Devrim tarihi ve Toplu Bilim Atatürk

Yukardaki satırlar, sınıfsal devrim kuramı ve uygulaması açısından, en
yetkili ağızdan, Rusya'da bu devrimi gerçekleştirmiş olan olan liderin,
Lenin'in ağzından, Türk Kurtuluş Savaşı'nın değerlendirmesini vermektedir.
Ayrıca, daha önce Atatürk'ün sözlerini aktarırken, dış ilişkilerdeki temel
ögenin ulusal bağımsızlık olduğunu ve Sovyetler Birliği'ne de bu açıdan
yaklaşıldığını vurguladığımda bu yargının, her iki taraf için doğru olduğunu
da kanıtlamaktadır.
Lenin'in Aralov'a sözünü ettiği Frunze de, Türklerin Kurtuluş Savaşı ile
Sovyetler Birliği'nin ilişkilerinin karşılıklı saygı ve antiemperyalist bir
ideolojik birlik çerçevesinde geliştiğini yazıyor:
--Sovyet devletler, Batı Avrupa ve Amerika'nın esareti altında bulunan Doğu
ülkelerindeki ulusal-demokratik hareketlere daima kendi sorunları
doğrultusunda yardımcı olmuşlardır... Bundan başka, benim gidişim Türkiye'nin
içinde bulunduğu son derece ağır koşullar sırasına rastlıyor. Ağustos ayında,
Türk ordusunun Yunanlılar tarafından yenildiği, Ankara'nın bile Yunan
ordularınca alınma olanağı belirdiği bir zamanda Sovyet Ukrayna, Rusya'nın da
onayıyla oraya bir elçi göndererek Türkiye'ye karşı dostluk eğilimini
herkesten önce göstermek gereğini duymuştur.-- (Frunze, 1978:120).

Türkiye Komünist Partisi
İlginç olan nokta, dış ilişkiler düzeyinde resmen, bu olaylar görülürken,
Türkiye Komünist Partisi, Mustafa Suphi ve arkadaşları tarafından Sovyetler
Birliği'nde kurulmuştu bile. Bu arada, Baku'da toplanan Doğu Ulusları
Kurultayı'na Enver Paşa dahil, pek çok Türk katılmıştı. Topçuoğlu bu grupları
şöyle tanımlıyor: --Kendini Komünist sayan, sosyal demokrat sayan, Müslüman
bolşevik sayan, mukaddesatçı sosyalist sayan ve doğrudan doğruya bolşevik
sayan gruplar müracaat etmiş, iştirak belgesi almışlardı.--
(Topçuoğlu, 1976:67).
Baku'da daha önce oluşmuş bulunan Türkiye Komünist Fırkası'nı eski
İttihatçılardan temizleyerek yeniden kuran Mustafa Suphi, hemen Anadolu ile
temasa geçmişti (Tunçay, 1978-a:204; İnfo, 1977: 27) . Uzun hazırlıklar ve
yazışmalardan sonra, Türkiye'ye geçmeye karar veren Mustafa Suphi, Türkiye'ye
geldikten sonra, Ankara'ya gidemeden, Trabzon'dan Baku'ya geri dönerken,
kayıkçılar kahyası Yahya'nın adamları tarafından adamlarıyla birlikte
öldürülerek denize atılmıştı.
Bu olayın değerlendirilmesi, kanımca, --dıştan yönetilme-- ile --tam
bağımsızlık-- arasındaki tercihte aranmalıdır. Nitekim, yalnız Mustafa Kemal
ve arkadaşlarının değil, Sovyetler'in de konuyu aynı biçimde gördükleri
anlaşılıyor. Bu konuda Mete Tunçay'ın aşağıdaki değerlendirmesi oldukça
ilginçtir:

