek çok yakın arkadaşının böyle
cemiyetlerde üye olduğunu görmüştü. Bu arkadaşları arasında, Ömer Naci, Ali
Fuat Cebesoy gibi çok eskiden ve yakından tanıdığı kişiler de vardı. Bunun
üzerine çaresiz kalan Mustafa Kemal de, liderliği kaptırmak bahasına,
29 Ekim 1907'de bu örgüte girdi. Çünkü, bu arada örgüt, dışardaki kollarla da
birleşerek oldukça güçlü bir nitelik kazanmıştı.

Mustafa Kemal, Ordunun Siyasete Karışmasına Karşıydı
Mustafa Kemal'in İttihatçılar'a katılmasıyla, lider kadro ile arasındaki
çekişme de başlamıştı. Mustafa Kemal, iki açıdan İttihatçı liderlere ters
düşüyordu. Birinci olarak, İmparatorluğu Türklerin bulunduğu sınırlara çekmek,
bu sınırları savunmak düşüncesindeydi. İkinci olarak da, ordunun siyasete
karışmasını istemiyordu. Çünkü, bu yolla, siyasetin bağımsızlığına gölge
düşeceğini, ordunun ise siyasal bölünmeler karşısında bu bölünmelerden
etkilenerek güçsüzleşeceğini düşünüyordu.
Bütün bunlara ek olarak da, örgütün yönetimi kendi elinde değildi. Her şey
bir yana, Mustafa Kemal'in denetimini elinde tutmadığı bir örgütte, uyum
sağlaması çok zordu. Ayrıca, bir de gerek strateji, gerekse taktik olarak
önemli ayrılıklar vardı İttihatçılarla kendisi arasında.
İttihatçıların bir bölümünün dağa çekilmesi, Saray adına yollanan
komutanların öldürülmesi sonunda, İkinci Meşrutiyet ilan edildikten sonra
İttihatçılarla Mustafa Kemal arasındaki liderlik sürtüşmesi ve görüş
ayrılıkları daha büyüdü. Çünkü artık, --örgüt-- yönetimi ele geçirmişti! Bunun
gerekleri yerine getirilmeli, devrimin gerekleri yapılmalıydı. Oysa yapılacak
işler konusunda da, bunları kimlerin yapacağı hakkında da görüş ayrılıkları
büyüktü. Mustafa Kemal, --örgüt--ün asker denetiminden arındırılmasından
yanaydı. Çünkü, asker denetimi sürdüğü sürece, --örgüt--ün yeterince özgür bir
karar mekanizmasını çalıştıramayacağını biliyordu. Üstelik, kendisi asker
olarak henüz çok küçük bir rütbedeydi. Bir ordu denetimi olayında, kendisinin
sözünün geçmesi olanaksızdı.

Öte yandan, gerek kişilik gereği, gerekse kafasında biçimlenmekte olan
düşüncelerin sonucu, birtakım giderici önlemlerden çok, temel yeniliklerin
yapılmasından yanaydı. Oysa, İttihatçılar, henüz hükümeti bile denetim altına
alamamışlardı.
İşte Mustafa Kemal'in İttihatçılarla illşkileri, bu çerçevede oldukça
bozuktu. Üstelik, Mustafa Kemal, İttihat ve Terakki içinde de yeterince etkin
bir duruma getirilmiyordu. Örneğin, Hüseyin Hilmi Paşa'nın önerisiyle,
Sadrazam Sait Paşa'ya İttihatçıların düşüncelerini anlatmak için kurulan
heyete, Mustafa Kemal dahil edilmemişti.
Gerek yapılan işleri beğenmeyişi, gerek cemiyet ve genel durum hakkındaki
sert tutumu aslında, çok emek verdiği bu --örgüt-- içinde yeterli bir etki
alanına sahip olamamasına da bağlıydı. Örneğin, 31 Mart karşı devrimci
eylemini bastırmak için kurulan ordunun kurmay heyetinde olan ve isim babası
bulunan Mustafa Kemal, Almanya'dan gelen Enver'in kurmay başkanı olmasıyla,
geri plana itilivermişti.

