Tipografi

PH ölçeği bir logaritmik ölçektir. Yani pH değerindeki l birimlik bir değişiklik asitlik veya alkalilikte 10 kat, 2 birimlik bir değişiklik 100 kat değişmeyi gösterir. Öyleyse pH'ı 4 olan bir madde pH'ı 5 olan bir maddeden 10 kat ve pH'ı 6 olan bir maddeden de 100 kat daha asidiktir.
Bilindiği gibi Ofset baskı, su ve mürekkep ilişkisine dayanmaktadır. Ofset baskıda suyun PH derecesi yani su sertliği burada (P) yoğunluğu, (H) hidrojen moleküllerini ifade eder. Ofset baskıda en ideal su sertliği yani PH 4.8 - 5,6 arasında olmasıdır. Suyun bu sertlik derecelerinden aşırı derecede sapması halinde örneğin 3 olması suyu asidik yapacağından kalıbın emülsiyonunda bozulmalar görülecek ve baskıya devam edilmesi halinde kalıbın tamamen silinmesi söz konusu olacaktır ki; buna kalıp uçması denir.
Bu duruma sebebiyet veren unsurlar ise;
1.Fazla tirajlı işlerde kâğıt tozlarının su haznesine karışması. Çünkü kağıdın yapımında kullanılan şap ve kağıdın ana malzemesi olan selüloz, asidik özellik taşımaktadır.
2.Ofset yardımcı maddeleri üreten firmalar tarafından hazırlanan hazne suyu yerine, çeşme suyu tercih edilmesi, hazne suyunun asidik olmasına sebep olur. Çünkü bu suların arıtma işlemleri sırasında kullanılan şap ve klor su sertlik derecesini etkilemektedir. Karşılaşılan bir başka sorunda suyun alkali yani bazik ortam yönünde bozulmasıdır.

Örneğin PH'ın 11 olması gibi. Bu durumda su sabunsu özellik göstereceğinden baskıda kalıbı yeterli oranda suya doyuramayacaktır. Bu durumda kalıbın iş dışında kalan yerleri suyu tutması gerekirken yeterli derecede nemlenemeyince mürekkebi kabul etmeye başlayacaktır ki buna ton tutma denir.
1. PH değerinin bazik ortanım yönünde bozulması,
2. Suya herhangi bir şekilde yağ karışması,
3. Su ve mürekkep ayarının doğru yapılamaması,
4. Kalıbın baskıya geçmeden önce üzerindeki zamk tabakasının bol suyla temizlenmesinin unutulması gibi ihtimaller başlıca ton tutma sebepleri olarak sayılabilir.
Tifdruk Baskı Tekniği
Tifdruk Baskı Tekniği Tifdruk bir çukur baskı sistemidir. Bu sistemde, boya alıp kağıda geçiren kısımlar çukurdadır. Bu teknik, ilk kez 15. yüzyılda Almanya'da uygulanmaya başlamıştır.

• Tifdruk baskının işleyiş sistemi şöyle açıklanabilir
Basılacak imge, metal kalıp üzerine kazınır ya da asitle yedirilerek oyulur. Daha sonra kalıbın bütün yüzeyi mürekkeple kaplanır ve yüzey üzerinde kalan mürekkep, silinerek temizlenir. Böylelikle kalıbın sadece kazınmış ya da oyulmuş yerlerinde mürekkep bırakılmış olur. Kalıp, üzerine kâğıt konularak silindirik kazanlı bir presten geçirildiğinde; çukurda kalan bölgelerdeki mürekkep kâğıt üzerine aktarılmış olur. Tifdrukta orijinale uygun baskı elde etmek için tipo ve ofset sisteminde olduğundan daha titiz çalışmak gerekir. Silindir hazırlamak için yarım ton pozitif film kullanılır.
Basılan iş, yazı veya çizgi de olsa filmin belirli yoğunlukta ve pozitif olması zorunluluğu vardır. Resim veya yazılar arasında yoğunluk (koyuluk) farkı bulunursa, ofsette olduğu gibi baskıda mürekkep ayarı ile düzeltilemez. Dolayısıyla, her çekilen pozitif film, densitometre ile mutlaka ölçülmeli ve yoğunluk sapmaları film üzerinde düzeltilmelidir. Klasik tifdrukta, pozitif yarım ton resim ve yazıların bir arada bulunduğu montaj, pigment kağıdına kopya edilir.

