Dış Ticaret İşlemleri Kullanılan Belgeler

Factoring 'in başlıca avantajlarını şöyle sıralayabiliriz ; İhracatı arttırır, müşteriye " açık kredi " şeklinde 90 güne kadar kredi imkanı tanır, factoring şirketinin sahip olduğu pazarlama imkanlarından yararlanabilir, rekebet artar, büyüme dış kaynaklar yerine satışlarla finanse edilir.

Factoring işlemleri batı ülkelerinde yasal düzenlemelere tabidir. Türkiyede ise yasal bir düzenleme olmayıp, işlemler mevcut hukuki sisteme göre yürütülmektedir. Factoring'e ilişkin yasal bir düzenleme bulunmaması, uygulamada bazı sorunların doğmasına neden olmaktadır. Örneğin, yürürlükteki mevzuata göre, ihracat hesaplarının 180 gün içinde kapatılması gerekmektedir. Dolayısıyla factoring işlemleri için azami vade 180 gündür. Oysa uluslararası uygulamada factoring 'e tanınan süre 270 gündür.

1. Forfaiting
Sermaye malları genellikle pahalı araçlardır. Bunların ithalatçısı kısa dönemde ödeme yapamayabilir. Diğer bir deyişle, pahalı sermaye mallarında çoğunlukla uzun vadeli finansmana ihtiyaç doğar. İhracatçının mali gücü ithalatçıya kredi sağlamaya yetse de bunu arzu etmeyebilir. Çünkü finansman uzun bir dönemi kapsar. Bu dönemde gerekli uzun vadeli finansmanı sağlamak amacıyla Forfaiting yöntemi geliştirilmiştir. (Seyidoğlu, 1994)

İhracat işlemlerinden doğan genellikle orta süreli, uygulamada bir banka garantisince güvenceye alınmış senetli ya da kayıtlı alacakların kesin satışına fortfaiting denir. Forfaiting, özellikle yatırım malı ve hizmeti ihracatından doğan ve belli bir ödeme planına bağlı olarak tahsil edilebilecek olan alacakların bir banka veya bu konuda uzmanlaşmış bir finans kuruluşu tarafından satın alınmasıdır. Forfaitingde ödemeler belli bir plana bağlıdır. Uygulamada 6 aydan 10 yıla kadar veya daha uzun bir süre için kredi imkanı vardır. Forfaitingde taraflar, factoringdeki gibidir.

1. İHRACATTA KULLANILAN BELGELER

İhracatçı Belgesi kullanımı uygulaması Gümrük Birliğine girilmesiyle beraber kaldırılmıştır. 1 Ocak 1996 tarihi itibariyle ihracat faaliyetleri, Gümrük Beyannamesi ve Tek Vergi numarası çerçevesinde gerçekleştirilmektedir. İhracat işlemlerinde kullanılan temel belgeler aşağıda belirtilmiştir.

1.1. İhracatta Kullanılan İç Belgeler

Dış ticarette kullanılan belgeler, özellikle ödeme şekilleri ile büyük bir bağlantı halindedir. İhracat işleminde gerekli olan belgelerin yanı sıra Türkiye için gerekli olan dört belge şunlardır; İhracat Beyannamesı (İB), T.C. Gümrükleri Çıkış Beyannamesi (GÇB), Yerli Fatura ve Döviz Alım Belgesi (DAB).

1.1.1. İhracat Beyannamesi(İB)

Mevzuatımıza göre, yasaklanmış mallar dışında kalan bütün malların ihracı serbesttir. Serbest ihracatta ihracatçılar, 5 nüsha İB tanzim ederek ihracatın yapılacağı Gümrük idaresine müracat ederler. 1 nüsha İB 'i onaylı olarak ihracatçıya iade ederler. Gümrük Çıkış Beyannamesinin kapanışını izleyen ilk iş günü içinde kalan 4 nüsha İB, GÇB nüshalarına ayrı ayrı eklenerek, set halinde ihracatçının bankasına, Birliğine ve bir seti de ihracatçıya verilir.

İhracat Belgesine kaydedilmesi gerekli hususlar şöyledir : İhracatçı, imalatçı ve alıcı firmaların ünvan ve adresleri, ihraç konusu malla ilgili bilgiler, birim fiyat, toplam tutar, ihracatın yapıldığı para birimi, ödeme ve teslim şekilleri ile eğer varsa komisyoncu firma ünvan ve adresi ile komisyon yüzdesi.