--Mustafa Suphi ve arkadaşlarının yokedilmeleri karşısında Sovyetler'in ve
Komintern'in takındığı tavır, dünya solculuğunun gelişme süreci bakımından da
çok önemli bir başlangıç olmuştur. Bu olayda, --sosyalist ana vatan--ın dış
politika çıkarlarıyla bir --kardeş parti--nin varlık sorunu çatışmış ve
komünistler bir yeğleme yapmak zorunda kalmışlardır. Mustafa Kemal'i tutmayı
seçmiş olmaları, sonradan (özellikle Troçkistler tarafından) Stalin'e
yakıştırılan bir fırsatçılık kalıbının ilk örneğini vermiştir. Oysa, bu
siyaset kararı alındığı zaman, Lenin resmen ve fülen Sovyet devletinin
başında bulunuyordu.-- (Tunçay, 1978-a:242).
Resmi Türkiye Komünist Partisi
Aslında, Baku Kurultayı ve onu izleyen gelişmelerle, Mustafa Suphi'nin
Anadolu'ya gelişi arasında, 18 Ekim 1920 tarihinde Mustafa Kemal Paşa,
Süreyya Yiğit, Tevfik Rüştü, Kılıç Ali, Mahmut Esat, Mahmut Celal ve Yunus
Nadi gibi güvendiği arkadaşlarına resmi kimliği olan bir Türkiye Komünist
Fırkası kurdurmuştur. Bu Fırka'nın kuruluşu, birçok iddialarda öne sürüldüğü
gibi, yalnızca içerdeki solcuları denetim altına almak, ya da Sovyetler
Birliği'ni aldatmak olamaz. Tunçay'ın deyişiyle, --T.K.F. (pek sağlam olmayan)
teorik bir Bolşevizm-Komünizm ayrımına dayanmaktadır. T.K.F., Bolşevik
değildir, ama kendi söylediği gibi, Komünist olduğu da su götürür. Partinin
daha çok, Komünist adının duygusal değer yükünden faydalanmak için bu terimin
anlamını zorladığı görülmektedir.-- (Tunçay, 1978-a:163-164).

Mustafa Kemal Paşa'nın daha önce aktardığım gizli oturumlardaki
konuşmalarına bakılırsa, ayrımın anlamı açıktır: Komünizm uluslararası bir
düşünce akımı, yeni bir kuramsal düzendir. Bolşevizm ise, bunun Rusya'daki
uygulamasıdır. Ulusal bağımsızlığı her şeyin üzerinde tutan Mustafa Kemal
Paşa, bu ayrım ile, hemen Rusya'ya karşı da (aynı düşünce ve sistemde
birleşse bile) bağmısızlığını güvence altına almak istiyor. Nitekim, Yunus
Nadi'nin Eskişehir'deki Yeni Dünya'ya yanıt olarak Yeni Gün'de yayınladığı
makale şöyle bitiyordu (Yeni Dünya'ya Ali Fuat Paşa'nın da çok duyarlı olduğu
anlaşılıyor. Dinamo, Kutsal İsyan'da bu konuda Ali Fuat ile Mustafa Kemal
Paşa arasındaki yazışmalardan söz eder (Dinamo, 1975:280).) :
--Biz Türkler, emperyalist ve kapitalist dünyaya karşı savaşmakta bugün
Ruslarla aynı safta yürüdüğümüz gibi; davranıştaki bu tenazurdan ilham ve
kuvvet alacak olan iç reformlarımızı başarmak kanaat ve mecburiyetindeyiz de.
Bu bir inkılaptır, amenna; fakat, BiZİM İNKILABIMIZ RUS İNKILABININ -öyle
bazılarımızın yaptığı gibi unvanına varıncaya kadar, kelimesi kelimesine,
noktası noktasına- KOPYASI OLACAK DEĞİLDİR. İnkılap, idrak ve imana dayanan
bir harekettir ki, tatbikat itibarıyle, her memleketin kendi özelliklerine ve
icaplarına intibak ederek tekevvün eder ve yürür. Hülasa; BİZ DE SOSYALİZM
VADİSİNDE İNKILAPÇIYIZ. HATTA, AYNI PRENSİPLERE TARAFTARIZ VE ONLARI İLTİZAM
ETMEKTEYİZ. FAKAT, TAKLİTÇİ VE BİNAENALEYH BOLŞEVİK DEĞİLİZ.-- (Cerrahoğlu,
1975:390).

