Dış Ticaret İşlemleri Kullanılan Belgeler

Akreditif Amiri (Aplicant, Orderer, Principal): Amir ithalatçı olup, kendi bankasına akreditif açtırma talimatı veren taraftır.

2. Amir Banka (Opening Bank, Issuing Bank): İthalatçının talimatı üzerine ihracatçı lehine akreditif açan ve bunu ihracatçının bankasına bildiren taraftır.

3. İhbar Bankası (Advising Bank): Gelen akreditifi ihracatçıya ihbar eden yerli bankadır.

4. Lehdar (Beneficiary) : Adına akreditif açılan, malı gönderip parasını tahsil edecek olan taraf yani ihracatçıdır.

Şekil 3‑1Basit bir akreditife şeması

Akreditif akışı aşağıda belirtildiği gibidir.
1. İthalatçının kendi bankasına akreditif açtırma talimatını vermesi,
2. Akreditif metninin mektup, telex, swift ile ihbar bankasına gönderilmesi,
3. Akreditifin ihracatçıya ihbar edilmesi,
4. Yükleme yapıldıktan sonra dokümanların ihbar bankasına ibrazı,
5. Dökümanların ya da vesaikin kontrol neticesi pozitif olduğunda, eğer ihbar bankası aynı zamanda bir teyit ve ödeme bankası ise ödemenin yapılması, değilse evrakın amir bankaya mal bedeli tahsili için gönderilmesi.
6. Akreditifin teyitsiz olması durumunda, mal bedelinin tahsili için evrakın amir bankaya gönderilmesi, teyitli olması durumunda ödeme ya da rambursman talimatı gereğince paranın tahsil edilmesi ve evrakın amir bankaya gönderilmesi,
7. Akreditif bedelinin tahsili karşılığında evrakın ithalatçıya teslim edilmesi,

1.1.1. Vesaik Mukabili Ödeme Şekli/ Cash Against Documents

Dış ticarette oldukça sık rastlanan ödeme şekillerinden biri de vesaik karşılığı ödemedir (documantary collectıons). Bu ödeme şeklinde mallar ithalatçıya gönderilirken, orjinal evrak ihracatçının bankasına verilmekte, ihracatçı bankası ya da aracı banka ihracatçıdan aldığı talimata dayanarak, orijinal evrakı ithalatçının bankasına yani muhabir bankaya römiz mektubu (remıttance letter) ekinde gönderir. Bu mektubda bedeli ithalatçıdan tahsil edildikten sonra, evrakın kendisine verileceği talimatı yer almaktadır. Böylece ithalatçı, mal bedelini ödemeden orijinal evrakı bankadan alamayacağı için, gümrükten malları çekemeyecektir. Burada ihracatçı için bir garanti bulunmaktadır. Ancak bu garantiyi fazla abartmamak gerekir.

Vesaik ödemede bulunan tarafları şu şekilde açıklayabiliriz.
Amir (principal): Tahsil işlemi için vesaiki bankasına veren ihracatçı firma.
İhracatçının Bankası (Remitting Bank): Amirin vesaiki verdiği banka
Muhatap(Drawee):Vesaikin tahsil ve kabul için ibraz edildiği alıcı (ithalatçı) 'dır.
İthalatçının Bankası/ Muhabir Banka (Collectıng Bank): Tahsil işlemine aracılık eden banka.

Vesaik Mukabili ödemenin riskleri: Alıcı ile satıcı vesaik mukabili ödeme şeklinde anlaşsalar dahi, ithalatçı siparişi verdikten ve ihracatçı üretime başladıktan, hatta malı sevk ettikten sonra, malı almaktan vazgeçebilir, mal kendi gümrüğüne gelse dahi mal bedelini ödemeyerek evrakı bankadan almayabilir.

