Devrim tarihi ve Toplu Bilim Atatürk

Böylece, --Endüstri Devrimi--nin, insan düşüncesinde yaptığı en önemli aşamayı,
--pozitif düşünce-- aşamasını en iyi biçimde ortaya koyan ve bu yüzden de
gerçek bir --düşünce devrimi-- yaratan --pozitivistler--, ne yazık ki, Batı
Avrupa'nın toplumsal ve ekonomik gelişmesi açısından önce --tutucu--, daha
sonra da --gerici-- çizgiye düzmüşlerdir.
Pozitivistlerin İlericiliği
İşin ilginç yönü, toplumsal ve ekonomik açıdan görülen bu --tutucu-- ya da
--gerici-- çizgiye karşın, düşünce sistemi açısından pozitivistlerin --ilerici--
niteliğe sahip olmalarıdır. Çünkü, savundukları düşünce biçimi, --deneysel
yöntem--e dayalı düşüncedir. --Deneysel yöntem--e dayalı --tümevarımcı-- ya da
--endüktif-- düşüncenin ise doğal gerçeği olduğu gibi toplumsal gerçeği
algılamakta da en geçerli bilimsel yöntem olduğu açıktır (Kongar, 1979:43-47).
Bunun dışında kalan gerek analoji ve tümdengelim, gerekse diyalektik gibi
yöntemler ancak, temelinde, deneysel bilgi ile beslenmişlerse anlam taşırlar.
Üstelik bunların bir bölümü, yeni bilgi üretmek için değil, belli durumları,
önceden üretilmiş bilgilere göre irdelemek için kullanılan modellerdir.

Bütün bu verilerin ışığı altında, tüm modeller açısından olduğu gibi,
--Pozitivist modeli-- de tümüyle mahkum etmek ya da aklamak olanaklı değildir.
Toplumsal ve ekonomik yapı bakımından yetersiz ve yanlış olan bu modelin,
insanlığa --bilimsel yöntem-- temel düşüncesinin simgesi niteliğiyle mal
olduğunu unutmamak gerekir. Nitekim özellikle Türk Devrimi açısından,
--Pozitivist düşünce-- son derece etkin olmuştur. Bu etkilerin en belirginlerinden
biri, Mustafa Kemal Atatürk'ün eyleminde görülür. Şimdi bunu kısaca görelim.
E-) Türk Devrimi ve Pozitivizm
Fransız Devrimi'nin etkileri, Osmanlı'ya aslında çok çabuk gelmişti.
İstanbul'da yapılan gösterilerde başlarına devrimin renkleri olan mavi-kırmızı
şapkaları giyerek gösteri yapanların durumu bunun en güzel belirtilerinden
biridir. Oysa, Osmanlı yönetimi, bu devrim karşısında, Albert Sorel'in Avrupa
hükümdarları için belirttiği aynı vurdumduymazlığı paylaşıyordu. Sadrazamın,
kendisine gösteri haberini getirene, verdiği: --İsterlerse başlarına üzüm
sepeti geçirip dolaşsınlar-- yanıtı, bunun tam bir kanıtıdır.

Pozitivizmin etkileri, İmparatorluğu kurtarma görevini üstlenen sivil ve
asker bürokratların tarihsel rolleri ile birlikte, toplumda gözükmeye başlar.
İlk girişimler, aslında İslam ile pozivitist ilkeleri birleştirme çabaları
biçiminde ortaya çıkar (Mardin, 1962:293-297). Sonraları İslam bir yana
bırakılarak, kurtarıcı olarak tam bir pozitivizme sarılınır
(Mardin, 1964:170).
Pek doğal olarak, --İmparatorluğu kurtarma-- çabaları çeşitli düşünce akımları
çevresinde oluşur. Fakat, Batılı düşüncelerin --pozitivist-- bir yaklaşımla
Türkiye'ye aktarılmak istenmesi o dönem için en radikal çözümdür. Nitekim,
Osmanlı içindeki devrimci birikimlerin en radikal ve en bütüncü temsilcisi
olan Mustafa Kemal Atatürk, genel eylemini hemen pozitivist düşünce biçiminin
içine oturtmuştur.