Resmi Türkiye Komünist Partisinin Amacı
Kanımca, resmi Türkiye Komünist Fırkası'nın asıl kuruluş nedeni, işgalci
kuvvetlere karşı savaş yitirilirse, Mustafa Kemal Paşa'nın, Sovyet desteğini
sağlamayı planlaması ve bu sırada bağımsızlığı korumak için, kendi
başkanlığında bir parti kurdurmuş olmasıdır. O sıradaki siyasal ve askeri
durumun henüz çok kötü olduğu anımsanırsa, Mustafa Kemal Paşa gibi hem
askeri, hem siyasal alanda büyük bir lider, hem de bağımsızlık aşığı olan bir
kişinin bu olasılığı hesaplamamış olması düşünülemez.
Mete Tunçay da bu olasılığın çok yüksek olduğunu kabul etmekte, ayrıca
Kinross'un da böyle düşündüğünü belirtmekte ve Doğan Avcıoğlu'nun Tevfik
Rüştü ile yaptığı bir konuşmayı da ek kanıt olarak vermektedir (Tunçay,
1978-a:176). Tekeli ve İlkin'in çalışması da, bu görüşün desteklenmesine yol
açan Talat Paşa-Mustafa Kemal Paşa mektuplaşmasını ortaya koymuştur
(Tekeli ve İlkin, 1980:340-341).
Tunçay'ın ve başkalarının değerlendirmelerine şu satırlar da oldukça uygun
düşmektedir:

--Mustafa Kemal Paşa herhangi bir zaman Türkiye'de sosyalist ve hatta
komünist bir rejim kurmak istemiş midir? Bu sorunun cevabını --komünist--
rejimin niteliği yönünden değil de, yine Mustafa Kemal Paşa tarafından
yapılan Türkiye'nin durum muhakemesi yönünden vereceğiz. Kemal Paşa öyle bir
zorunluk duysaydı bu rejimi kurardı, ancak KENDİSİ KURARDI, bütün çelişki
buradan gelmektedir. Paşa, Lenin'in öngördüğü, proleterya devrimini hiçbir
zaman kabul edemezdi, devrim olacaksa, onu yukardan, kendi kadrosu ile
gerçekleştirecekti. Türk proleteryasının o dönemde bilinçli ve örgütlü bir
sınıf olarak varolmaması da zaten başka bir olanak vermemekteydi. 1913
yılında Türkiye'deki sanayi işçisi sayısı 16.000 civarındaydı
(bkz: Yıldız Sertel: Türkiye'deki İleri Akımlar). Mustafa Kemal Paşa,
İstiklal Savaşımızda 20.000 işçiden söz etmektedir. Kaldı ki işçilerin çoğu
işgal altındaki birkaç şehirde toplanmış bulunmaktaydı.
Komünizme doğru kayışın nedeni, Sevr Anlaşması ile milletçe yaşantımıza son
verilmesindedir.
İnönü ve Sakarya'da ordularımız yenilseydi Mustafa Kemal Paşa'nın bu yolu
seçmesi zorunlu olabilirdi, kaldı ki Enver Paşa pusuda beklemekteydi. (Bu
konuda Atatürk de şunları söylüyor: --Sakarya'dan önce ordu bozulup da
Eskişehir'i bıraktığımız vakit, Batum'da Enver ve arkadaşlarının bir kongre
yaptıgını duyduk... O sırada Enver'in bir mektubunu yakalamıştık. Bir tertibe
göre Karadeniz bölgesinde gönüllüler toplanacak, Enver de bir nefer gibi
aralarına karışacaktı. Ankara'da kendi yetiştirmelerine güveniyor ve gelir
gelmez bir darbe ile başa geçebileceğini sanıyordu. Ben bu gönüllülerin
toplanmasını teşvik ettim. Enver'i tutturacaktım. Fakat Sakarya harbi
kazanıldığı için onun teşebbüsü de, bizim hesabımız da geri kaldı.--
(Altay, 1969:344).), (İleri, 1974:14).
Görüldüğü gibi, Mustafa Kemal Paşa'nın sınıfsal devrime karşı tutumu, gizli
oturumlarda yaptığı konuşmaların içtenliğine uygun bir biçimde
değerlendirilmektedir.

