Batıda Oluşum Süreci İçerisinde Gravür ve Serigrafi

Almanya'da ilk önce Will Baumeister yeni renk ve biçim etkileri sağlamak amacıyla 1950'lerde Stuttgart'ta elek baskıcı Leolpold Domberger ile çalışmaya başladı. Daha önceki bütün tekniklerden başlıca ayrılığı boyaların doğrudan kağıda serilmesi, sürülmesi, böylece koyultularda incelikli ayrımlara olanak kalmasa da büyük bir renk yoğunluğu sağlanabilmesidir."[1]
İpek baskının Will Baumeister'i etkileyen renk ve biçim etkileri yanında Fotogerçekçilik, Op Art, Pop Art, Kavramsal sanat vb. gibi türlü anlayış ve eğilimlerin uygulanmasında sanatçılara sağladığı geniş olanaklar nedeniyle de ilgi çekmiştir.
Bundan dolayı da bir çok gravürcü ve ağaç baskı sanatçılarının ipek baskıya ilgi duyduğu görülür. Yine 1921 yılında yapılan Alman grafik sergisinde sanatçıların bir çoğunun pentürcü sanatçı olduğu görülür.

"Orta Avrupa'nın Grafik sanatlarda önde gelen ülkeleri olan Avusturya, Macaristan, Polonya ve Çekoslovakya'da ipek baskı oldukça önemsenen bir sanat yöntemidir. Frenc Czinke tüm baskı tekniklerini ipek baskı ile birleştirerek kullanan ünlü bir Macar sanatçısıdır. Yugoslav sanatçısı Boris Bucan'ın büyük boyutlu grafik tasarımları ipek baskı ile üretilmiş eserlerdir."[1]
İpek baskı diğer baskı teknikleri gibi önceleri sanatsal amaçlı değil röprodüksiyon, çoğaltma gibi işlevler için kullanıyordu. Daha sonraları sanatçılarca, reklam, grafik tasarım ve farklı bir resim dili oluşturmada benimsenmesi ipek baskının bienal ve trienallerde layık olduğu yerini aldığı görülmektedir. Nitekim 4. bienalde yer alan ipek baskı çeşitlerini de buna örnek olarak gösterebiliriz.

3.2. Serigrafide Baskı Hazırlığı Ve Baskı İşlemleri

İpek baskı uygulamanın her aşamasında öyle ince ayrıntılar vardır ki yeterli ve gerekli titizlik gösterilmediğinde istenen sonucun alınması imkansızdır. Serigrafide birbirinden farklı işlemlerin ard arda sıralanması söz konusudur. Bu sıralamada meydana gelebilecek basit bir aksaklık, sonucu olumsuz hale getirilebilecektir. Bu nedenle gerekli işlem basamaklarının en ince detaylarına kadar sıralanmasında yarar vardır.
Ø Amaca uygun bir elek - ipek seçimi,
Ø Elek ölçülerine uygun, temiz, sağlam ve gönyeli bir çerçeve,
Ø Eleğin – ipeğin bu çerçeveye gerektiği şekilde gerilmesi,
Ø Germe sırasında meydana gelebilecek kirlenme ve yağlanmaya karşı deterjanlı su ile yıkanması, (Kirlenme ve el değmelerinden meydana gelebilecek yağlanma ve ıslaklık eleğe sürülecek emülsiyona benzer )
Ø Gerekli miktar kadar alınan emülsiyonun 1/10 oranında hassalaştırıcı ile iyice karıştırılması, bu karışımın en geç 3-4 saat içerisinde kullanılması,
Ø Emülsiyonun az ışıklı bir ortamda çok ince bir film tabakası oluşturacak şekilde tüm elek yüzeyine düzgün bir gönye ya da cetvel yardımıyla sıyrılarak sürülmesi, akma ve yığılmalara fırsat verilmesi. Gerekirse 1. İşlem kuruduktan sonra 2.kez aynı işlemin tekrarlanması.[1]