Türkiye'de Pozitivizm Geleneği
Atatürk'ün eylemi, düşünsel olarak da, siyasal olarak da Osmanlı içinde
Tanzimat'tan beri oluşagelen birikimlerin bir sonucudur. Bu açıdan
düşünüldüğünde, Türk Devrimi'nin düşünsel planda pozitivizme oturmuş
olmasında şaşılacak hiçbir taraf yoktur.
Halkevlerinin kurucusu Dr. Reşit Galip ile yaptığı bir konuşmada Atatürk'ün
söylediği şu sözler, tam bir pozitivist felsefenin yansımasıdır: --Benim manevi
mirasım, bilim ve akıldır. Zaman hızla dönüyor. Böyle bir dünyada asla
değişmeyecek yargılar getirdiğini ileri sürmek aklın ve bilimin gelişmesini
yadsımak olur.-- (Koloğlu, tarihsiz:48).
Taner Timur, Türk Devrimi'nin hemen hemen tümüyle --pozitivist ideoloji--ye
dayandığını öne sürerken şöyle diyor: --XIX'uncu asırda Avrupa'da keskinleşen
sınıf kavgalarının ideolojik ifadesi idealizm-materyalizm çatışması şeklinde
ortaya çıkmıştı. Aslında, idealizm-materyalizm mücadelesinin tarihi eskidir
ve eski Yunan'a kadar gider. Ancak burjuva devrimlerinden önce idealizm,
dinci idealizmin tekelindeydi ve kilise tarafından temsil ediliyordu. Oysa,
XIX'uncu yüzyılda müsbet ilimlerin gelişmesi, bir yandan kilisenin itibarını
sarsmış ve idealizmin laik biçimlerde savunulmasına yol açmış, diğer yandan
da geleneksel mekanik metaryalizm yerine diyalektik materyalizmin doğuşunu
sağlamıştır. Burjuva çıkarları bu dönemde çeşitli ideolojiler tarafından
savunulmuştur. Ancak bunlardan bir tanesi vardır ki, Batı'dakinden farklı
nedenlerle Jön-Türkler'den itibaren Osmanlı aydınlarını etkilemiş ve Türk
Devrimi'ne de temel , teşkil etmiştir. Bu ideoloji pozitivizmdir.--(Timur,
1971:128-129). Yine Timur; bir yanlış anlamayı önlemek için, --pozitivizm--den
anlaşılan kavramı şöyle belirtiyor: --Ancak bugün bir fikir akımını veya
sosyal teoriyi --pozitivist-- olarak nitelendirirken dayanılan şey, Comte'un
bugün için önemi kalmamış olan teorileri değil, yöntemidir.--
(Timur, 1971:129).

Timur, pozitivist düşüncenin, Osmanlı aydınları tarafından benimsenmesini
de şöyle açıklıyor:
--Osmanlı bürokratları ve aydınları Batı'nın --üstünlüğü--nü açıklayacak ve
bize aktarılacak bir --sihirli değnek-- aramakla meşguldüler... Pozitivizm ve
dayandığı ilim anlayışı, hem Batı'nın üstünlüğünü açıklamak, hem de
Hıristiyanlığa bulaşmamış olmak erdemlerine sahipti. Toplumsal ahenk fikri
ile de, sınıfsal açıdan her türlü uzlaşmaya elverişli olan küçük burjuva
özlemlerine cevap veriyordu... A. Comte'dan sonra ikinci ve çok önemli bir
pozitivist sosyolog olan Durkheim'in de Türkiye'de çok tanınmış olması
anlamlıdır. İttihat ve Terakki'nin fikir babası Ziya Gökalp, Türkçülüğün
Esasları'nda Durkheim'in --kollektif bilinç-- kavramını tarihi maddeciliğin
sınıf çelişkisine karşı kullanmıştır.-- (Timur, 1971:132-133).
Gerçekten de genç Türkiye Cumhuriyeti'nin --imtiyazsız sınıfsız, kaynaşmış
bir kitleyiz-- sloganında belirginleşen --dayanışmacılık-- (o zamanın deyimiyle,
tesanütçülük) anlayışı da kaynağını pozitivist düşünceden alıyordu (Ayraç
içindeki açıklamalar benim. E.K. Bu konuda farklı ve eleştirel bir yaklaşım
için Mazrui, 1981:11'e bakılabilir.), (Kili, 1969:91-94).