Konuya örgüt açısından da yaklaşıldığında, Kurtuluş Savaşı'nın İttihatçılar
değil, onlara karşı çıkanların da içinde yer aldığı --Müdafaa-i Hukuk
Cemiyetleri-- çerçevesinde yürütülmüş olması anımsanmalıdır. Mustafa Kemal
Paşa'nın ulusal bütünlüğü zedeleyici bir biçimde --anti-komünist-- bir tutum
değil, tam tersine, --sol akımları--da içine alan bir ulusal liderlik
benimsediği ve dış dinamik açısından da --sınıfsal devrim-- modelini, ulusal
eylemin askeri yönü yeterince güçlenene dek sürekli bir biçimde bir seçenek
olarak gündemde tuttuğu açıktır (Perinçek, 1999:24).
Üstelik, --sınıfsal devrim-- modelini benimsememiş olmakla birlikte, Mustafa
Kemal Atatürk, Çetin Altan'ın da işaret ettiği gibi İzmir İktisat Kongresi'nde
yaptığı konuşma ile Osmanlı tarihini, ilk kez, tarihsel maddeci açıdan
çözümlüyordu (Altan, 1965:21-23). Hiç kuşkusuz bu, onun Marxçılığının değil,
pozitivizminin bir sonucuydu. Aynı akılcı tutum, içteki askeri durum ve dış
politika açısından, --sosyalist-- çözümlerin, hem ulusal bütünlüğü koruma ve
tüm kaynakları seferber etme, hem de Sovyetler Birliği ile yardım ilişkilerini
sürdürme bakımından canlı ve denetim altında tutulmasında da kendini
göstermiştir.

Atatürk'ün Siyaseti
İlk Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin gizli oturumlarından birinde söylenmiş
şu sözler, sanırım Mustafa Kemal Paşa'nın ağzından, Anadolu'da komünizm
konusunda izlenen siyasetin ana çizgilerini tümüyle belirtmektedir:
--Şüphe ,yok ki bolşeviklik cereyan ve istilası ve muvaffakiyatı cümlece
malumdur.-- Bunun hakkında söz söylemeyeceğim. Fakat, yine söylemek isterim ki,
bolşevikliği lüzumu kadar ehemmiyetle herkes gibi Heyeti İcraiye de, biz de
mütalaa etmiş ve layık olduğu ehemmiyeti vermişizdir ve zannediyorum
Müdafaa-i Milliye Vekili Paşa Hazretlerinin izahatlarında Şark'tan bahsolundu
ve Şark'tan bir şemsin tuluu intizarında bulunduğu zikredildi (bir güneşin
doğuşunun beklendiği söylendi) . Evet, demek oluyor ki, biz bolşevikliğe ve
harekatına ve bolşeviklerden edebileceğimiz istifadeye bigane değiliz.
Binaenaleyh kemali emniyet ve itimatla arzederim ki, bolşeviklerle ittifak ve
ihtilat (görüşme) temin teşriki harekat (hareket birliği) için maddeten
Heyeti İcraiye esbabıiza tevessül etmiştir (Bakanlar Kurulu işe girişmiştir).
Yalnız Heyeti İcraiye bu baptaki teşebbüsünde gayet müdebbir (tedbirli) olmak
lüzumunu kabul etmiştir. Şöyle ki: Bir defa muhafazai mevcudiyet ve temini
amali milliyemiz için (varlığımızı korumak ve ulusal amaçlarımızı
gerçekleştirmek için) istinatgahı hakikiyi (gerçek dayanağı) hariçte değil,
dahilde, kendi vicdanımızda bulmak prensibini Heyeti İcraiye kabul etmiştir.
Çünkü kendi kuvvetimizi nazarı dikkate almaksızın hariçten, şuradan buradan
gelecek kuvvetlere istinaden emel takip edersek ve o kuvvetten ve o imdattan
muavenet (yardım) de gelmezse sukutu hayale uğrarız. Bunun için iptida (önce)
kendi kuvvetimize ehemmiyet veriyoruz. Fakat, kendi kuvvetimize düşmanların
adedinin çokluğunu nazarı dikkate alarak kuvvet ilave etmek bir farizedir
(gerekliliktir) . Bu suretle bittabi Şark'tan gelmesi muhtemel olan müsbet
kuvvetlere iltifat edeceğiz. Ancak bu nokta da iki ciheti birbirinden tefrik
etmek lazımdır. Biri bolşevik olmak, diğeri bolşeviklik Rusya'sıyla ittifak
etmeli. Biz Heyeti İcraiye bolşeviklik Rusya'sıyla ittifak etmekten
bahsediyoruz. Yoksa bolşevik olmaktan bahsetmiyoıuz. Bolşevik olmak büsbütün
başka bir meseledir. Böyle bir mesele ile iştigale (uğraşmaya) bizim
ihtiyacımız yoktur. Fakat ittifak meselesi kemali ciddiyet ve ehemmiyetle
takip edilmektedir ve muvaffak olacağımıza ümidimiz berkemaldir (tamdır).--
(TBMM, I:47-48).
Bu sözlerde belirtilmiş olan, --bolşevik olmak değil, bolşevik Rusya ile
ittifak etmek--, konjonktürel değişmelerin getirdiği farklı görünümlerin
altında yatan temel siyaset olarak, Türk Kurtuluş Savaşı'nın genel
stratejisini oluşturmuştur.

