Dış Ticarette Ödeme Şekilleri

DIŞ TİCARETTE ÖDEME ŞEKİLLERİ

Dış ticaret işlemlerinde malların bedelleri konvertibl dövizlerle ödenir. Uluslararası ticarette kullanılan ödeme şekillerinin bazıları daha çok satıcının, bazıları ise daha çok alıcının yararınadır. Bundan dolayı kullanılacak ödeme şekli taraflar arasında yapılacak pazarlık sonucu belirlenir ve varılan anlaşmaya göre tarafların bankaları aracılığı ile ödeme gerçekleştirilir.

Uluslararası ticarette kullanılan ödeme şekilleri şunlardır.

- Peşin Ödeme
- Mal Mukabili Ödeme
- Vesaik Mukabili Ödeme
- Kabul Kredili Ödeme
- Akreditifli Ödeme


1.1 PEŞİN ÖDEME (CASH PAYMENT)

Peşin ödeme, ithalatçının ihracat gerçekleşmeden önce mal bedelini ihracatçıya ödemesidir. İhracatçı mal bedelini tahsil ettikten sonra malları sevk eder. Bu ödeme şeklinde ithalatçı malları almadan önce ödeme yaptığı için risk altındadır. İhracatçının ise hiçbir riski yoktur.

Peşin ödeme, ihracatçı açısından en ideal ödeme şeklidir. İhracatçıya malları hazırlamak ve sevk etmek için ihtiyaç duyduğu fonları önceden kazandırır.

Peşin ödeme 4 şekilde gerçekleşmektedir.

- Havale Şeklinde Ödeme
- Nakit Ödeme
- Prefinansman
- Red Clause Akreditif


1.1.1 Havale Şeklinde Ödeme

Havale şeklinde ödemede, ithalatçı firma bankasına ihracatçı adına mal bedeli kadar bir tutarı transfer etmesi için talimat verir. Kendi ülkesindeki para cinsinden mal bedelini öder. İhracatçının bankasına ulaşan havale o ülkedeki para birimi cinsinden ihracatçının hesabına kaydedilir. Daha sonra ihracatçı malları ithalatçıya gönderir.

1.1.2 Nakit Ödeme

İthalatçı, ihracatçının ülkesinde ihracatçının bankasına mal bedelini öder. Ödemenin yapıldığı banka döviz alışının ne için yapıldığını kaydederek bir döviz alım bordrosu tanzim eder. İhracatçı daha sonra malları ithalatçıya gönderir.

1- Alıcı firma kendi bankasına mal bedeli ile ilgili ödemeyi yapar.
2- Alıcının bankası transferi satıcının bankasına gönderir.
3- Satıcının bankası ödemeyi satıcı firmaya yapar.
4- Satıcı firma malları alıcı firmaya sevk eder.


1.1.3 Prefinansman

Prefinansman bir ön ödemedir. Bu ödemede ithalatçı ihracatçının bankasından garanti alır. Eğer ihracatçı malı ithalatçıya göndermez ise ithalatçı yaptığı ön ödemeyi garanti vermiş bulunan bankadan faizi ile birlikte iade alır. Garanti veren banka bu garanti karşılığında ihracatçıdan belirli bir komisyon alır. Prefinansmanda peşin ödenen kısım için faiz söz konusudur.



1.1.4 Red Clause Akreditif

Red clause akreditif, ihraç olunacak malın satın alınması ve yükleme masraflarının karşılanması amacıyla ihracatçıya aracı bankanın avans niteliğinde peşin ödemede bulunma yetkisi veren ödeme şeklidir.

1.1 MAL MUKABİLİ ÖDEME (CASH AGAINST GOODS)

Mal mukabili ödeme şeklinde, mallar ihracatçı tarafından hiçbir tahsilat yapılmadan ithalatçıya gönderilmektedir. İthalatçı tarafından mallar gümrükten çekilmekte ve ödemesi daha sonra yapılmaktadır.

Bu ödeme şeklinde ihracatçı parasını tahsil etmeden malları gönderdiği için risk altındadır. İthalatçı açısından ise avantajlı bir ödeme şeklidir. İthalatçıya malları sattıktan sonra mal bedelini ödeme imkanı sağlamaktadır.

Bu ödeme şeklinde mal bedelini vadesinde nakit ödemeyip ihracatçının göndermiş olduğu poliçeyi kabul ederse ödeme şekli “Kabul Kredili Mal Mukabili” olur.
1- Satıcı firma malları alıcı firmaya gönderir.
2- Alıcı firma mal bedelini kendi bankasına yapar.
3- Alıcının bankası transferi satıcının bankasına gönderir
4- Satıcının bankası ödemeyi satıcı firmaya yapar.