1.1. Akreditif Türleri

1.1.1. Fonksiyonlarına Göre Akreditife Türleri



A. Cayılabilir, Kabili Rücu Akreditif (Revcable L/C)
Eğer açılan akreditif cayılabilir nitelikte ise, ihbar bankasına ve dolayısıyla ihracatçıya haber vermeksizin akreditif, amiri ve dolayısıyla ithalatçı bankası tarafından iptal edilebilmekte ya da şartları değiştirilebilmektedir. Bu bakımdan ihracatçı açısından güvencesi olmayan bir akreditiftir. (Tumay, 1986)

B. Dönülemez, Gayrikabili Rücu Akreditif (Irrevocable L/C)
Bir akreditifte varolan dört tarafın onayı olmaksızın iptal edilemeyen ve değişiklik yapılamayan akreditife, gayrikabili rücu akreditif adı verilir. Akreditif koşulları yerine getirildiği takdirde, ihracatçı malın bedelini mutlaka tahsil edeceğinden, güvenilir bir akreditiftir.


C. Teyitsiz Akreditif (Unconfirmed L/C)
Teyitsiz akreditifte, eğer akreditif vesaik görüldüğünde ödemeli ise, ihracatçı yükleme belgelerini kendi bankasına verdiği zaman, mal bedelini tahsil edememekte, bankası tahsil için evrakı akreditif bankasına göndermektedir.Akreditif bankası, gelen evrak koşullara uyduğunda, ödemeyi havale etmektedir.Vadeli ve kabul kredili akreditifte de, ihracatçının bankasi herhangi bir kabul ya da ödeme taahhüdü vermeksizin, evrakı olduğu gibi ithalatçının bankasına göndermektedir. Teyitsiz akreditifte, ihracatçının bankası herhangi bir sorumluluk yüklenmemekte, bir bakıma ithalatçının bankasının uzatılmış bir kolu olarak faaliyet göstermektedir.

A. Teyitli Akreditif (Confirmed L/C)
Teyitli akreditifte, ihracatçı sevk evrakını kendi bankasına verdiğinde mal bedelini alabilmekte, vadeli akreditifte vade sonunda parasını tahsil etmekte, kabul kredilide ise kendi bankasından aval alabilmektedir. Herhangi bir anlaşmazlık olduğunda yerli hukuk uygulanır.Teyitli akreditifin bir başka avantajı da akreditif vadesi Türkiye’de dolarken, teyitsizde vade, ithalatçının ülkesinde dolacağından, evrak gönderme süresinden yararlanılmış olunur.

B. Döner Akreditif (Rotatif, Revolving L/C)
Eğer ithalatçı aynı türden malı aynı ihracatçıdan sürekli alıyor ise, bu takdirde örneğin bir yıllık akreditif açtırarak parasını bağlamasına gerek yoktur. Açılan akreditif kullanıldığında, talimata gerek kalmaksızın, otomatik olarak yenilenir.

C. Devredilebilir Akreditif (Transferable L/C)
Akreditif metninde " transferable " sözcüğü mevcut ise, kendisine akreditif açılan ihracatçı, bu akreditifi bir başkasına devredebilir. Transferable akreditif ancak bir kez olarak devredilebilir. Başka bir değişle, ikinci lehdar kendisine devredilen akreditifi yeniden bir başkasına devredemez. Bu kural alıcıyı korumak içindir. Eğer açılan akreditif aynı zamanda kısmi yüklemelere de olanak sağlıyorsa, (bu durumda akreditif metninde " partial shipment allowed " ibaresi yer alır.) ilk lehdar aynı akreditifi birden fazla kişilere aktarabilir. (Kozlu, 1993)
D. Arka Arkaya Akreditif (Back to Back Credit)
Bu durumda alıcı, ithalatçı lehine devredilmez akreditif açmakta, ihracatçıda açılan bu akreditifi kredi garantisi olarak göstererek, sattığı malı kendisine satan imalatçı adına yeni bir alım akreditifi açtırmaktadır. Eğer ihracatçı açtırmış olduğu alım akreditifini kendi finansman olanakları ile karşılasa idi böyle bir karşı akreditif söz konusu olamazdı. Transferable akreditife oranla karşılıklı akreditif açtırmak ihracatçı için daha pahalıdır. Karşılıklı akreditifin içerik kazanması için hem satış hemde alış akreditiflerinin ödemelerinin aynı bankada yapılabilmesi gerekir. İmalatçı malı yükleyip evrakı bankaya verdikten sonra, satış akreditif bedelinin ihracatçıya düşen kar kısmı ayrılır ve kalanı imalatçıya ödenir. Daha sonra satış akreditifin tamamı karşı bankadan tahsil edilir. Kuşkusuz bankaların satış akreditif bedelini tahsil edebilmesi için, satış akreditifinin süresinin alış akreditifinin süresinden daha uzun olması gerekir.Karşılıklı akreditifler, ithalat açısından da kullanılabilirler. (Kozlu, 1993)