II- GERİ TEKNOLOJİYE SAHİP ÜLKELER İÇİN GELİŞTİRİLMİŞ DEVRİM MODELLERİ
--Azgelişmiş-- ülkeler, --geri bıraktırılmış-- ülkeler, --çevre-- ya da --uç--
ülkeleri denilen ülkeler, gerek iç dinamik, gerekse dış dinamik bakımından
ileri teknolojiye sahip ülkelerden tümüyle farklıdır. Kimi zaman, kendilerine
--gelişmiş ülkeler--, --endüstri ülkeleri--, ya da --merkez ülkeleri-- denilen bu
tür ülkelerin geliştirdiği devrim kuramları, genellikle --geri teknolojiye
sahip-- ülkeler bakımından ya geçerliliklerini yitirmekte ya da önemli ölçüde
değişikliklere uğramaktadır.
Geri teknolojiye sahip olan ülkelere verilen çeşitli isimler, bu toplumların
nasıl bir görüşle ele alındığını da gösterir. Örneğin, --geri bıraktırılmış--
ülkeler terimi, yalnızca dış dinamiğe ağırlık veren, iç dinamik ögelerini
dışarda bırakan bir yaklaşımı belirler. --Azgelişmiş-- ülke terimi ise, dış
dinamiği de içine almakla birlikte, vurguyu genel koşullara kaydırarak, dış
dinamiğin önemini azaltmaktadır. --Çevre--, ya da --uç-- ülke terimi ise yine dış
dinamiği vurgulamakta, gelişmiş endüstri ülkelerinin --merkez-- olduğu bir
sistem içindeki bağımlı ülkeleri belirtmektedir.
İşte bu çalışmada, böyle terimler yerine --geri teknolojiye sahip ülkeler--
teriminin kullanılış nedeni, bu terimin hem kuramsal açıdan, hem de iç
dinamik-dış dinamik ayrımı açısından daha nesnel bir nitelik taşımasıdır.

1-) Teknolojik Bakımdan Geri Ülkelerin Özellikleri
Teknolojik bakımdan geri ülkeler için geliştirilen devrim kuramlarına
bakarken, önce bu ülkelerin genel niteliklerini bilmek gerekmektedir .
Siyasal özellikleri bakımından bu ülkeler genellikle dışa bağımlılıkları
yüksek ülkelerdir. Bir bölümü Batı, bir bölümü Doğu bloku ve büyük bir bölümü
de --Bağlantısızlar-- ya da --Üçüncü Dünya-- gibi isimlerle nitelenen grup içinde
yer alan bu ülkelerin dünya üzerindeki yerleri genellikle ya büyük ülkeler
arasındaki anlaşmalara, ya da paylaşılmış nüfuz bölgeleri arasındaki
dengelere bağlıdır.
İçerideki siyasal rejimleri genellikle dengeli ve sürekli bir görünüme
sahip değildir. Gerek otoriter olanlarda, gerekse daha demokratik
gözükenlerde hem iktidar, hem rejim, sürekli tartışma konusudur.