Pigment kağıdı, üzeri boyalı jelatinle kaplı 120-150 gram/m2 lik kartondur. Bu karton ****su selülozdan yapılmış ve tutkallanmıştır. Tutkallı olmasının nedeni, boyutlarını değiştirmemesini sağlamak içindir. Pigment kağıdının pH değeri yukarı, yani baz karakterde olursa, jelatin aşırı derecede kabarır. Pigment kağıdının üzerindeki jelatinin görevi, resmi taşımak, silindire aktarmak ve kabarma oranına göre asit'in silindire değişik oranlarda işlemesini sağlamaktır. Pigment kağıdı kesilirken, suyuna göre kesilmeli ve dik montajla çalıştırılmasına dikkat edilmelidir. Pigment kağıdı kesildikten sonra potasyum bikarbonat eriyiği içinde banyo edilerek, ışığa duyarlılık kazandırılır. Banyodan sonra cam üzerine bir rakle ile sıvazlanarak yapıştırılır. Kuruduktan sonra kendiliğinden kalkan pigment kağıdı 24 saat sonra kopya edilir. Bu zaman süresince duyarlılığı artar. Ancak sıcaklık, rutubet ve ışıktan korunması gerekir. Sonra pigment kağıdı tifdruk tramı ile vakum altında ark veya ksenon ışık ile pozlandırır. Burada kullanılan tram, kalıp silindiri üzerindeki boya çukurlarının ve çukur çevrelerinin oluşmasını sağlar.
Çukurların oluşmasını sağlayan kısımlar tram üzerinde siyah kareler halinde veya tuğla biçimindedir. Boya sıyırıcı raklenin temas ettiği kısımlar ise şeffaftır. Tifdruk tramını, ofset ve tipoda kullanılan tramlardan tamamen ayırmak gerekir. Çünkü tifdruk tramı, yarım tonları noktalara çevirmek için kullanılmaz. Yalnızca raklenin boyayı sıyırması için zemin teşkil eder. Normal işler ve çok renkli resim baskıları için kare noktalı tram tercih edilir. Ayrıca pigment kağıdının kopyasında soğuk ışık kullanılması yararlıdır, çünkü kağıt sıcaklıktan etkilenir. Tram kopyasından sonra pigment kağıdı, resim montajıyla birleştirilerek 45 derecelik bir açı ile oluşturulur.Pozlandırmada, pigment kağıdının kırmızı renkli jelatin tabakası, resmin yoğunluk farklarına göre değişik oranlarda sertleşir.