A. Peşin Akreditif (Red Clause, Down Payment L/C)
Peşin akreditifte, akreditif tutarının tamamı ya da bir kısmı, mal sevkıyatı yapılmadan ihracatçıya kullandırılır. Akreditife dayanarak tek bir yükleme yapıldığında peşin alınan bedelin akreditif tutarından mahsubu gerekir. Kısmi yüklemelerde ise, hangi yükleme ya da yüklemelerde mahsub edileceğinin belirtilmesi gerekir. Peşin akreditif garantili ya da garantisiz olur. Garantisizde, ihracatçının bankası peşin kısmı, ihracatçıdan bir garanti almaksızın kendisine öder. İhracat gerçekleşmezse ödediği parayı amir bankasından tahsil eder. Garantilide, ödenen peşin kısmı için ihracatçıdan garanti alınır. Peşin döviz alındığı halde ihracat gerçekleşmez ise, bu peşin dövizin Kambiyo mevzuatına göre 1 yıl içinde geri iadesi gerekir.

1.1.1. Ödeme Şekillerine Göre Akreditifler

A. Görüldüğünde Ödemeli Akreditifler (Sight L/C)
Bu tür akreditifte belgeler görüldüğünde ; teyitli akreditifte ihracatçının bankasında, teyitsizde ise ithalatçının bankasında ödenir.
B. Vadeli Akreditif (Deferred L/C)
Müşteriye vade tanınarak vade sonunda mal bedeli tahsis edilir. Teyitli akreditif olduğunda vade sonunda yerli bankadan, teyitsiz akreditifte ise ithalatçının bankasından mal bedeli tahsis edilir. Bu durumda belli bir sürenin sonunda mal bedelinin alınacağına dair bankadan bir yazı alınabilir. Ancak böyle bir belge kıymetli evrak niteliğinde olmadığından poliçe gibi kırdırılmaz. Vade sonunda mutlaka mal bedeli tahsis edileceğinden, malı alan ithalatçının malın kaliteli olmadığını iddia ederek, mal bedelini ödememesi gibi bir husus söz konusu değildir. Eğer ihracatçı vadeyi beklemeden para tahsil etmek istiyorsa, alıcı banka adına vadeli poliçe tanzim etmek durumundadır.

C. Kabul Kredili Akreditif (Acceptance L/C)
Banka adına çekilmiş vadeli poliçeyi ihracatçı isterse kırdırarak peşin mal bedeline kavuşabilir.Kambiyo mevzuatımıza göre, vadeli ve kabul kredili akreditiflerde vade en çok 180 gündür.

1.1.2. Teminat Akreditifi (Standby L/C)

Şimdiye kadar gördüğümüz akreditif türlerinde, bir işin yapılması karşılığında akreditif açılıyor ve bedeli tahsil ediliyordu. Standy akreditifte ise, işin yerine getirilmemesi halinde akreditif kullanılmaktadır. Örneğin bir Türk firması Libya 'da bir ihaleye katılmaktadır. Türk firması ihaleyi kazandığında, eğer ihaleyi zamanında yerine getiremezse, Libya firması tarafından kullanılmak üzere akreditif açmaktadır. Bu tür bir akreditif teminat mektubu niteliğinde olmaktadır.

1.1. İhracatta Finansman Şekilleri

İhracatçının siparişi aldıktan sonra, malı sevkıyata hazır hale getirebilmesi için, imalat aşamasında girdiler satın almak ve işçi ücretlerini ödemek veya aldığı malı aynen ihraç etmek istediğinde, bu malı almak için belli bir nakdi sermayeye ihtiyacı bulunmaktadır. Bu nedenle herhangi bir ihracatçının kendi öz kaynaklarının yanında, dış kaynak bulma olanakları konusunda bir bilgiye sahip olması gerekmektedir. İhracatta finansman şekillerini aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
1.1.1. İthalatçının İhracatçıyı Finanse Etmesi

Bu finansman şeklinde mal henüz gitmeden ithalatçı, mal bedelini önceden satıcıya göndermektedir. Peşin havale, peşin döviz veya akreditiflerde "Red Clause " türü, bu imkanı sağlamaktadır. Daha önce de gördüğümüz gibi bu tür finansman "Prefinansman" olarak adlandırılmaktadır. Prefinansman kanalıyla gelen döviz hesabının 1 yıl içinde kapanması şarttır. Tüm kredilerde olduğu gibi, Türkiye açısından bir kredi olması sebebiyle KKDF'ye tabidir. Bu oran peşin dövizde %6 'dır.