Ø Tercihen kırmızı ışıklı ve karanlık bir yerde toz almayacak ve elek kısmı herhangi bir yere deymeyecek şekilde kurutulması. Eğer kurutma işlemi fönle yapılacaksa fön uzaktan tutulmalı ve ısı 30 0C geçmemelidir . Aksi halde elek yanabilir veya emülsiyon özelliğini kaybedebilir .
Ø Hem emülsiyon hem de emüsliyon sürülmüş elek 3-4 saat içinde kullanılmalı pozlandırılmalı ve yıkanmalıdır .
Ø Resim, şekil, yazı ve motifin temiz ve istenen nitelikleri taşıyacak şekilde hazırlanması.
Ø Pozitifin ışık masasına okuma yönünden, çalışıldığı yönden yerleştirilmesi. Eğer üsten pozlama yapılacaksa pozitifin eleğin içine yerleştirilmesi ve üzerine kalın bir cam konulması.
Ø Pozlanmanın tercihen vakumlu poz makinelerinde yapılması, yoksa normal ışıklı poz masası kullanılırken masa camı –pozitif – elek sırasının izlenmesi. Eleğin içine sıkıştırmayı sağlamak için kalın bir keçe yerleştirilmesi. Keçenin üzerine de düzgün kenarlı ve eleğin iç ölçülerinden biraz daha küçük boyutlarda sunta konularak ağırlık oluşturulması.
Ø Pozlama süresinin test edilerek önceden saptanması, poz saati ile ayarlanması, süre kaçırmalarını önlemek için mutlaka poz saati veya alarmlı saat kullanılması.

Ø Pozlamadan hemen sonra basınçlı su ile eleğin içten ve dıştan her yanın yıkanması, açılması gereken
Gözeneklerin tam olarak açılması sağlanıncaya kadar yıkamaya devam edilmesi,
Ø Yıkama sırasında elek üzerine el sürülmemesi. Gerektiğinde basınçlı su verilerek zor açılan gözeneklerin açılması.
Ø Yıkama tamamlandıktan sonra eleğin eğik veya yatay olarak temiz bir yerde kurumaya bırakılması, eğer iş ivedi olarak yapılacaksa, birkaç dakika bekledikten sonra fön ve benzeri kurutucularla kurutulması.[1]
Ø Kuruyan şablonun kontrol edilerek gereken yerlerin rütuşlanması,
Ø Serigrafi tezgahına eleğin bağlanması ve tezgahın basım için hazırlanması,
Ø Eleğin baskı yüzeyine yapışmayacak ve sadece raglenin-sıyırgacın bastığı noktadan temas edecek şekilde yükseklik ayarının yapılması,
Ø Üzerine baskı yapılacak maddenin kaymaması ve her baskıda aynı noktaya gelebilmesi için tespit noktalarının iyi ve sağlam ayarlanması,
Ø Baskı tezgahının, üzerine baskı yapılacak maddelerin ve baskıların konulacağı kurutma raflarının veya kurutma masalarının birbirine yakın fakat baskı akışını engellemeyecek şekilde yerleştirilmesi,
Ø Eleğin üzerindeki resim alanının tümünü bir harekette kavrayacak şekilde bir raglenin-sıyırgacın seçimi ve düzgünlüğünün kontrol edilmesi,
Ø Basım sırasında eleğin kenarlarında boya sızmalarına fırsat vermemek için gerekli miktarın istenen kıvamda hazırlanması,[2]