Kırmızı renk, ışığın kağıt derinliğine kadar ulaşmasını önler. Böylece resmin en açık tonunda dahi jelatin tamamen sertleşmemiş olur ve o bölgeler çok azda olsa silindir yedirmede asitten etkilenerek derinlik alır ve basılabilir. Pigment kağıdına, her iki pozlandırma da yapıldıktan sonra, silindir kopyası yapılır.
Pigment kağıdı, kopyadan hemen sonra bakır silindire kaplanmalıdır. Bekletilirse bikarbonatlı jelatin tabakası sertleşmeye devam eder. Bu nedenle bakır silindirin daha önce hazırlanması gerekir. Galvano, tifdruk silindir işlemleri için büyük önem taşır. Tifdrukta kullanılan silindirler çeliktir. Üzerine bakır kaplanır. Bu bakır kaplama galvano sistemi ile yapılır. Silindire bakır kaplama işleminde önce çelik silindire prensip olarak bir tabaka bakır kaplanır. Bu tabaka hem çeliği mekanik tesirlerden korur, hem de düz ve pürüzsüz bir satıh teşkil eder. Bunun üzerine, polisajdan sonra bir kat daha bakır kaplanır, ikinci bakır kaplama, ballard bakır kaplama ve temel bakır kaplama olarak iki şekilde yapılır. Ayar hassasiyeti bakımından, temel bakır kaplama işlemi artık pek tercih edilmemektedir. Daha çok Ballard bakır tabakası uygulama alanı bulmaktadır.
Pigment Kağıdının Silindire Aktarılması Üzeri bakır kaplı silindire, kopya edilmiş olan pigment kağıdındaki bikarbonatlı jelatin tabakasını nakletmeden önce, silindir yüzeyinin yağ ve pislikten iyice temizlenmesi gerekir. Aksi halde, hem iyi bir intibak sağlanamaz hem de yağlı kısımlara asit tesir etmez. Ayrıca, silindir yüzeyinin pürüzsüz ve parlak olması gerekir. Genellikle çok renkli işlerde pigment kağıdının silindire geçirilmesi, transfer makineleri ile yapılır. Fakat, titiz çalışmak kaydıyla el ile de yapılabilir. Çizgilerin çakışmasında, büyük dikkat gerekir. Pigment kağıdının hassas yüzü, kuru silindir yüzeyi ile çakışacak şekilde monte edilir. Montajda gösterilecek hassasiyet, ileride sağlanacak baskı ayarı için çok önemlidir. Pigment kağıdının, silindire tam intibakının sağlanması için, bir karşı silindirle pres yapılır. Sonra, silindir döndürülerek üzerine ılık su dökülür. Bu sayede pigment kağıdı, jelatinden ayrışır ve jelatin, silindire yapışır. Silindir ısısı 40°C ye ulaşıncaya kadar dönen silindir üzerine , yavaş yavaş ılık su dökmeye devam edilir. Sonra, su sıcaklığı kademeli olarak azaltılır ve silindirin atölye ısısına uyumu sağlanır

Sıcak su banyosunun yerine % 10 luk amonyumtiyosiyanat eriyiği ile soğuk banyoda yapılabilir. Bu yöntem ile, çalışma hızı artar. Banyo işlemi bittikten sonra, silindire ispirto dökülür. Silindirin tam kuruması, fon veya vantilatör vasıtasıyla yapılır. Artık, silindir üzerinde negatif bir jelatin rölyefi görülmektedir. Yedirme işlemine başlamadan önce, silindirin jelatinsiz yani basmayacak bölgeleri veya hatalı kısımları, asfalt lakı ile kapatılır. Silindir Yedirme ve Tashih İşlemleri Bu işlem demir 3 klorür ile yapılır. 35 ile 42 bome koyulukta, takriben 5-6 değişik yedirme banyosu hazırlanır. Yedirmeye, yüksek bomeli asitle başlanır. Bunun sebebi, yoğun asitin çizgileri tahrip etmemesidir. Çok sulu, yani düşük bomeli asit, bakırı içten yiyerek çizgileri tahrip eder. Derinlik kazanıldıkça, sıra ile düşük bomeli asitlerle yedirmeye devam edilir. Tecrübeli bir asit ustası, değişik bomeli asitlerle, silindirde değişik derinlikler elde ederek işe zengin detay kazandırır. Tabii, bunun tersi de olabilir. Tecrübesiz bir asitçi, koca silindiri kolayca bozabilir.
Asitle yedirme süresinin kolay tespiti için, işin yanına mutlaka bir gri skala konmalıdır. Gri skala, aynı zamanda gradasyonun takibi için de faydalıdır. Yedirme işlemi sona erdikten sonra, silindir baskıya hazırdır. Tifdruk silindir hazırlama işlemi uzun zaman alır ve pahalı bir sistemdir. Bu kadar emek ve masrafın boşa gitmemesi ve zaman kaybının önlenmesi için silindirden prova baskısı çekilir. Gerekirse, silindir üzerinde, arttırma ve eksiltme tashihleri yapılır. Arttırma tashihi, silindir çukurlarının daha çok derinleştirilmesi ve resim tonunun daha yükseltilmesi demektir. Arttırma tashihi için öncelikle silindir yüzeyi çok iyi temizlenmelidir. Temizlenip kurutulan silindire, merdane ile asite dayanıklı boya verilir. Boya verilirken yedirilmek istenen çukurluklar çıplak kalır. Korunmak istenen çukurluklar ise bu boya ile doldurulur. Duruma göre boyanın yoğunluğu ayarlanır. İstenen derinliğe ulaşılınca yedirme tamamlanmış olur. Eksiltme tashihi ise silindir çukurlarındaki derinliğin çeşitli metotlarla azaltılarak, resim tonunun zayıflatılmasına denir.