1.1.2. Gümrük Çıkış Beyannamesi(GÇB)

İhracatı yapılacak mallar için matbu olarak bastırılmış GÇB 'lerin doldurulması, ihracatçı ve kanuni temsilcisi tarafından imzalanıp Gümrük idaresine verilmesi gereklidir. GÇB 'ler uygulamada genellikle 14 yada 16 nüsha olarak tanzim edilmektedir.
Gümrük İdarelerine sunulan beyannamelerin tescil edilebilmesi için :
- Çıkış işlemi yapılacak ihraç malının tamamının muayeneye hazır olması ,
- Eşyanın yükleneceği deniz, kara ve hava taşıtının Bakanlıkça tayin edilecek süre içinde geleceğinin belgelenmiş olması ,
- Beyanname ile birlikte sunulması zorunlu belgelerin hazır olması gerekir .

Gümrük Çıkış Beyannamesine eklenmesi gerekli belgeler şunlardır :
- Yerli Fatura ,
- İB (gerekiyorsa ekli liste) ,
- ATR 1 (Ortak pazar ülkeleri için) ,
- Ayniyat listesi ,
- Çeki Listesi ,

1.1.1. Yerli Fatura

Yerli fatura KDV iadesinde önem taşıyan bir belgedir ve 1 sureti GÇB 'ye eklenir.Yerli faturada bulunması gereken hususlar şöyledir :

- Fatura no ve tanzim tarihi ,
- İhracatçının ad, ünvan ve adresi ,
- Malın brüt ağırlığı ,
- Malın Türk menşeli olduğu ,
- Teslim ve ödeme şekli ,
- Aracı ve muhabir banka isimleri ,
- Toplam mal adedinin ve toplam mal değerinin " Yalnızca " ya da kısaltılmış olarak "Y" ile başlamak üzere yazıyla yazılması .

İhracatçılar, aldıkları girdi ya da mallar için KDV 'yi ödeyecekler, ihraç ettiklerinde, yabancı alıcı adına düzenledikleri faturada KDV 'yi hesaplamayacaklardır. Başka bir deyişle KDV 'yi yabancı müşteriden tahsil etmeyeceklerdir. Çünkü bu müşteriler ithalat esnasında kendi ülkelerinde KDV 'yi ödemektedirler.

Fiili ihracattan sonra, ihracatçı yurt dışına gönderdiği mallar ile ilgili yurt içinde ödediği KDV 'yi, dönemde ödeyeceği vergilerden indirmek yada iadesini istemek üzere vergi dairesinden talepte bulunur.

1.1.2. Döviz Alım Belgesi

İhracatla ilgili olarak düzenlenen, ancak müşteriye gönderilmeyip Türkiye içinde alıkonulan bir başka belge de döviz alım belgesidir (DAB) .Bu belge bankalara ihracat bedeli ya da peşin ödeme havalesi geldiğinde ilgili bankalarca kesilir ve ihracatçıya verilir.Döviz alım belgesinde :
- Dövizi gelen kişi ya da kuruluşun adı ve ünvanı ,
- Satın alınan dövizin geldiği ülke, geliş nedeni, cinsi, uygulanan kur, döviz tutarı, TL tutarı, Dolar karşılığı ,
- İhracatın şekli, teslim şekli, GÇB tarih ve çıkış kapısı yer alır.

1.1. İhracatta Kullanılan Dış Belgeler


1.1.1. Alıcının Borçlandığı Mal Tutarını Gösteren Belgeler

v Proforma Fatura (Proforma Invoice)
Satıcı tarafından alıcıya gönderilen bir satış teklifi yada bir ön fatura niteliğindedir.Satıcı, teklif ettiği malın fiyatını, miktarını, markasını ödeme ve yükleme şekillerini proforma faturada göstererek alıcıya gönderir. Proforma faturada yer alan koşullar alıcı tarafından kabul edildiği takdirde, asıl sipariş için bir ön anlaşma yapılmış olmaktadır. Bunun yanı sıra faturadaki bilgilere göre ithalatçı, ihracatçı adına akreditif açabilmektedir. Öte yandan sipariş almak için posta ile numune göndermek gerektiğinde ithalatçı ülkenin Gümrük idaresi için proforma fatura düzenlenmesi gerekir.