Baskı yüzeyinin veya üzerine baskı yapılacak maddenin baskı tezgahına – baskı düzeneklerine yerleştirilmesi.
Çoğaltma, aynı resmin şeklin ya da yazının birden çok basılması ve her basımda aynı sonucun alınması serigrafinin – ipek baskının temel özelliğidir. Bu özelliğin sağlanması baskı eleğinin serigrafi tezgahına ya da serigrafi düzeneklerine tutturulması, baskı yüzeyinin baskı masasına yerleştirilmesi (tespiti) ve elek yüzeyi ile madde yüzeyinin yükseklik ayarı gibi işlemlerin gerçekleştirilmesine bağlıdır.
Bir diğer önemli işlem de baskı maddesinin tezgah üzerine ve eleğin altına yerleştirilmesidir. Baskı maddesi kağıt, karton, mukavva vb. az yüksekliğe sahip ise tespit ona göre yapılmalıdır. Kitap, kutu, saat, kalem, sigaralık vb. gibi kübik ya da prizmatik hacimli maddeler ise yükseklik ayarı ile birlikte baskı sırasında maddenin alıp –yerleştirilmesi ile bozulmayacak dirençli bir sabitleme yapılmalıdır. Silindirik yüzeyli maddelere baskı yapılırken özel tezgahlarının ayarlarına dikkat edilmelidir.

Çok renkli baskılarda esas alınan köşe ve kenarın karışmasını önlemek için her baskıda baskıyı yapan en yakın sol köşe ona bağlı sağ alt kenar esas alınmalıdır. Böylece bir uygulama ile baskı yüzeyi boyutlarında meydana gelebilecek değişmeler yanlış yönde basmalara neden olmayacaktır.[1]
3.2.1. Baskı İşlemi

Ø Boyanın elek üzerine resim alanının dışına gelecek şekilde ragle boyu kadar dökülmesi (resim alanına kesinlikle boya dökülmemelidir. )
Ø Raglenin boyu ne olursa olsun iki elin bütün parmaklarınca kavranması, (çok küçük ragleler tek elle tutulabilir.)
Ø İki elle iyice kavranan ve 70 ile 45 derece arasında bir eğimle tutulan raglenin uygun bir basınçla ve düzenli bir şekilde çekilmesi (boyanın gözeneklerden geçerek yüzey üzerinde görüntünün oluşması sağlanır. Görüntü gerektiği gibi oluşmamışsa ya boyanın az gelmesinden, ya basıncın yetersizliğinden ya da raglenin ağız yapısının düzgün olmayışından kaynaklanabilir. Ayrıca eleğin açılmaması ve yıkama yetersizliği nedeni ile artıkların eleğin gözeneklerini kapaması baskıda olumsuzluklar yaratır. Bir başka neden pozlama süresinin çok poz verilerek geçirilmesi ve az poz vererek tam oluşmamasıdır.
Ø Raglenin çekilmesi ve istenen sonucun alınmasından sonra eleğin kaldırılması, baskının kuruma kabına yerleştirilmesi,

Ø Yeni baskı yüzeyinin elek altındaki tespit yerine yerleştirilmesi ve baskının sonuca kadar sürdürülmesi,
Ø Baskı bitiminde elek üzerindeki artık boyaların boya kabına alınması, tezgah üzerine bir temizlik muşambası serilerek temizleme işleminin yapılması.[1]
3.2.2. Baskı Sonrası Elek Temizliği

Ø Temizlik muşambası üzerine serilen gazete kağıtları yardımı ile eleğin yüzeyindeki atık boyaların uygun temizleyicilerle temizliği,
Ø Elek gözeneklerinde kalabilecek en küçük bir boya kalıntısının bile eleği kullanılmaz hale getirebileceği, bu nedenle temizliğe gereken önemin verilmesi, raglenin temizlenmesi,
Ø Deterjanlı su ile eleğin yıkanması, emülsiyonun temizlenmesi için çamaşır suyu ya da serisil78’in eleğin iç ve dış yüzeyine fırça ile sürülmesi, 10-15 dakika bekletildikten sonra tazyikli su ile iyice yıkanması,
Ø Emülsiyon temizliği yapılan eleğin kontrol edilmesi, kalmış olabilecek lekelerin selülozik tinerle ya da seripak 79 gölge silici ile çıkarılması ve eleğin yeni bir iş için hazır hale getirilmesi.[2]