1.1 VESAİK MUKABİLİ ÖDEME (CASH AGAINSTDOCUMENTS)

Vesaik mukabili ödeme, malı temsil eden vesaikin ithalatçı firmanın bankası tarafından mal bedelinin tahsili karşılığında ithalatçıya teslimini gerektiren ödeme şeklidir.

Bu ödeme şeklinde ihracatçı malları sevk etmekte ve mallar ile ilgili vesaiki tahsil emri ile kendi bankasına veya ithalatçının bankasına vermektedir. Bu tahsil emrinde vesaikin hangi şartlarda ithalatçıya teslim edileceği, faiz ve komisyonun kime ait olacağı, tahsil edilen mal bedelinin nasıl transfer edileceği, mal bedelinin ödenmemesi halinde ne yapılacağı gibi konular yer almaktadır. İthalatçı, tahsil emrinde belirtilen koşullarda mal bedelini bankasına ödeyerek vesaiki teslim alır ve malları gümrükten çeker.

Bu ödeme şeklinde ithalatçı mal bedelini nakit olarak ödemeyip, ihracatçının düzenlediği poliçeyi kabul ederse ödeme şekli “Kabul Kredili VesaikMukabili” olur.

1- Satıcı firma mallar ile ilgili yükleme işlemini tamamlar.
2- Satıcı firma kendi bankasına vesaiki ibraz eder.
3- Satıcının bankası vesaiki alıcının bankasına gönderir.
4- Alıcı firma ödemeyi kendi bankasına yapar.
5- Alıcı firma bankasından vesaiki teslim alır.
6- Alıcının bankası mal bedelini satıcının bankasına gönderir.
7- Satıcının bankası satıcı firmaya ödemeyi yapar.

1.1 KABUL KREDİLİ ÖDEME (ACCEPTANCE CREDITS)

Vesaik mukabili ödeme, ithalatçının ihracatçı tarafından keşide edilen poliçeyi kabul ederek malları almasını sağlayan ödeme şeklidir. Bu ödeme şeklinde ihracatçı ithalatçıyı belirli bir süre finanse etmekte yani ödemenin ileri bir tarihte yapılmasına olanak vermektedir. Böylece ithalatçı malları sattıktan sonra ödeme yapma imkanına sahip olacaktır.

İhracatçı tarafından keşide edilen poliçe ithalatçı ve ihracatçı arasında yapılan anlaşmaya göre 3 şekilde kabul edilir.

- İthalatçı tarafından kabul edilir.
- Amir banka veya muhabir banka tarafından kabul edilir.
- İthalatçı tarafından kabul edilir, amir banka tarafından aval verilir.

Bu ödeme şeklinde ihracatçının tahsilat için poliçe vadesini beklemeden poliçeyi iskonto ettirme olanağı vardır.

Kabul kredili ödeme şekli mal mukabili, vesaik mukabili ve akreditifli ödeme şekilleri ile birlikte olur.

1- Satıcı firma mallar ile ilgili yükleme işlemini tamamlar.
2- Satıcı firma kendi bankasına vesaiki ibraz eder.
3- Satıcının bankası vesaiki alıcının bankasına gönderir.
4- Alıcı firma poliçeyi kabul ederek kendi bankasına teslim eder.
5- Alıcı firma bankasından vesaiki teslim alır.
6- Alıcının bankası poliçeyi satıcının bankasına gönderir.
7- Satıcının bankası poliçeyi satıcı firmaya teslim eder.


1.1 AKREDİTİF ÖDEME
(LETTER OF CREDIT, DOCUMENTARY CREDIT)

1.5.1 Akreditifin Tanımı

Akreditif, ithalatçının talebine dayanarak bir banka tarafından ihracatçıya verilen belirli şartların yerine getirilmesi koşulu ile sattığı mal ve hizmetlerin bedelini ödeyeceğini garanti eden bir taahhütdür. Bu şartlar genellikle malların sevk edildiğini gösteren vesaikin ibrazıdır.

Akreditif hem ihracatçıyı hem de ithalatçıyı korumaktadır. İhracatçı malları sevk ettiği taktirde mal bedelini tahsil edeceğini, ithalatçıda sevkiyat yapılmadan önce ödeme yapılmayacağını bilir.