v Ticari Fatura (Commercial Invoice)
Sipariş verilen mallar alıcıya gönderilirken, mal bedelinin ve dolayısıyla alıcının borçlandığı tutarı göstermek için tanzim edilen faturadır. Yabancı faturada aşağıdaki hususlar bulunmalıdır:
- Tanzim edildiği dilde " fatura " başlığı ,
- Antetli olarak ihracatçının adı, soyadı, ticaret unvanı, adresi, kaşesi, imzası ,
- İthalatçının adı, soyadı, ticaret unvanı ve adresi ,
- Faturanın düzenlenme tarihi ve numarası ,
- Malın miktarı, adı, ağırlık ve ölçüleri ,
- Malın ambalajı üzerindeki markalar ,
- Malın birim ve toplam fiyatı ,
- Teslim şekli ,
- Ödeme şekli ,
- Nakliye şekli ,
- Malın menşei .

Ayrıca alıcının isteğine bağlı veya ilgili ülke mevzuatınca zorunlu oan ekstra bilgiler de ticari faturada bulunabilir. Ticari Fatura, malın kimliğini gösterir.

Akreditiflerde , faturada yer alması gerekli bilgiler ve beyanlar özellikle belirtilir. Akreditif metnindeki mal tamamının aynen ticari faturadada yer alması gerekir. Bu nedenle faturaların bu yönden dikkatle incelenmesi gerekir. Aksi halde rezerv konusu ortaya çıkar. Öte yandan malın tanımlanması konusunda herhangi bir anlaşmazlık çıkmaması için malın yabancı dildeki karşılığının alıcı tarafından aynen verilmesi şarttır. Akreditif açtırma talimatı mektubunda alıcı " Ekli proforma gereği " şeklinde bir not koymuş ise banka proformada yazılı olan mal tanımlamasını aynen akreditife koymak zorundadır.

1.1.1. Malın Yüklendiğini Gösteren Belgeler(Transport Documents)

§ Deniz Konşimentosu (Marine Bill of Lading)
Gemi ile nakliyat halinde, yükün taşıta yüklendiğini ya da yüklenmek üzere teslim alındığını kanıtlayan belgeye " Konşimento " denir. Bu belgede malın yükleme limanından (Port of Lading), boşaltma limanına (Port of Discharge) kadar taşınacağı kayıt edilir. Konşimento, yükleten ile taşıyıcı arasında varılan bir sözleşme hükmündedir. Sadece deniz konşimentosu malın mülkiyetini temsil eder. Diğer konşimentoların hiçbiri malın mülkiyetini temsil etmez. Deniz konşimentosu emre, nama, emrine ve hamiline düzenlenir.

Emrine düzenlenen konşimentolar gönderilenin emrine düzenlenir (örneğin order to İşbank). Konşimento konusu mallar emrine gönderilenin cirosu ile esas alıcısına devredilir.Emre (to order) düzenlenen konşimentolar yükletenin emrine tanzim edilmiş kabul edilir. Böylece konşimentoların yükleten tarafından ciro edilmesi gerekir.

Nama düzenlenen konşimentolar (Straight Bill of Lading) gönderenin ismine düzenlenen konşimentolardır. Mallar konşimento üzerinde ismi yazılı gönderilene teslim edilir. Bu konşimentolar ciro yoluyla devredilemez. (Güven, 1993)

Hamiline düzenlenen konşimentolar gönderilenin isminin açık bırakıldığı veya yalnız hamiline kaydının konulduğu konşimentolardır. Bu tür konşimentolar sadece devir ile teslim edilebilir. Uygulamada oldukça az rastlanmaktadır. Bir konşimentodaki bilgileri şöyle sıralayabiliriz :

§ Yükleyicinin adı, ünvanı ,
§ Geminin adı ,
§ Yükün nitelikleri ,
§ Yükleme limanı ,
§ Boşaltma limanı ,
§ Navlun (ödeme yeri, ödeme şekli vs.) ,
§ Alıcının adı ,
§ Konşimento numarası ,
§ Kaptan ya da acentanın imzası ve tarihi .
Konşimentonun değişik türleri vardır. Yükleme taşıma açısından tesellüm ve yüklem konşimentosu olmak üzere ikiye ayrılır :