Aslında Timur'un ve Kili'nin pozitivizmin yorumu hakkındaki
değerlendirmeleri çok yerindedir. Gerek Türk aydını, gerek Mustafa Kemal
Atatürk, pozitivizmi, bilimin egemenliği biçiminde algılamışlar; böylece, onu,
dine ve geleneğe karşı kullanmışlardır. Ayrıca, toplumsal içerik bakımından
da, çatışmacılığın yerine --uyum-- düşüncesinin egemen kılınmasında işlev sahibi
yapmışlardır.
Atatürk'ün --Dünyada her şey için, medeniyet için, hayat için, muvaffakiyet
için en hakiki mürşit (yol gösterici, aydınlatıcı) ilimdir, fendir.-- sözü hem
Türk Devrimi'nin ruhunu, hem de ne denli pozitivizme dayalı olduğunu
yansıtmaktadır (Ayraç içindeki açıklamalar benim E.K.).
Atatürk Devrimleri'nin tohumlarının İttihat ve Terakki dönemindeki
--Batılılaşma-- akımına dayalı çözümlerde yattığı anımsanırsa, pozitivizmin
Türk toplumu içindeki sürekliliği daha iyi anlaşılabilir. Bilindiği gibi,
İttihat ve Terakki ismi bile özellikle o dönemin liderlerinden Ahmet Rıza'nın
kişiliğinde simgeleşen bir pozitivizme bağlılığı belirtir. İntizam ve Terakki
anlayışı giderek İttihat ve Terakki olmuş ve Atatürk'ün içinde yetiştiği
ortamı büyük ölçüde etkilemiştir (Akşit, 1980:80) . Yazı devriminden laikliğe;
laiklikten milliyetçiliğe kadar hemen hemen bütün Atatürk devrimlerinin
temelleri İttihat ve Terakki dönemine kadar gider (Lewis, 1968:238).

Ergil'in ilginç bir çalışması, Atatürk'ün karşı-emperyalist eyleminin
temellerinin bile İttihat ve Terakki sırasında atıldığına işaret ederek, Türk
Devrimi'nin pozitivist niteliği ile karşı-emperyalist niteliğinin köklerini
toplumsal ve siyasal yapıda birleştirir (Ergil, 1995).
Türk Devrimi, pozitivist düşünceyi hemen hemen tümüyle uygulamaya
aktarmıştır. Pek doğal olarak burada söz konusu olan, Comte'un --dünya dini--
değil, --pozitivist düşünce ilkeleri--dir.
Aslında, belki de Comte'un kendi çağdaşları arasındaki --gecikmiş-- niteliği,
dinsel bağnazlığı henüz kıramamış olan, bu yüzden de Batı Avrupa'nın gerisinde
kalmış bulunan Osmanlı İmparatorluğu tarafından kullanılabilecek bir model
kurmasına yol açmıştı. Bir başka deyişle, Comte'un --ileri dönük-- olmaktan çok,
--geçmişin değerlendirilmesi--ne dayalı modeli, ancak --düşünce sistemi--
bakımından Batı Avrupa'nın gerisinde kalmış bir toplumda gerçekten --devrimci--
olabilirdi.

Nitekim, pozitivizmin, Mustafa Keınal Atatürk'ün elinde bu denli işlevsel
olabilmesinin altında yatan gerçek, Osmanlı toplumunun hem siyasal otoritenin
kaynağı bakımından, hem de toplum yapısı açısından dine dayalı bulunmasıydı.
:::::::::::::::::::
3-) Sınıfsal Devrim Modeli ve Türk Devrimi
Günümüz dünyasına biçim veren ondokuzuncu yüzyıl Batı Avrupa'sının en
önemli ürünlerinden biri de --sınıfsal devrim-- modelidir. Marx ve Engels
tarafından geliştirilen bu model de, bütün benzerleri gibi, tüm insanlığı
belli bir biçimde yoğurmaya yöneliktir. Yine tüm benzerleri gibi, temelinde
ondokuzuncu yüzyıl Batı Avrupa'sının özellikleri yatmaktadır. Marx ve Engels'e
tarihsel maddeci açıdan yaklaşan Moskova, Marx-Engels Enstitüsü Müdürü
Riazanov, Sosyalist Akademi'de verdiği derslerde şöyle diyor: --Marx ve
Engels'in yaşamları üzerine hazırladığımız bu çalışma, kendilerinin
geliştirdiği ve uyguladığı bilimsel yönteme uygun olarak yapılmıştır. Kişisel
dehalarına rağmen, Marx ve Engels de son tahlilde belirli bir tarihsel anın
adamlarıydı. İkisi de olgunlaşırken, yani aile çevrelerinin etkisinden yavaş
yavaş çıkarlarken, dosdoğru, temel özelliklerini Temmuz Devrimi'nin
(Fransa'daki 1930 Devrimi) Almanya üzerindeki etkilerinin, bilim ve felsefenin
dev adımlarla ilerlemesinin, işçi ve devrim hareketlerindeki büyümenin
belirlediği bir tarihsel çağın girdabı içine sürüklenmişlerdi. Marx ve Engels,
yalnızca belirli bir tarihsel dönemin ürünleri değildiler; kökenleri
itibarıyle özel bir bölgenin, Ren eyaletinin insanlarıydılar: Ren, Almanya'nın
tüm parçaları içinde en uluslararası özellik taşıyan, en sanayileşmiş ve
Fransız Devrimi'nin etkisine en açık bölgeydi.-- (Riazanov, 1978:43).