Enver Paşa ile birlikte ordunun komutanlığına atanan Mahmut Şevket Paşa'dan
önce komutayı yürüten Hüseyin Hüsnü Paşa adına yayımladığı bildirilerde,
ordunun bağımsız bir biçimde davrandığını vurguluyordu. Sonradan bu tutumu
Mahmut Şevket Paşa da benimseyerek, daha açık bir biçimde, ordunun, İttihat
ve Terakki'nin bir uzantısı olmadığını söylemişti.
Mustafa Kemal, özellikle bir savaş durumunda kullanılması gerekli olan
ordunun, siyasete karışmasını, ordu gücünü zayıflatıcı ve siyaseti saptırıcı
bir öge olarak gördüğü gibi, Enver ve arkadaşlarını ordu içinde bir hizip
olarak algıladığı için de sivil politikacı ve asker görevli ayırımından
yanaydı.
İttihatçılarla Çatışma
Meşrutiyetin ilanından sonra 1908'de, İttihat ve Terakki'nin birinci
kongresi Selanik'te toplanır. Siyasal bir parti örgütlenmesi açısından fazla
bir aşamanın kaydedilmediği bu kongreden sonra, 1909'da, yine Selanik'te
ikinci kongre yapılır. Bu kongrede Mustafa Kemal aşağıdaki önerileri öne
sürer: 1 ) Cemiyetin bir siyasal partiye dönüştürülmesi. 2) Ordunun siyaset
dışı bırakılması. 3) Cemiyetin Masonlukla olan ilişkilerinin kesilmesi.
4) Cemiyetin üyeleri arasında eşitlik ilkesine dikkat etmesi. 5) Hükümet
işleriyle din işlerinin birbirinden ayırdedilmesi (Aydemir, 1963:147-148) .

İttihatçıların bu kongresine Trablusgarp murahhası olarak katılan Mustafa
Kemal'in hemen hemen bütün istekleri sürüncemede bırakılmış, önerdiği
konularda hiçbir ciddi önlem alınmamıştı.
Bu noktada Mustafa Kemal'in önemli iç çatışmalar geçirdiği tahmin
edilebilir. Kendisinin adeta --amatörce-- kurduğu Vatan ve Hürriyet'i kapatarak,
--profesyoneller--in kurduğu İttihat ve Terakki'ye katılması, ne yazık ki,
--örgüt-- hiyerarşisinde çok geride kalmasına yol açmıştı. Oysa, o, hem
--örgüt--ün devrim için zorunlu olduğunu biliyor, hem de --örgüt--ü lider olarak,
kendisi denetlemek istiyordu. Üstelik pek çok temel konuda da --örgüt--
yöneticileriyle aynı düşüncede değildi.
Bu çerçeve içinde İttihatçı liderlerle ve örgüt yöneticileriyle arası pek
iyi gelişmedi. Buna karşın yine de Bağımsızlık Savaşı sırasında pek çok eski
--İttihatçı-- arkadaşıyla çok yakından çalıştı. Örneğin, bunlardan Mazhar Müfit
Kansu, Bağımsızlık Savaşı'na katılan İttihatçıların ettiği, İttihatçılığı
yeniden canlandırmayacaklarına ilişkin yemini bile etmeyecek denli, dürüst
bir --örgüt-- üyesiydi.