Tesellüm Konşimentosu (Received for Shipment)
Konşimento sadece malın taşınmak üzere taşıyan tarafından teslim alındığını gösterirse, tesellüm konşimentosu adını alır. Ancak bu teslim, malın ne zaman yükleneceğini garantilemediğinden alıcı açısından rizikoludur. Bu durumda tesellüm konşimentosuna malların yüklendiğine dair " Shipped, On Board, Clean On Board " gibi kayıtlar düşülür. Altına gemi şirketinin kaşesini, parafı ve yükleme tarihi yazılır, bu tarih konşimento tarihidir.

2 . Yükleme Konşimentosu (On Board B/L)
Eğer bir konşimento doğrudan malın yüklendiğini gösteriyorsa yükleme konşimentosu adını alır. Böylece konşimentonun tanzim tarihi aynı zamanda yükleme tarihi olur.

3. Temiz Konşimento
Mallar iyi durumda teslim alınır ve gemiye yüklenirse yani hatalı değilse temiz konşimentodan (Clean On Board B/L), aksi halde kirli konşimentodan söz edilir.

Yükleten genellikle temiz konşimento karşılığında taşıyana teminat mektubu (letter of indemnity) verir. Bu mektupla yükleten, taşıyanı ve gemi kaptanını şerhli konşimentoya yol açan nedenlerin doğuracağı rizikolardan ve yasal sorumluluklardan arındırdığına garanti verir.

4. Bayat Konşimento
Konşimentonun, mallar alıcıya gitmeden yeterli bir süre önce, alıcının eline geçmiş olması gerekmektedir. Bu, alıcının karşılaşabileceği riskleri minimuma indirmek açısından önemlidir. Çünkü konşimentonun alıcının eline zamanında geçmemesi, malın gümrükten çekilememesi, limanda bekleme masrafı (demurrage), ek sigorta gideri gibi bir takım masrafların ortaya çıkmasına yol açar.

Her akreditifte ; bu belgelerin düzenlenme tarihinden sonra ödeme, poliçe kabulü veya iştira için ibraz edilecekleri sürenin belirlenmiş olması gerekir. Eğer böyle bir süre akreditifte yer almıyorsa, taşıma belgelerinin tanzim tarihinden itibaren 21 gün içinde bankaya ibraz edilmesi gerekir. Bu belirtilen süreler içinde ibraz edilmeyen konşimentolar bayat konşimento adını alırlar ve bankalar tarafından kabul edilmezler.

§ Uçak Konşimentosu (Airway Bill of Lading)
Havayolu ile taşımanın yapılması halinde malın havayolu şirketine verilmesi ile birlikte düzenlenen ve malın yüklenme yerinden boşaltma yerine kadar taşınacağını gösteren bir belgedir. Uçak konşimentosu, 3 'ü orijinal olmak üzere 12 nüsha olarak düzenlenmektedir. İlk orijinal havayolu şirketine, ikincisi malla beraber alıcıya, üçüncü orijinal ise yükletene verilir. Bunlar kıymetli evrak değildir, nama düzenlenir ve bu nedenle ciro ile devri sözkonusu değildir.

Mallar, mal mukabili ödeme şekline göre gönderiliyorsa,konşimento alıcı adına ; vesaik ödeme şekline göre gönderiliyorsa alıcı bankası adına kesilir. 3. nüsha bankaya ibraz edilen nüsha olup, alıcı malın bedelini ödediğinde ithalatçının bankası havayolu şirketine yazılı talimat geçer ve malın alıcıya teslimi sağlanır.

Teslim şekli FOB ise, hava konşimentosunda "Freight Prepaid", navlun bedeli boşaltma yerinde ödeniyorsa "Freight Collect" ibaresi yer alır.

Bu belgede, uçuş sefer sayısı, uçuş tarihi, malın cinsi, malın miktarı, alıcı adı, yükleten adı, navlun kaydı ile havaylu şirketinin kaşe ve imzası yer almaktadır.