1.1.2. Döviz Kredisi (DKR)

Prefinansmanda ülkeye peşin dövizi getiren ihracatçı firma olmasına karşın, DKR'de bankalar bizzat dışarıdan döviz temin ederek bu dövizi, mal ve hizmet ihracatı ile uğraşan firmalara kullandırmaktadır. Bu tür dövizlerin faizi ; Türkiye para piyasasında ortalama olarak döviz bazında %15 - %17 oranında olmaktadır. Kambiyo mevzuatımıza göre bankalar, bu dövizi en fazla 1 yıl süreli kredi olarak getirtebilirler. Dolayısıyla bankalar bu krediyi, müşterilerine verirken 3 - 6 ay gibi anlaşmaya bağlı olarak süreler belirlemekte ve gerektiğinde bu süreleri 1 yıla kadar uzatabilmektedirler.

İhracatçıların döviz kredisi alabilmeleri için, her şeyden önce birlikte çalıştıkları banka ile ticari ilişkilerinin iyi olması gerekir. Bir anlamda ihracatçı, kendi adına kredi tahsis ettirir. Böyle bir kredi tahsisi için ayni ve nakdi teminatlar müşteriden alınır.

Kredi tahsisinden sonra diyelim ki, ihracatçının aylık sürede DKR 'ye ihtiyacı varsa, bu sürede ne kadar ihracat yapacağını beyan etmesi gereklidir. Bu bakımdan bankacı açısından, böyle bir krediyi kullanırken karşılaşacağı ilk risk, ihracatın yerine getirilmemesi ile ilgilidir. İhracatçının taahhüdü yerine getirmediği durumda, ihracat nedeniyle alınmayan her türlü resim ve harçlar, faizi ile birlikte geri alınır.

İhracatçı, 3 aylık süre içinde gelen ihracat bedellerini krediye mahsub edebilir ; böylece döviz alış kuru ile satış kuru arasındaki zarardan korunmuş olur. Ya da sürenin sonunda ana para ile faizi kadar TL 'yi bankaya getirerek, döviz satış kuru üzerinden borcunu kapatır. Bu durumda DKR 'nin bankacılar açısından ikinci riski, TL riskidir. Yani dışarıdan mal bedelinin gelmemesi ya da süre sonrasında TL olarak bedelin ödenmemesi sonucu kredi karşılığının bankaya geri gelmemesidir. Kuşkusuz böyle bir durumda banka, ipoteği nakde çevirecektir. DKR 'de taahhüt edilen dövizin %100 'ü nispetinde kredi verilir. Eximbank kredisinde ise bu oran %50 'dir.

1.1.1. Kısa Vadeli İhracat Kredi Sigortası (Eximbank Kredisi)

İhracatçılar mal bedelinin tahsil edilememesi riskine karşı 1 yıllık muhtemel ihracatlarını Exımbank'a sigorta ettirebilirler. Bu sigorta programının işleyişi aşağıda adım adım izah edilmiştir.