Sınıfsal devrim modeli de geniş kapsamlı bir tarih incelemesine dayanır.
Ondokuzuncu yüzyıl Batı Avrupası'nın çalkantılı yılları, tüm düşünürler gibi
Marx ve Engels'i de, çevrelerinde olup bitenleri anlamak için tarihe
yöneltmiştir.
Tarih incelemelerinden çıkan sonuca göre Marx, insanoğlunun yazgısının
uzlaşmaz sınıflar arasındaki çatışmalarla belirlendiğini savunur. Bu nedenle
de insanlığın tarihini sınıf çatışmalarının tarihi diye niteler (Marx and
Engels, 1973-a:108-109). Sınıf çatışmaları sonunda insanlığın ondokuzuncu
yüzyıl Batı Avrupası'nda eriştiği nokta, artık biri burjuvazi, öteki
protelerya olarak iki büyük sınıf arasındaki savaşımdır.
Burjuvazi, Engels'in, Komünist Manifesto'nun 1888 baskısına koyduğu nota
göre, çağdaş kapitalistler ücretli işgücünün işvereni ve toplumsal üretim
araçlarının sahipleridir. Yine aynı notta Engels, proleteryayı da üretim
araçlarına sahip olamayan ve yaşamak için emeğini satmak zorunda bırakılan
çağdaş ücretli işçiler olarak tanımlıyor.
İşte --sınıfsal devrim-- modelinin temelinde sınıf çatışması, güncel olarak
da burjuvazi ile proleterya'nın savaşımı yatmaktadır. Tüm insanlık tarihi
boyunca gelişen bu sınıf çatışması Marxçılara göre artık son aşamasına
gelmiştir.

A) Sınıfsal Devrim Kuramındaki Determinizm
Sınıfsal devrim modeli de insan toplumlarının zorunlu olarak belli
aşamalardan geçerek, kaçınılmaz bir sona doğru geliştiğini savunur.
Her toplum, üretim güçleri ve üretim ilişkileri tarafından oluşturulan
üretim biçimlerine dayalıdır. Üretim güçleri, makineler, araç ve gereçler,
iş konuları ve insanlardan oluşur. Bu güçler; hep birlikte insanlar
arasındaki üretim ilişkilerini düzenlerler. İşçi ile patron, ağa ile köylü
arasındaki ilişki, üretim ilişkisidir. Bunu belirleyen olay, endüstri ya da
tarım konularında kullanılan araç ve gereçlerdeki değişme ve gelişmeler,
çeşitli mekanizmalar yoluyla toplumun tüm kurumlarını ve yapısını etkiler.
Çeşitli gelişme, keşif ve icatlar sonunda, insanoğlunun kullandığı araç,
gereç ve makineler teknik olarak daha mükemmelleşir. Bunların gelişmesiyle,
insanoğlunun makineleri kullanma biçimi de değişir. Örneğin, işbölümü daha
ileri ve etkin bir nitelik taşır. Böylece, temeli maddedeki değişmeye bağlı
olan gelişmeler sonunda, bir toplumun üretici güçleri; o toplumun genel
üretim ilişkileriyle uyuşmazlığa düşer. Bu durumda, toplumun üretim biçimi
değişmek zorunda kalır. İşte toplumsal devrim budur (Marx, 1904:10-13). Bütün
bu mekanizmanın altında, mevcut üretim biçiminin eski üretim araçları
teknolojisi tarafından ve eski sınıflar aracılığıyla oluşturulmuş olması, bu
nedenle de çağdaş teknolojiye ve sınıflara uyum sağlayamaması gerçeği
yatmaktadır.