Hava konşimentosunun nakliyeci için beyan edilen değer ile ilgili kısmında (Declared Value For Carriage) NVD ; gümrük için beyan edilen diğer kısmında (Declared Value For Customs) NCV kısaltmaları görülmektedir. NVD 'de, ya gönderen tarafından nakliye değeri, kesinlikle ilave olarak belirtilir ya da bir değer belirtilmez. NCV 'de ise gönderen ya da temsilci gümrük değerini beyan ve ilave edebilir ya da etmez. Bunun için ilgili kısma NCV ibaresi yazılır veya o kısım boş bırakılır.
§ Nakliyeci Makbuzu (Forwarder's Certificate of Receipt - FCR)
Malların kamyonla taşınması halinde, mallar yükleten tarafından taşıyıcıya teslim edildiğinde verilen bir makbuzdur. Kıymetli evrak niteliğinde olmadığından malın mülkiyetini temsil etmez, bu nedenle ciro ile devri sözkonusu değildir. FCR ya alıcı firma adına ya da alıcı firmanın bankası adına düzenlenir. Alıcının bankası adına düzenlendiğinde konşimentoda ihbar adresi (Notify Adress) yer almalıdır. Bu adres alıcının kendisinin, temsilcisinin ya da gümrükçüsünün adresi olabilmekte, notify adresi mal üzerinde herhangi bir mülkiyeti ifade etmemektedir.

İçeriğinde taşıma sözleşmesi bulunmayan nakliyeci makbuzunun orijinal nüshasını, varış mahallindeki taşıma acentasına ibraz edene mallar teslim edilir.

v Karayolu Taşıma Belgesi (Road waybill - CMR)
Uluslararası nitelikteki CMR (Convention Merchandises Routiers) anlaşmasını kabul eden ülkelerde kullanılan bir karayolu taşıma belgesi olup, malların nakliyeci firma tarafından istenilen yere taşınmak üzere teslim alındığını gösteren bir belgedir. Bu belge, malların şartlara uygun olarak taşınmak üzere iyi durumda teslim alındığını ve taşıma sözleşmesinin yapılığını gösterir.

Üç orijinal olarak düzenlenir. Birincisi yükletene verilir, ikincisi mallara eşlik eder, üçüncüsü de taşımacıda kalır. Yükleten, mallar yolda iken taşıyıcıya talimat vererek taşımayı durdurma, teslim yerini değiştirme veya malları belgede ismi yazılı alıcıdan başka bir şahsa teslimini isteme hakkına sahiptir. Bu hak belgenin ikinci orijinalinin belgede adı yazılı alıcıya verilmesi üzerine, hükümden düşer. Anılan hakkı kullanmak istediğinde, yükleten belgenin birinci orijinalini nakliyeciye ibraz etmelidir. Bu durumda yeni bir talimat belgeye kaydedilir. Yükleten aynı zamanda nakliyeciye garanti vermelidir.
v Tır Karnesi
1959 yılında Cenevre'de imzalanan Tır Sözleşmesi (Transit İnternational Routier)'ne göre, bu sözleşmeye üye olan ülkeler arasında tır karnesi kullanılır. Türkiye bu sözleşmeyi 1965 yılında imzalamıştır.

Tır karnesi uluslararası bir kuruluş olan IRU (Internetional Routier union) tarafından dağıtılır. Ülkemizde ise firmalara Odalar Birliği aracılığıyla ilgili Ticaret Odası tarafından dağıtılır. Uluslararası nakliyat yapan araçlara özel bir belge olan tır karnesi, bu araçlar uluslararası nakliye yapabilme yetki belgesi (C-2) olan firmalar aracılığıyla kullanabilirler.Tır Sözleşmesini imzalayan ülkeler şunlardır :

- Afganistan - Endenozya - Norveç
- Arnavutluk - İran - Avusturya
- Cezayir - İrlanda - Polonya
- Belçika - İsrail - Portekiz
- Bulgaristan - İtalya - Romanya
- Şili - Ürdün - İsveç
- Kıbrıs - Yugoslavya - İsviçre
- Çekoslovakya - Kanada - İspanya
- Tunus - Danimarka - Kuveyt
- Türkiye - Almanya - Kore
- Rusya - Finlandiya - Lüksemburg
- Macaristan - Fransa - Malta
- A.B.D - Yunanistan - Moracco
- İngiltere - Hollanda

v Hamule Senedi (Railway Bill)
Hamule senedi, malların trenle taşınması sözkonusu olduğunda malın demiryolu idaresince taşınmak üzere teslim alındığını gösterir. Hamule senedi 6 yapraklı olarak düzenlenir, nama tanzim edilir ve bu sebeple ciro edilemez.