Eksiltme tashihi için uygulanan metotlar şunlardır :
1) Silindir yüzeyi ince zımpara kağıdı ile zımparalanır. Zımparalama dairesel hareketlerle ve ksilol ile yaş olarak yapılırsa, derinlik yavaş yavaş azaltılır. Şayet zımpara kuru olarak yapılırsa, derinlik daha süratli azaltılmış olur ve resim kontrastlaşır.
2) Zımpara tozu, suyla merhem şekline getirilir ve keçe ile silindir yüzeyine sürtülerek tashih yapılır.
3) Silindirdeki çukurluklar asfalt lakı ile doldurulur. Yüzeyi de asitle hafif yedirilir ve polisaj yapılır. Böylece derinlik azaltılmış olur. Yedirme asidi olarak nitrik asit veya amonyumpersülfat çözeltisi kullanılırsa, silindir oksitlenmesi pek fazla olmaz.
4) Galvano sistemi ile çizgiler doldurulur. Böylece fazla yedirilen yerlerdeki derinlik azaltılmış olur.

5) Silindir yüzeyindeki delikler veya bazı silinmesi gereken yazılar silindir temizlendikten sonra bakır - cıva alaşımı ile doldurulur, bir anlamda lehimlenir. Soğuyan yüzey polisaj yapılarak pürüzsüz hale getirilir. Delik kapatma için gümüş - cıva alaşımı veya harf metali kullanılır. Kopya için kullanılan pigment kağıdı, ıslak olarak çalışıldığı için boyutlarını değiştirebilmektedir. Bu sebeple onun yerine polyester filmler(autofilm) geliştirilmiştir. Bu filmler pigment kağıdındaki jelatin tabakasına sahiptir. Uygulaması da aynıdır. Yalnız, kağıt yerine taşıyıcı olarak polyester film kullanılır. Polyester taşıyıcı ile jelatin arasında strip film olarak adlandırılan bir bağlayıcı tabaka vardır. Bu tabaka, film silindire sarıldığı zaman jelatin tabakasının silindire kolay geçmesine yardımcı olur. Jelatinin hassaslaştırılması için alkol ve amonyum bikromat eriyiği kullanılır. Hassaslaştırma ve kurutma işlemi autotype makinesi ile yapılır. Autotype pigment filminin diğer bir özelliği de pigment kağıdına oranla çok daha çabuk kurumasıdır.
• Tifdruk Baskıda Tramlama Sistemleri
1) Derinliği değişik tramlama sistemi
Bu sistem klasik sistem olarak bilinir. Pigment kağıdına önce tramı, sonra yarım ton pozitif montajı kopya edip, bunu silindire aktararak asitle yedirme işlemidir. Burada tramlar, yüzey itibarı ile aynı büyüklüktedir. Ancak, resim tonları değişik derinlikteki noktaların aldığı boya miktarları ile sağlanabilir.