1 . İlk olarak ihracatçı 12 sayfadan oluşan SKO2 formunu doldurur. Bu formda ihracatçı 12 ay içinde yapılması muhtemel toplam ihracatını göstermek zorundadır. Yıl içindeki sapmaların Eximbank'a bildirilmesi gerekir. Eximbank, teyitsiz akreditif, vesaik mukabili ve mal mukabili türü ödemelerde mal bedelinin %90'ını ödemektedir. Eximbank sigorta kapsamına dahil edilmeyen ödeme şekilleri peşin, prefinansman ve teyitli akreditiftir. Peşin ve prefinansmanda zaten alıcı riski yktur, teyitli akreditifte ise alıcı riskini Türkiye'deki bir banka üstlendiğinden sigorta kapsamı dışına alınmışlardır.İhracatçı SKO2 formunu doldurduktan sonra, istenilen belgeleri ve poliçe tanzim ücretini ödediğine dair banka dekontunu Forma ekleyerek Eximbank'a gönderir.
2 . Eximbank SKO2 formunu aldıktan sonra, formdaki bilgileri kabul ederse, ihracatçıya 2 nüsha SKO3 "Kısa Vadeli İhracat Kredi Sigortası Genel Poliçesi Kabul Formu" gönderir. İhracatçı şartları kabul ederse, Formu imzalayarak bir nüshasını Eximbank'a, diğer nüshasını da kredi için talepte bulunacaksa aracı bankaya ibraz eder.
3 . Eximbank SKO3 formunu aldıktan sonra, SKO1 formunu yani " Sigorta Genel Poliçesi " ni imzalayarak ihracatçıya gönderir.
4 . Kabul formu ile kapsama alınan ülkedeki alıcılara yapılacak sevkiyatların risk kapsamına alınabilinmesi için sevkiyat tarihinden önce ihracatçı SKO4' nolu " Alıcı Limit Formu " doldurarak Eximbank'a gönderilir.
5 . Eximbank SKO4 formunu aldıktan sonra her alıcı için istihbaratta bulunur. Gereken bilgileri çalıştığı enformasyon kuruluşuna göndererek, alıcı hakkında rapor ister. Burada alıcı için gelen raporların mali analizi yapılır. İhracatçının ithalatçı ile çalışacağı ödeme şekli ve alıcının durumu gözönüne alınarak limit belirlenir. Durum SKO5 nolu " Alıcı Limiti Onayı " formu ile ihracatçıya gönderilir.
6 . Alıcı limiti alındıktan sonra ihracatçı sevkiyata başlamakta ve bir ay içinde yapılan ihracatlar SKO6 nolu " Aylık Sevkiyat Formu " na işlenir ve en geç takip eden ayın 10'una kadar Eximbank'a gönderilir.
7 . Eximbank Aylık Sevkiyat Formunu aldıktan sonra, hesaplanan sigorta prim tutarı, sigortalıya (ihracatçıya) SKO7 nolu " Prim Bildirim Formu " ile bildirilir.
8 . Eğer vadesi gelipde ödenmemiş alacaklar sözkonusu ise her ayın sonu itibariyle SKO8 nolu " Vadesi Geçmiş Alacaklılar Aylık Bildirim Formu " doldurarak takip eden ayın onuna kadar Eximbank'a bildirir. Bunun üzerine Eximbank faaliyete geçerek alacağın tahsili için her türlü gayreti gösterir.
9 . Poliçe kapsamına giren herhangi bir zararın ortaya çıkması halinde, sigortalı zararın kesinleşmesini müteakiben SKO9 nolu " Tazminat Talep Formunu " doldurarak Eximbank'a müracaat eder. Limitte öngörülen şartlar dahilinde Türk Eximbank tarafından sigortalıya yazılı ihbarın yapıldığı ayın ilk günü geçerli olan T.C.M.B döviz alış kuru esas alınarak fatura bedelinin %90 nisbetinde tazminat ödenir. Bu durumda ihracatçı o işlemle ilişkili haklarını Eximbank'a devreder. Eximbank yasal tatbikata geçer ve eğer mahkemeyi kazanırsa, masraflarını düştükten sonra geri kalan parayı belirtilen kur üzerinde ihracatçıya öder.

1.1.1. Kısa Vadeli Kredi Programları (Eximbank Kredisi)

Eximbank ihracatçılara kısa vadeli Türk lirası kredileri ile dövize endeksli döviz kredileri vermektedir.

Kısa vadeli Türk lirası kredisi alabilmek için, ihracatçının gelecek 1 yıllık ihracatını Eximbank'a sigorta ettirmesi gerekir. Kabul formunun bir nüshası Eximbank'a gönderilmekte, diğer nüshası ise TL kredisi için aracı bankaya ibraz edilir.