Trablusgarp'a Gidiş
Ülkenin içinde bulunduğu koşulIar, tam bir dağılmayı simgeliyordu. Bu arada
Trablusgarp da işgal edilmişti. İmparatorluk'ta gerek İttihatçıların
çekirdeği, gerek ordunun etken subayları, hep aynı kişilerden oluşuyordu. Bu
nedenle, İtalyanlara karşı savaşmak için göreve koşan subaylarla, İttihatçılar
aynı kişilerdi.
Mustafa Kemal'in Trablus'a gönderilmesi üzerinde çeşitli yorumlar vardır.
Örneğin, bir gün, İttihat ve Terakki'nin merkez toplantısına gittiği ve
eklenmedik bir biçimde karatahtada gündemin birinci maddesi olarak,
kendisinin Trablus'a gönderileceği ile karşılaştığı bunlar arasında en yaygın
olarak anlatılanıdır.
Öyle sanıyorum ki, gerek İttihatçılarla sürekli çatışmaları, gerekse
sonradan İttihat ve Terakki'nin acıklı sonu. Bağımsızlık Savaşı'nı kazanan ve
yeni devleti kuran Mustafa Kemal Paşa'nın İttihatçılarla olan ilişkilerini
sonradan hafifçe, değişik yorumlara bağlamıştır. Bu Trablusgarp'a yollama
sorunu da öyledir. Kaynaklara göre, izlenim, bunun istenmeyen üye Mustafa
Kemal'den kurtulmak için tertip edilmiş bir oyun olduğudur (Bütün bu kaynaklar
aslında Atatürk'ün Afetinan'a yazdırdığı anılara dayanmaktadır. Büyük bir
olasılıkla. Atatürk, Trablusgarp işini biraz da mevcut çekişmeler çerçevesinde
aşırı bir duyarlılıkla irdelemiş. Ayrıntılı öykü için Afetinan, 1968:57-59'a
bakılabilir. Öykünün genel görünümü ve Enver Paşa'nın (o zaman binbaşı)
anıları için Koloğlu'nun kitabına bakılabilir. Ayrıca, Atatürk Falih Rıfkı'ya
--Enver ve arkadaşları gideceklerdi. Halk gitmeyenleri vatanseverlik görevini
yapmamış sayacaktı-- diye Trablusgarp'a gidiş gerekçesini açıklarken gerçek
durumun benim yorumuma uygun olduğunu vurgulamıştır sanırım
(Atay, 1969:66-67).). Oysa, işin gerek ele alınış biçimi, gerek olayların
gelişimi, gerekse başta Enver olmak üzere daha pek çok önemli İttihatçının
Trablus'a gitmiş olması, durumun hiç de böyle olmadığını göstermektedir
(Koloğlu, 1979) . Yine de Trablusgarp olayının, bir süre için bile olsa,
Mustafa Kemal'in ülkesinden ayrılmasına ve --örgüt-- içi eylemlerine son
vermesine yol açtığı açıktır.

Mustafa Kemal, Trablus'a giderken, Balkanların da elden çıkacağından
kaygılıydı. Nitekim, Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşı'nın çıkması üzerine,
önemini yitirdi ve İttihatçı subaylar ülkeye döndüler (Yüzbaşı Selahattin'in
Romanı'nı okuyanlar, Balkan Savaşı'nın yitirilmesine değil, Bağımsızlık
Savaşı'nın kazanılmasına şaşacaklardır. Ordu öylesine yokluk, insanlar
öylesine cehalet içindeydi ki... (Selçuk,1973).).
Balkan Savaşı sırasında, Mustafa Kemal ile Enver arasındaki sürtüşme iyice
büyüdü. Her iki taraf da savaş içinde birbirlerini beceriksizlikle suçladılar.
Savaş sonrası, birlikte savaşan Fethi Bey'i ve Mustafa Kemal'i daha yakın bir
dostluk içinde buldu. Bu arada Fethi Bey belki de, Mustafa Kemal'in de
etkisiyle, askerlikten ayrılmış, Bab-ı Ali baskınından sonra gittikçe güçlenen
İttihat ve Terakki içinde sivil olarak üst düzey yöneticiliğine başlamıştı.
İttihatçılar artık Enver'in denetimine girmiş görünüyorlardı. Özellikle
Bab-ı Ali baskını, ülkede gerek İttihat ve Terakki'nin gerekse İttihatçıların
arasında Enver'in nüfuzunu arttırmıştı.