Akreditif ithalatçının bankası tarafından açılır. Akreditifte istenen şartlar küşat mektubu adı verilen bir belge ile ihracatçının bankasına bildirilir. İhracatçı sevkiyatı yapıp, akreditifde belirtilen koşulları yerine getirip gerekli vesaiki bankaya ibraz ettiğinde mal bedelini tahsil eder.

Akreditifler ile ilgili uygulama esasları Milletlerarası Ticaret Odası’nın 500 nolu “Vesikalı Krediler, Yeknesak Teamüller ve Uygulamalar” isimli yayının 1993 revizyonunda belirlenmiştir.

1.5.2 Akreditifte Taraflar

1.5.2.1 Akreditif Amiri (Applicant, Orderer, Principal)

Akreditif amiri, bankasına akreditif açma talimatı vererek işlemi başlatmış olan ithalatçıdır. İthalatçı ve ihracatçı arasında bir satış sözleşmesi yapılır ve akreditif açılması bu sözleşmede belirlenir.

İthalatçı satış sözleşmesine veya ihracatçıdan aldığı proforma faturaya istinaden akreditifin cinsini, şartlarını ve istenecek belgeleri bankasına bildirir ve akreditifin içeriğini belirler.

Satış sözleşmesi akreditifi açan ve ödemeye aracılık eden bankaları doğrudan doğruya ilgilendirmez ve bağlamaz. Akreditif amiri banka ile ayrı bir sözleşme yapar. Amir, akreditif gereğince lehdara ödenecek mal bedelini bankaya ilk talebinde ödeme yükümlülüğünü kabul eder.

Akreditif amiri, satış sözleşmesi ile ihracatçıya karşı, akreditif sözleşmesi ile de bankaya karşı sorumludur.


1.5.2.2 Akreditif Lehdarı (Beneficiary)

Akreditif lehdarı, lehine akreditif açılan ihracatçıdır. Lehdar, akreditif şartlarına göre malları sevk ederek gerekli vesaiki kendi ülkesindeki bankaya ibraz ederek mal bedelini tahsil eder veya düzenlediği poliçenin kabulünü alır.


1.5.2.3 Amir Banka (Opening Bank, Issuing Bank)

Amir banka, ithalatçının talimatı üzerine akreditifi açan bankadır. Amir banka ithalatçının verdiği talimatları içeren akreditif metnini hazırlayarak lehdara iletilmek üzere ihracatçının ülkesindeki muhabir bankaya veya direkt lehdara gönderir.

Amir banka, akreditif metninde muhabir bankaya gerekli şartların yerine getirilmesi karşılığında ödeme, iştira, poliçe kabulü yetkisi verir ve bu yetkiler sonucu muhabirine karşı ödeme taahhüdüne girer. Akreditif doğrudan lehdara gönderilmiş ise aynı taahhütler lehdara karşı verilmiş olur.

Amir bankanın muhabir bankaya veya lehdara gönderdiği akreditif metnine “Küşat Mektubu” denir. Küşat mektubunda bulunması gereken bilgiler şunlardır.

- Akreditif Şekli
- Numarası
- Düzenleme yeri ve tarihi
- Geçerlilik süresinin sona erdiği tarih ve yer
- Amirin ismi ve adresi
- Lehdarın ismi ve adresi
- İhbar bankasının ismi ve adresi
- Akreditifin döviz tutarı
- Teslim şekli
- Akreditif ibrazda ödemeli, vadeli poliçe kabulü veya vadeli ödeme çeşidinden hangisi olduğu
- Kısmi yükleme ve aktarmaya izin verilip verilmediği
- Sevk yeri, sevkiyatın şekli ve varış yeri
- Yükleme vadesi
- Malların tanımı
- İstenilen vesaik
- Vadeli poliçe kabullü akreditiflerde istenilen poliçenin tarifi
- İlave şartlar
- Rambursman şekli
- İhbar/teyit eden banka masraflarının hangi tarafa ait olduğu
- Vesaikin yükleme tarihinden itibaren ibraz süresi
- Akreditifin teyitsiz veya teyitli olduğu
- Akreditifin lehdara ihbar şekli
- Akreditifin “Vesikalı Krediler, Yeknesak Teamüller ve Uygulamalar” yayınına tabi olarak düzenlendiğine ilişkin açıklama

1.5.2.4 Aracı Banka (Intermediary Bank)

Aracı banka, akreditif şartlarına göre akreditifi lehdara ihbar veya teyit eden, lehdara ödemeyi yapan, ibraz edilen poliçeyi kabul eden ya da aval veren veya poliçeyi iştira eden bankadır.