Eximbank TL kredilerini doğrudan ihracatçılara kullandırmayıp, bankalara tahsis ederek kullandırmaktadır. Dolayısıyla ihracatçı kredi için kendi bankasına müracaat ederek, bakiye varsa kullandırılmaktadır. Eximbank, kredinin ana para ve faizinin geri ödenmesinde aracı bankayı sorumlu tuttuğundan, ihracatçının ilkin çalıştığı bankada kredisinin olması gerekir, aksi halde Eximbank kredilerinden yararlanamaz. Aracı Bankada tahsisin ve müşterinin kredisinin bulunması halinde ;
- Müracaat Formu ,
- Firma taahhütnamesi ,
- Muvafakatname'yi, ihracatçılar aracı bankaya sunarlar, aracı bankada bu belgeleri Exımbank'a iletir, Eximbank talebi uygun görürse, kredi ertesi işgünü aracı bankaya ödenir, aracı bankada en geç ertesi işgünü krediyi firmanın hesabına aktarır. Verilen kredinin süresi 120 gündür.

Eximbank ilk defa ihracat yapacak olan girişimcilere ve iç piyasaya yönelik olarak çalışmakta iken, ihracata dönük olarak çalışmayı planlayan firmalara, ihracata hazırlık aşamasında, Sevk Öncesi ve Hedef Pazar İhracat Kredileri 'ne ve İhracat Döviz Kredisine bağlı olarak, ilk Adım İhracat Kredisi adı verilen ihracat kredisi kullandırılır.

1.1.1. Factoring Ve Forfaiting

1. Factoring
İhracatçı mal mukabili ya da kabul kredili olarak mal sattığında, alacak hakkını aracı factor kuruluşuna satmaktadır. Factoring halinde ihracat bedelinin, evrakın factor 'a verilmesi ile birlikte %80 'i ödenmektedir. Bu işlemde %3 - %5 dolayında komisyon verilmekte, geri kalan bedel ise factor kuruluşunca tahsil edildikten sonra ihracatçıya ödenmektedir. Factoring firmasının böyle bir kredi işlemine girebilmesi için, alıcıların istihbaratını yapıp, alıcı limitini belirlemesi gereklidir. Bu limitin üzerindeki limitler değerlendirilmemektedir. Malların istenilen kalitede yapılmaması sebebiyle alıcının bedeli ödememesi durumunda, factoring kuruluşu verdiği bedeli geri almaktadır. Müşterinin iflası halinde ise factoring kuruluşu, meydana gelecek kayıp riskini üstlenmektedir.
Factoring 'te 4 taraftan söz edilebilir.
- Kredili mal satışı yapan ihracatçı ,
- Kredili mal alışı yapan ithalatçı ,
- Kredili satış için aval veren muhabir banka (ithalatçının bankası)
- Alacak hakkını satın alan banka (Factor)
Factoring yurt içi ve yurt dışı factoring olarak iki bölüme ayrılır.Yurt içi Factoring' te 3 taraf vardır ;
- Alıcı Firma
- Satıcı Firma
- Factoring Kuruluşu

Factoring kuruluşu, muhabir bankası aracılığıyla yurt içindeki alıcı firma hakkında bilgi toplar ; istihbaratın olumlu olması halinde satıcı firmaya kredi limiti vererek, factoring yapmaya hazır hale gelir. Tahsil işlemi factoring kuruluşu tarafından ya vadesinde gerçekleştirilir ya da satıcı firmanın peşin ödeme istemesi halinde faturanın %70 - 80 bedeli, satıcı firmaya avans olarak ödenir ki, bu iskonto işlemi olmaktadır. İç factoring 'te factoring kuruluşu borcun ödenmemesi durumunda doğacak riski üstlenmez, satıcıya rücu edebilir. Yurt dışı factoringte ise, factoring kuruluşu borcun vadesinde ödenmemesi halinde, riski üstlenir ve satıcıya rücu edemez (without recourse).

Son yıllarda önemleri artan küçük ve orta boy firmalar için, factoring uygun bir finansman yoludur. Küçük ve orta boy firmalar, büyük organize firmalar gibi finansman sorunlarını rahatça çözümleyemezler ; muhasebe sistemleri eskidir, kredi bulmaları kolay değildir, ...vb gibi sorunlar bu firmalar için finansman sıkıntısı doğurmaktadır. Bu açıdan factoring sistemi, önem arzetmekedir.