Devrim tarihi ve Toplu Bilim Atatürk

Ekonomik özellikleri bakımından bu ülkeler ya tarıma ya da montaj
aşamasında sanayiye dayalı toplumlardan oluşurlar. Gerek teknolojik girdiler,
gerekse doğrudan hammadde girdilerinin önemli bir bölümü ya dolaylı ya da
çoğu zaman olduğu gibi, doğrudan, gelişmiş teknolojiye sahip ülkelerce
bağımlıdır. Tasarruflar ve buna bağlı olarak yatırımlar düşüktür. Dışsatım
olanakları sınırlı olduğundan, dış ticaret sürekli açık verir. Ekonominin her
dalında verimlilik düşüktür.
Toplumsal özellikleri bakımından bu ülkelerdeki sınıflar, çağdaş bir
kapitalist toplumdaki sınıflardan farklıdır. Ne sermaye sınıfı, ne de işçi
sınıfı, ileri teknoloji ülkelerinde görülenlere benzer. Her ikisi de kendi
arasında küçük parçalara bölünmüştür. Bu yüzden, burjuvazinin gelişmemiş bir
bölümü, --ulusal-- bir görüntüye bile sahip olabilir. Öte yanda, işçi sınıfı,
kendi sınıfının hemen hemen tüm öznel (sübjektif) koşullarından yoksundur. Ya
da öznel koşullar (ideolojik öğeler) tümüyle, nesnel koşullardan bağımsız bir
biçimde gelişmiştir.
Önemli ve etkin bir biçimde feodal kalıntılar vardır. Her ne kadar, bunlar,
artık yok olmakta iseler de güncel olarak, toplumsal ittifaklarda
ağırlıklarını duyururlar.

Bu tür toplumlarda, kentleşme, sanayileşme oranını aşmıştır. Bu yüzden
kentler, işçi ve küçük-büyük burjuva ve teknokrat-bürokratlardan çok,
işsiz-güçsüz takımından oluşur. Bir başka deyişle, bu kentlerde, en kalabalık
kesim, lumpenproleteryadır.
Kültürel özellikleri bakımından bu ülkeler, hızla değişen bir değerler ve
inançlar sistemine sahiptir. Bu nedenle, bu toplumlarda geleneksel ve çağ
gerisi değer ve inançlarla birlikte yaşayan çağdaş değer ve inançlar da
görülür.
Özellikle tüketim kalıpları bakımından, gelişmiş sanayi ülkelerinin
taklitçisidirler. Beklentiler yüksek, bunları karşılamak için yollar
sınırlıdır. Eğitimden konuta, giyimden toplumsal güvenliğe dek, yüksek
beklenti düzeyleri, toplumun normal sistemi içinde çok zor yerine getirilir.
Oktay Rıfat'ın uazgelişmişliğin sadece çalışanların, daha çok yoksul halkın
sırtına abanmış bir geri kalmışlık sorunu olduğunu sanmak yanlıştır.-- savı
son derece doğrudur (Rıfat, 1976:10) . Teknolojik bakımdan geri kalmışlık,
toplumun tüm kesimlerinde ve tüm alanlarda kendini duyurur.

Tütengil, geri teknolojik ülkelerin en önemli özelliğinin, toplumun çeşitli
ögeleri arasındaki dengesizlikler olduğunu vurguluyor (Tütengil, 1971:129) .
Bu dengesizlikler yalnız --eski yapı-- ile --değişen yapı-- arasındaki
dengesizlikler değil, aynı zamanda --nüfus artışı--, --coğrafi hareketlilik-- gibi
süreçler bakımından da görülen sürtüşmelerde ortaya çıkar. Böylece, teknolojik
bakımdan geri ülkelerin en önemli özelliklerinden biri, --istikrarsızlık--
olmaktadır. Ayrıca, bu ülkelerdeki tüm toplumsal ve teknolojik göstergeler,
dünya standartlarının altındadır (Kongar, 1978:190) .
İşte bu niteliklere sahip olan teknolojik bakımdan geri ülkeler, gerek
dünya siyasal arenasında Birleşmiş Milletler yoluyla güçlenen rollerinden,
gerekse kapsadıkları büyük nüfus miktarından dolayı, artık insanoğlunun temel
sorun alanlarından birini oluşturmaya başlamışlardır.
Türkiye'nin de içinde yer aldığı bu grup ülkelerin yazgıları, ileri
teknolojiye sahip ülkelerin tarihlerinden ve geleceklerinden ayrılamaz. Nasıl
ki, bu ülkelerin yapılarını tarihsel olarak, ileri teknoloji ülkeleri
belirlemişlerse, bu ülkeler de ileri teknoloji ülkelerinin geleceklerini aynı
oranda etkileyeceklerdir.