Sofya'da Görev
İşte bu hava içinde, --örgüt-- bu muhalif üyesini şu ya da bu biçimde tasfiye
edecektir. Çünkü artık, fırtına durulmuş, gerek örgüt yönetimi, gerekse ülke
içinde örgütün izleyeceği program belli kişilerin eline geçmiştir. Bu belli
kişiler ise Mustafa Kemal ile eylem ve düşünce birliği içinde olmayan
kimselerdir. Mustafa Kemal ile hesaplaşılmayacağını düşünmek, en azından
--örgüt--ü hafife almak demektir.
Nitekim, katib-i umumi olduktan sonra, fedailerin maaşlarını keserek örgütü
kızdırmış olan Fethi Bey ile birlikte Sofya'ya yollanarak sorun çözülür.
Bulgaristan yolculuğu, onun paşam döneminde --İttihatçılık--ının kapanışını da
simgeler. Artık kendisi yurt dışında bir anlamda sürgündeyken, ülkede ipler
başkalarının elindedir. İttihat ve Terakki örgütünün ona verdiği sonuç olarak
bir yarbay rütbesi ve Sofya'da ateşemiliterliktir. Oysa onunla aynı yaşta olan
Enver, hem general, hem damattır. Üstelik Mustafa Kemal'i rakip görmekte, onun
yükselmesini de engellemektedir.
Mustafa Kemal, Sofya'ya atandıktan sonra artık kendisine --örgüt--ten bir
hayır gelmeyeceğini anlamıştır. Birinci Dünya Savaşı başlayıp, yurda dönünce
kendini tümüyle askerliğe verir. Savaşın yitirilmesine doğru, birtakım
doğrudan siyasete karışma girişimleri dışında, --örgüt-- ten uzak durur.
Birinci Dünya Savaşı boyunca da İttihatçılarla arasındaki soğukluk artarak
sürer. Örneğin, kendisini sevmeyen İttihatçılar, Anafartalar'dan sonra, hemen
generalliğe yükseltilmemesini şu yakıştırma öykü ile karikatürize
etmektedirler:

--Doktor Nazım ve bir nüfuzlu İttihatçı, aralarında konuşmakta imişler.
Enver Paşa birden içeri girince susmuşlar. Başkumandan (Enver) merakla:
--Herhalde bana dair bir şeyden bahsediyordunuz. Söyleyin bana!-- demiş.
--Mustafa Kemal'in niçin terfi ettirilmediğini konuşuyorduk-- cevabını
vermişler. Enver: --İşte-- demiş ve cebinden Çanakkale kahramanını generallik
rütbesine çıkaran tezkeresini göstermiş, sonra şunu ilave etnıiş: --Ama
biliniz ki, onu paşa yapsanız padişah, padişah yapsanız Allah olmak ister.--
(İşin ilginç yönü, bu yakıştırma öykünün sonradan Mustafa Kemalciler
tarafından, onun lehine yorumlanarak kullanılmasıdır. Örneğin, Şevket Süreyya,
Enver'in --O hiçbir şeyle memnun olmaz. General olur, korgenerallik ister.
Korgeneral olur, orgenerallik ister. Orgeneral olur, müşirlik ister. Müşir
yapsanız bununla da yetinmez padişahlık ister-- dediğini anlattıktan sonra,
şöyle devam eder: --Mustafa Kemal'e Enver Paşa'nın bu sözlerini naklettikleri
zaman cevabı şu olmuştur: --Ben, Enver'in bu kadar zeki ve ileri görüşlü
olduğunu bilmezdim-- -- (Aydemir, 1963:2171). Görüldüğü gibi, Atatürk'ün
yaşamındaki pek çok şey gibi bu öyküde de gerçek ile efsane, hem de Şevket
Süreyya gibi ciddi bir araştırmacının kaleminde bile birbirine karışmış.).
(Atay,1969:79).