3.2.3. Serigrafi Boyalarının Kuruma Süreleri

"Serigrafide kullanılan boyalar farklı kuruma sürelerine sahiptir. Bu süreler boyaların yapılarına, baskı ortamının ısı durumuna ve basılan yüzeyin yapısına göre farklılıklar gösterir. Selülozik yapılı boyalar çift bileşikli –çift karışımlı boyalar ve tekstil boyaları çok çabuk kuruyan boyalardır. Çabuk kurumayı önlemek için bazı boyaların içine geciktiriciler katılır. Sentetik boyalar genellikle geç kuruyan boyalardır. Özellikle matbaa boyalarında kurumayı hızlandırmak için kurutucu solventlere (kurutucu eriyiklere )ihtiyaç duyulur. Sentetik boyaların mat yapıları da çabuk kuruyan boyalar grubuna alınabilir. Boyaların kuruma süreleri ne olursa olsun toz emen, toz kapan bir özelliğe sahiptirler. Bu nedenle baskı mekanlarının temizliği yönünden kurutma raflarına ve kurutma düzeneklerine hem temizlik hem de derli toplu olma açısından önem vermek gerekir. Kurutma düzenlerinin bir diğer görevi de boyaların baskı yüzeyinde kendi özelliklerine göre tam olarak kurumalarını sağlamak, birbirine yapışma, sürtünme, çizilme gibi olumsuzluklara uğramalarını önlemektir."[3]

3.3. Ofset Baskı Tekniği

Üç temel baskı tekniği arasında en yenisi, ofset baskı tekniğidir. Bu teknik, Bavyeralı Alois Senefelder’in 1799’da bulduğu litografik baskı (taşbaskı) tekniğinin rafine edilmiş biçimidir.
Litografik baskı tekniğinin ticari biçimine “Ofset baskı” adı verilir. Litografi tekniğinde kalıp olarak kullanılan taş, ofset baskıda yerini baskı silindirini çevreleyecek biçimde üretilen ince ve esnek metal bir levhaya bırakılır.
3.3.1. Ofset Baskı Tekniğinin Özellikleri

a) Çeşitli boyutlardaki siyah – beyaz ve renkli çalışmalar, ofset baskı tekniğiyle ekonomik olarak basılır.
b) Ofset baskı tekniği standart bir baskı kalitesinin sağlanmasında tipografik baskı ya da tifdruk baskı tekniğine göre fazla daha dikkat ve özen gerektirir.
c) Kalıp kopyalama işlemi diğer baskı tekniklerine göre daha ucuzdur.
d) Montajının negatif ya da pozitif filmle yapılmasına bağlı olarak baskı kalıbı da pozitif ya da negatif olarak hazırlanabilir.[1]
e) Ofset baskı tekniği ile parlak ve düzgün yüzeyli kağıtlarda en yüksek baskı kalitesine ulaşılır. Bunun yanında mat ve kaba grenli kağıtlarda da iyi sonuçlar alınabilmektedir.

a) Baskı aşamasında yapılan her düzeltme, yeni bir kalıbın hazırlanmasını gerektirir. Ama ofset baskı kalıpları tipografi ya da tifdruk kalıpları kadar pahalı değildir.
b) Prova baskılar özel prova preslerinde ya da standart ofset preslerinde yapılmalıdır. Seri üretime yönelik ofset preslerinde yapılan prova, baskının maliyetini yükseltir.
c) Ofset baskı tekniği, yaratıcı düşüncelerin kağıda aktarılmasında grafik tasarımcıya geniş imkanlar sunar.
d) Tipografik ve tifdruk baskı kalıplarına ters olarak aktarılan imge, ofset baskı kalıbına düz olarak aktarılır.
3.4. Tipografik Baskı

Baskı tekniklerinin en eskisi ve aynı zamanda en kolay anlaşılır olanı; tipografik baskıdır. Çocukluğumuzda yaptığımız patates baskılar, lastik damga ve mühürler tipografik baskı tekniğinin en bilinen örnekleridir.