2-) Merkez-Çevre Kuramına Dayalı Karşı-Emperyalist Devrim Modeli ve Türk
Devrimi
Ondokuzuncu yüzyılda özellikle Batı Avrupa'yı altüst eden sanayi devrimi
sonrası devrim kuramları, pek doğal olarak gerçeklik ve geçerliliklerini
günümüzde önemli ölçüde yitirdiler. Çünkü bir yandan ileri teknoloji ülkeleri,
kendilerini bu kuramlara göre ayarladılar. Öte yandan, geri teknoloji
ülkeleri de dünyanın siyasal sahnesinde önemli yerlerini aldılar.
Bu durumda Marcuse gibi düşünürler, Batı Dünyası için yeni kuramsal
çalışmalar yaparken, Fanon, Debray gibi eylemciler de, bir anlamda
--eylemlerinin felsefesi--ni oluşturmak için çaba harcıyorlardı.
Durum hiç kuşkusuz, yeni bir dünya düzeni ve yeni olgular çerçevesinde
özellikle --geri teknoloji ülkeleri--nin --köklü ve hızlı ilişki değişmesi--
(devrim) açısından yeniden ele alınmalarını gerektiriyordu.

--Geri teknoloji ülkelerin pek çok nedenle artık tek başlarına ele
alınamazlar. Özellikle, haberleşme ve ulaşımın son derece yoğunluk kazandığı
günümüz dünyasında, gerek üretimin özellikleri, gerekse pazar bulma sorunları
tüm ülkeleri tek bir sistemin çeşitli parçaları yapmıştır.
İşte --geri teknoloji ülkeleri--ni böyle bir sistemin bağımlı değişkenleri
olarak gören ve bu ülkelerdeki çözümü ancak karşı-emperyalist bir devrime
bağlayan yaklaşım, son yıllarda sözünü ettiğim değişmeleri dikkate alarak
ortaya çıkmıştır. Bu yaklaşımın dünya çözümlemesi --merkez-çevre--
(center-periphery) kuramı adı ile bilinir.
A) Merkez-Çevre Kuramının Determinist Niteliği
Tüm öteki devrim kuramları gibi, --merkez-çevre-- kuramı da determinist
niteliktedir. Yalnız bu kuramdaki determinizm, belli bir ekonomik düzeni veri
olarak aldıktan sonra işlemeye başlar. Bu ekonomik düzen de --kapitalist--
düzendir. Kuramın belkemiği şöyle oluşmaktadır:

Kapitalist dünyada ilişkiler, birbirine bağımlı bir biçimde gelişir. Bu
ilişki ağı içinde gelişmiş ülkeler ile gelişmemiş ülkeler arasındaki ilişki
artık bir sermaye ilişkisine dönüşmüştür. Gelişmiş ülkeler --merkez-- ya da
--metropol-- ülkelerini, gelişmemiş ülkeler ise --çevre-- ya da --uç-- ülkelerini
oluştururlar. Birtakım iddiaların tersine kapitalizm, devletin ekonomik
olayları serbest bırakması değil, tam tersine, ekonomik olaylara belli bir
biçimde müdahalesi sonunda ortaya çıkmıştır (Wallerstein, 1974:348).
İşte bu --merkez-- ya da --metropol-- ülkelerle --çevre-- ya da --uç-- ülkeler
arasındaki ilişki, temelde bir --sermaye-- ilişkisidir. Çünkü, tekelci
kapitalist aşamada, durgunluğa doğru olan eğilim sonucu, gelişmemiş ülkelere
doğru yapılan ihracat temel olarak bir sermaye ihracıdır. Bu ihracata dayalı
olan emperyalizm ise, --çevre-- ya da --uç-- ülkelerdeki sanayileri, kendi
ülkesindeki sanayilere rakip değil, destek olarak geliştirir. Bir başka
deyişle, çevre ülkelerinin ekonomileri, ancak merkez ülkelerinin ekonomilerine
destek oluşturmaları için, bu ülkelerce denetlenirler (Dobb, 1937:230-235).
Hiç kuşkusuz, kapitalizmin, emperyalizm yolu ile de olsa, bir ülkeye
girmesi, o ülkede, üretici güçleri geliştirici etkiler yapacaktır. Örneğin,
feodal kalıntıları simgeleyen toprak ağalığının çöküşünü hızlandıracaktır.
Montaj aşamasında bir sanayileşmeyi destekleyecektir.