Bu belge demiryolu idaresince gönderene ancak malın bir vagonu doldurması halinde verilir. Aksi halde gönderen, malını bir taşıma komisyoncusuna teslim ederek nakliyeci makbuzu almalıdır. Taşıma komisyoncuları, bir araya getirerek vagon doldurur ve demiryolu idaresinden kendi adlarına hamule senedi alırlar. Hamule senedinin ilk nüshası mallarla birlikte gider, ikinci nüsha demiryolu idaresince gönderene dolu vagon karşılığı verilir.

v Karma Taşıma Belgesi (FIATA Combıned Transport Document)
Malın naklinin birden fazla nakil vasıtası ile yapılması durumunda, taşıyıcı tarafından yükletene verilen ve malların teslim alındığı yerden varış yerine kadar taşınacağını gösteren belgeye, karma taşıma belgesi adı verilir. Taşıyıcının sorumluluğu malı teslim aldığında başlar ve teslim mahalline kadar devam eder. Bu belge alıcının kendisi adına ya da bankası adına kesilir. 3 tür FIATA belgesinden söz edebiliriz :

- FIATA FCR belgesi, malların sevk edilmek üzere nakliyeci tarafından teslim alındığını gösterir. Nama düzenlenir ve ciro edilemez

- FIATA FCT bekgesinde ise nakliyecinin sorumluluğu, bu belgenin orijinal nüshasını ibraz eden alıcıya veya onun ciro ettiği şahsa malları teslim edene kadar sürer. FIATA FCR emre tanzim edilir.

- Diğer FIATA belgesi, Combıned Transport bill of Landing'tir. Bu daha önce anlatılan Birleşik taşıma konşimentosunun, FIATA tarafından hazırlanmış olanıdır.


v House Bill of Lading
Nakliyeci (forwarder) taşımayı kendisi yapmıyorsa, bu belgeyi düzenleyerek yükletene verir ve kendi seçtiği taşıma aracıyla mal sevk eder. Diğer taşıma senetleri gibi malın mülkiyetini temsil etmeyen ve ciro edilemeyen bir belgedir.


v Sigorta Poliçesi
Malın deniz, hava ve karayolu ile taşınmasında uğrayabileceği risklere karşı korunması için sigortalı ve sigortacı arasında yapılan ve akdin şartlarını gösteren belgeye sigorta poliçesi (Insurance Polıcy) denir. Sigorta poliçesi kıymetli evraktır. Poliçede müşteri adının yanında " Daini Mürtein " (D/N) ibaresi varsa banka adı da yer alır ve tazminat durumunda ilk alacaklı olan bankadır. Sigorta kapsamında yer alan haklar ciro ve teslim ile başkasına devredilebilinir. Bir sigorta poliçesinde bulunması gereken şartları şöyle sıralayabiliriz.
- Sigortalının adı, soyadı, ve ticaret ünvanı ,
- Sigorta konusu olan malın cinsi, miktarı, markası, koli adedi, ağırlığı, ambalajı ,
- Sigorta meblağı (yabancı para veya TL cinsinden) ,
- Nereden nereye sevk edileceği ,
- Taşıma aracının cinsi (eğer kamyon ise plaka numarası, gemi ise adı, uçak ise uçuş numarası, tren ise vagon numarası poliçede yer alır) ,
- Yükleme tarihi ,
- İstenilen teminat türü .

Sigorta belgesinin kapsaması gereken minimum sigorta tutarı malların CIF bedeli veya malların CIP bedeli artı %10 'dur. Sigorta poliçesinde belirtilecek hususlardan bir veya birkaçının kesinlik kazanmadan sigorta yaptırılmasının gerekli olduğu hallerde ve özellikle bankalar tarafından akreditif açıldığında sigorta teminatına ihtiyaç duyulması halinde, elde bulunan bilgilerle geçici bir poliçe tanzim edilir. Buna " Flotan Poliçe " denir. Sevkiyat gerçekleşmeye başladığı zaman, kesinleşen bilgilerle kat'i sigorta poliçesi (zeyilname *) tanzim edilir.