Aracı banka, lehdarın ülkesindeki bankadır. Bu banka, akreditifi açan bankanın muhabiri olabileceği gibi lehdarın bankası da olabilir.


1.5.2.4.1 İhbar Bankası (Advising Bank)

İhbar bankası, amir bankadan aldığı akreditif metninde kendisine verilen görev sonucu akreditifi ihracatçıya veya onun bankasına ihbar eden bankadır. İhbar bankası sadece akreditifi ihracatçıya iletir, ödemenin yapılması konusunda hiçbir sorumluluk üstlenmez.








1.5.2.4.2 Teyit Bankası (Confirming Bank)

Teyit bankası, ilgili akreditif şartlarına göre ihracatçıya akreditifi teyit eden bankadır. Teyit bankası, akreditif şartları yerine getirildiğinde lehdara rücu hakkı olmaksızın ödeme yapar veya poliçeleri kabul eder.

Teyit bankasının lehdara karşı sorumluluğu amir bankanın sorumluluğu derecesindedir.

1.5.2.4.3 Ödeme Bankası (Paying Bank)

Ödeme bankası, akreditif küşat mektubunda ödemeye yetkili kılınan yani vesaik bedelini ödeyecek olan bankadır.

Tüm akreditiflerde ödemeyi yapacak olan bankanın belirlenmesi gerekmektedir. Ödeme bankası, vesaikin akreditif şartlarına uygun olup olmadığını inceledikten sonra ödemeyi yapmalıdır. Aksi taktirde akreditif şartlarına uygun olmayan vesaik karşılığında ödediği parayı amir bankadan isteyemez.


1.5.2.4.4 Kabul Bankası (Accepting Bank)

Kabul bankası, akreditif küşat mektubunda üzerine vadeli poliçe çekilecek olan ve keşide edilecek poliçeleri kabul etmeye yetkili kılınan bankadır.

Kabul bankası kabul edeceği poliçeyi vadesinde ödemek zorunda olduğundan kabul sırasında ödeme bankasının dikkat edeceği hususları göz önünde bulundurmalıdır.


1.5.2.4.5 İştira Bankası (Negotiating Bank)

İştira bankası, ihracatçının akreditif şartlarında belirtilen vesaiki ibraz ettiği bankadır. İştira bankası , vesaiki incelemesi sonucunda akreditif şartlarına uygunluğuna karar verirse vesaiki iştira eder (satın alır/Negotiation) ve amir bankaya veya ödeme bankasına gönderir. Rambursman kendi adına tesis edilmiş ise rambursman şartlarına göre vesaik bedelini ve komisyonlarını talep eder.

Akreditif şartları iştiranın herhangi bir bankaca yapılmasına izin vermiyorsa akreditifte iştirayı yapacak olan bankanın belirlenmesi şarttır.

İştira bankası lehdara ödediği parayı daha sonra amir bankadan alacaktır. Kendisinden iştira bankası olması istenen banka lehdarın sunduğu vesaikin akreditif şartlarına uygunluğunu saptadıktan sonra üç yol izleyebilir.

- Uygun bulduğu vesaikin (Clean Documents, Conform Documents) bedelini lehdara ödeyerek amir bankaya müracaat eder.
- Lehdar ile anlaşarak vesaik bedelinin bir bölümünü teminat olarak amir bankanın kendisini ramburse etmesine kadar bekletir.
- Amir bankadan parayı aldıktan sonra lehdara ödemede bulunur. Böylece riske girmemiş olur.


1.5.2.4.6 Rambursman Bankası (Reimbursing Bank)

Rambursman bankası, amir bankadan aldığı talimata göre ödeme veya kabul bankası ile iştira bankasını ramburse edecek yani bu bankaların lehdara ödediği vesaik tutarını kendilerine ödeyecek olan bankadır. Rambursman bankası yaptığı bu ödeme tutarını kendi komisyonu ile beraber amir bankanın hesabına borç kaydeder. Rambursman bankasının ödemeyi yapmamasından veya geç yapmasından amir banka sorumludur.


1.5.3 Akreditifte Süreler

1.5.3.1 Akreditif Vadesi (Expiry Date)

Akreditif vadesi, akreditifin geçerlilik tarihidir. Lehdar akreditif konusu vesaiki en geç bu tarihe kadar akreditifin kullanılacağı bankaya ibraz etmelidir.