Gelişmemişliğin Kapanı
Oysa, gelişmiş ülkelerle ilişkiye giren gelişmemiş ülkeler, bu ülkeler
tarafından sömürüldükleri için, bir türlü yukarıdaki bu aşamaları geçip,
gerçek bir sanayileşme düzeyine ulaşamıyorlardı. Çünkü, gelişmiş ülkeler,
büyük kar oranlarına bağlı olan bir sömürü ilişkisi ile bu ülkelerdeki artı
değeri kendi ülkelerine aktarıyorlardı (Baran, 1974).
Fakat, sömürü yalnız yüksek karlardan, yani gelen sermayeyi bile aşan
karlardan dolayı oluşmuyor. Ayrıca, geri teknolojiye sahip ülkeler daha büyük
ölçüde emek yoğun, yani işgücü oranı yüksek mal üretip sattığı halde, gelişmiş
ülkeler, daha çok sermaye yoğun (makine yoğun) mal üretip sattıklarından, iki
tür ülke arasındaki alışverişte, fiyatlar, daha çok sermaye yoğun (makine
yoğun) malların lehine oluştuklarından, sürekli olarak, fiyat düzeni yoluyla
azgelişmiş ülkelerden, gelişmiş ülkelere artı değer aktarılması oluyor
(Keyder, 1976:41-48).

--İleri teknolojiye sahip ülkeler-- ile --geri teknolojiye sahip ülkeler--
arasındaki sömürü ilişkisinin mekanizmaları bununla da bitmiyor. Dünya
ülkelerinde işçi ücretleri, birbirlerinden farklı oldukları için, aynı saat
çalışan işçilere ödenen ücret farklıdır. Malların değerleri ve fiyatları,
genelde dünya ekonomisinde eşitlendiğinden, düşük ücretle çalışan işçilerin
ülkelerindeki kapitalistler, üIkelerinde büyük sömürü oranlarından elde
ettikleri karları, yüksek ücretli işçilerin ülkelerindeki kapitalistlere
kaptırmaktadırlar (Emmanuel, 1972). Üstelik, çevre ülkelerinde imalat, biri
kapitalist, öteki kapitalizm öncesi; tarım da, biri makineleşmiş, öteki
makineleşmemiş tarım olarak iki ayrı kesimden oluştuğundan, bu süreç daha da
pekişen bir biçimde kendini göstermektedir (Emmanuel, 1976:63-64).
İşte merkez-çevre kuramının determinizmi bu noktada belirlenmektedir:
Bütün bu sömürü ilişkisi, kapitalist bir ortamda yer almaktadır. Daha doğru
bir deyişle, --kapitalizm, merkez ve uydu ülkeler arasındaki bu hiyerarşik
sömürü ilişkisidir.-- (Frank, 1967;Gülalp, 1979:30) . Böylece, sömürü ve
--merkez-çevre-- hiyerarşisi, kapitalist dünya içindeki gelişmemiş ya da
azgelişmiş ülkelerin yazgısı olmaktadır.