2) Ototipi tifdruk tramlama sistemi
Renk ayırımı yapılmış olan yarım ton negatifler özel, magenta veya gri tifdruk kontakt tramı ile tramlanır. Tramlanan pozitif lith filmde değişik büyüklükte noktalar oluşur. Fakat noktaların çevrelerinde, raklenin boyayı sıyırması için gerekli olan çizgiler bulunur. Bu çizgiler tramlı pozitif, lith filmde şeffaf biçimdedir. Oto tipi tifdruktaki noktaların hiçbiri birbiri ile temas halinde değildir. Her nokta bağımsız olarak bulunur. Tramlı lith film emaye sıvanmış silindire sarılır. Pozlandırma makinelerine bağlanan silindir pozlandırılır. Silindir, pozlandırma süresince ekseni etrafında, belirli bir hızla döner. Dönerken de ince bir aralıktan ışık alır. Pozlandırma işlemi tamamlandıktan sonra, banyo makinesine takılan silindir, su ve alkol karışımı ile otomatik olarak banyo edilir. Banyo işlemi bitince, hava üfleyiciler vasıtasıyla kurutulan silindir banyo makinesinden çıkarılır.
3) ACIGRAF tramlama sistemi
ACIGRAF firması tarafından geliştirilen sistemde, renk ayırımı yapılmış olan yarım ton negatifler poligron respi tramla tramlanarak tramlı pozitifler elde edilir. Bu tramın özelliği, esas tram noktalarının arasında daha küçük, yardımcı tram noktalarının bulunmasıdır. Tramlı pozitif resim montajı Ballard bakır tabakalı silindire sarılıp pozlandırma yapılır. Pozlandırma yapılacak olan silindir üzerine emaye, püskürtülerek sürülür. Emaye püskürtme (sprey) işlemi makinede dönen silindir üzerinde yapılır. Pozlandırma için yalnız ksenon ışık kullanılır. Tramlama işleminde klişe veya ofset kalıbında olduğu gibi değişik büyüklükteki noktalar silindire aktarılmış olur. Silindirde poz veren kısımlar sertleşir. Diğer yerler silindir banyosu ile boşaltılır. Kullanılan emaye organik kolloit veya bikromat bulunmadığı için sıcaklıktan etkilenmez. İndirme işlemi sonunda, silindir yıkanır, emaye sökülür.

Elektronik silindir hazırlama(gravür) sistemi,
Elektronik tipo ve ofset gravür sistemlerini baz olarak almıştır.Bu sistemin önemli özelliği, orijinalden doğrudan doğruya baskıya hazır silindir hazırlanmasıdır. Pigment kağıdı kopyası ve klasik asitle indirme çalışmaları ve tram kopyası ortadan kalkmaktadır. Çünkü gravür makinesi, silindire elektronik ve mekanik olarak tramlanmaktadır. Makinenin elektronik ve mekanik çalışma üniteleri son derece hassas çalıştığı için baskı özellikleri önceden saptanabilmekte ve aynı iş, aynı kalitede tekrarlanabilmededir. Elektronik silindir hazırlama sisteminde iki silindir vardır. Gravür yapılacak silindir sağdadır. Soldaki ve sağdaki ile aynı büyüklükteki silindire orijinal, yani pozitif yarım ton, polyester, opak bir film sarılır. Bu film, renk ayrımı yapılmış ve tashih edilmiş negatiften kontakt yolu ile elde edilmiştir. Makine çalıştırıldığı zaman her iki silindir senkron (birlikte ve aynı hızda) olarak döner. Orijinalin bir başından başlayıp aydınlatan ışın, orijinalin aydınlık kısımları tarafından daha çok yansıtılır. Koyu yerler ise ışınları daha az yansıtır. Işının yansıtılma miktarına göre fotoselin elektronik hesaplayıcıya gönderdiği sinyaller farklıdır. Bu farklara göre diğer silindir üzerindeki gravür kalemi irili ufaklı gravür noktalarını silindire kazır. Kazılan noktalar baklava biçiminde ve derinlikleri de piramit şeklinde olur. Noktalar birbirleri ile bitişmediği için, nokta kenarlarında raklenin sıyırma çizgileri oluşur, kazınan parçacıklar vakumla emilerek dışarı atılır.