Bu nedenle, şimdiye kadar üretilmiş bulunan kalkınma modelleri, geri
teknolojiye sahip ülkeler tarafından kullanılabilir modeller olmak niteliğine
sahip değillerdir (Dos Santos, 1968:60). Bu yüzden geri teknolojiye sahip
ülkeler, içinde bulundukları sömürü ilişkisini kırabilmek ve ileri
teknolojiye sahip ülkelerle yarışabilmek için kendi aralarında işbirliğini
sıkılaştırmak ve geliştirmek zorundadırlar (Kongar, 1979-c) . Bu çözüm,
--merkez-çevre-- kuramının determinizminin getirdiği kaçınılmaz bir uluslararası
gereklilik olarak ortaya çıkmaktadır.
Bu gerçeğin altında, ister ticaret, isterse yardım ilişkisi adı altında
olsun, dünya kapitalist sistemine bağımlı olan gelişmemiş ülkelerin yalnız
ekonomilerinin değil, sınıfsal yapılarının da kalkınma için gerekli
niteliklerden uzaklaşması yatmaktadır (Arrighi ve Saul, 1968).
Siyasal Şövenizm
İşin ilginç yanı, genellikle emperyalizm kuramına dayalı olarak
geliştirilen --merkez-çevre-- çözümlemesi ve buna dayalı olan --karşı emperyalist
devrim-- tezi, ekonomik olduğu kadar, siyasal gerekliliklere de dayanmaktadır.
Lenin'in çalışmasıyla ekonomik temelleri açısından olgunluk düzeyine erişen
--emperyalizm kuramı-- bir süre sonra, yine siyasal yönleri açısından ele
alınmaya başlandığında görüldü ki, olayın altında salt kapitalizmin iç
dinamiğinden doğan gerekler değil, şöven bir milliyetçiliğin izleri de vardır
(Fieldhouse, 1968) . Emmanuel'in de dediği gibi, --Uluslararası antagonizmler
her zaman otomatik olarak sınıf mücadelesine indirgenemez. Bazen fabrikadaki
antagonizmlerden ulusal antagonizmlere geçmemiz gerekir. Bu düzeyde, bir
yandan, büyük uluslararası sermayeyle azgelişmiş halklar arasında; öte yandan
da beyaz yerlilerin ve onların devletlerinin bu halkları tam olarak
kolonileştirme tehdidinde bulundukları topyekün köleleştirme ve hatta fiziksel
imha arasında ortak bir ölçü yoktur.-- (Emmanuel, 1975:41).

B) Merkez-Çevre Kuramındaki Toplum Modeli
Günümüzdeki azgelişmiş toplum modellerinin temelinde iki farklı görüş yatar.
Birinci görüşe göre, bugünün azgelişmiş toplumları, yine bugünün gelişmiş
toplumlarının geçmişleriyle aynı yapıya sahiptirler. Bir başka deyişle,
bugünkü azgelişmiş toplumlar, yarınki gelişmiş toplumlardır. Gerekli zaman
geçtiğinde, onlar da gelişme çizgisinde, ileri teknoloji ülkelerinin
yapılarına kavuşacaklardır. Genellikle Batılılaşma ve modernleşme kuramlarının
temelini oluşturan bu görüş artık çok önemli eleştirilere konu olmaktadır.
İkinci görüşe göre, azgelişmişlik ne geleneksel, ne de özgün bir olgudur.
Azgelişmiş ülkelerin bugünkü durumlarının ise gelişmiş ülkelerin dünkü
durumlarıyla uzak yakın hiçbir ilişkisi yoktur. --Bugünün gelişmiş ülkeleri
bir zamanlar gelişmemiş olsalar da hiçbir zaman azgelişmiş olmamışlardır.--
(Frank, 1975:104). Çünkü, bugünkü azgelişmiş ülkeler, çok gelişmiş ülkelerle
etkileşim içinde bu noktaya gelmişlerdir. Bir başka deyişle, bugünkü
azgelişmiş ülkeler, merkez ülkelerinin ürünüdürler. Çevre ülkelerini, yani
azgelişmiş ülkeleri bu duruma getiren olay, bunların merkez ülkeleriyle olan
ilişkileridir. --Bu ilişkiler kapitalist sistemin, dünya çapındaki yapı ve
gelişmesinin zorunlu bir parçasıdır.-- (Frank, 1975:105).
Görüldüğü gibi, birinci görüş, daha çok iç dinamiğe, ikinci görüş ise daha
çok dış dinamiğe önem vermektedir.