Batıda Oluşum Süreci İçerisinde Gravür ve Serigrafi

“Ben 68/69 ’da yalızca resmin kendisi ile ilgilenmeye başladım ve buda yalnızca motiflerin geri döndürülmesiyle olası kılınabiliyordu. Motiflerin böyle geri döndürülmesiyle onların üstünde olanlarda gerçekten değişiyordu. Artık dışta kalan, saçlarından çekiştirerek sürüklediğimiz şeyler değil. İlgisiz, normal ve izleyici için ilginç olamayan motifler söz konusuydu.” (Georg Baselitz Katoloğu, X111. Biennale de Sao paolo 1975).
Georg Baselitz (1938-1991); Derneburg ve İmperia’ da çalışmakta ve yaşamını sürdürmektedir. Baselitz’ in sanatı, iki alman kültür geleneğinin aralarındaki çelişkiden etkilenmiş bir gerilimden doğmuştur. Baselitz ‘in diğer sanatçılardan farkı, geleneksel verileri kırmak olmuştur. Amacı; törelere saplanmış bir toplumla karşı karşıya gelmekten çok -tam anlamıyla- yeni, yaratıcı görüşlerin uyandırılması olmuştur.

“Erken Rönesanstan bu yana Baselitz hareket eder figürleriyle birlikte, uyumlu bir perspektif ile oluşturulmuş resim mekanın dokunulmazlık düşüncesini kavramsal dünyamızın karşılıklarına dönüştürüp, bununla onları güçsüz bırakıp “baş aşağı ederek” nesneye kendi betimleme gücünün ötesinde yeni bir tür nesnel otantiklik verme özgürlüğünü kazandırmıştır. Onun nesnelere değişik yönde bakması,bizi resmin sanatsal objesi hakkındaki bilgimizle aramıza mesafe koymaya zorlar ve formlarla renklerin birbirleriyle olan ilişkilerindeki zenginliğin anlaşılabilirliğini güçlendirir. Baş aşağı duran bir dünyada yer çekimi anlamını yitirmiştir.[1]
Baselitz'in bu çalışmasında ters basılmış bir figür görülmektedir. Yapmış olduğu gravürde iki teknik kullanmıştır. Bunlar soğuk kazıma ve aquatinta tekniğidir. Figürde aquatinta yardımı ile leke ve ton değerleri verilmiştir. Yerde, figürün yüzünde ve üzerindeki çizgileri soğuk kazıma tekniği ile verilmiştir.

Baselitz’in bu çalışmasında ters basılmış bir figür görülmektedir. Yapmış olduğu gravürde 2 teknik kullanmıştır. Bunlar; soğuk kazıma ve aguatinta tekniğidir. Figürde aguatinta yardımı ile leke ve ton değerleri verilmiştir. Yerde, figürün yüzünde ve üzerindeki çizgileri soğuk kazıma tekniği ile verilmiştir.
“Aşağı doğru çevrilmiş kurt sujelerin ikonografik verileri giderek yoğunlaşan bir çalışma süreci içinde çözülür. Grafikte bu işlevi özellikle derin budaklı, yarıklı ahşap, kütükler üstlenerek grafiklerin deneyimlerinin yardımıyla anlatımı keskinleştiren araçlara dönüşürler. Kısa aralıklı duraklarıyla ansızın göze çarpan çizimin taşıyıcılığını yüklenip, parçalanan ahşabın direnciyle ortaya çıkan plastik denebilecek bir anlatım gücü kazanırlar.”[1]

Baselitz’in bu resmide soğuk kazıma tekniğidir. Yine çizgisel çalışmıştır. Siyah-beyazdır. Figürde abartılar çok fazladır. Resimde yer alan öğeleri bir anlatım aracı olarak kullanmıştır.

Baselitz’in manzara resmi olan gravür çalışmasında aguatinta ve asitle yedirme tekniği kullanılmıştır. Lekesel bir çalışmadır.
Georg Baselitz’in yaptığı ilk figüratif resimler, yada diyelim ki somut bir resimsellik taşıyanlar, onun için de ilk kez somutlaşanlar... Bunlar portre anlamında başlar olmayıp, tam ortasında, renk bulamacının içinde, bir resimden diğerine doğru giderek nitelik kazanan bir baş bulunan resme benzer bir şeylerdir. Bir düşünceyi gerçekleştirmek için yapılabilecek en basit plan bir baş yapmaktan ibarettir...Baş asla bir portre değildir, o Baselitz’ in sanatsal düşüncesinin taşıyıcısıdır.
Biçimlendirici araçları kullanarak insanın yorumlamasını kısıtlayan, sayısı az, tema konusu vardır. Bu konularda insan figürü olduğu kadar başlar, hayvanlar yada natürmartlar ve geleneksel motifler bulunur. Bunlar neredeyse anlamlarının içeriğinin yok olduğu ve tüm tematik benzerlerinin çıkartıldığı gelenek dışı resimler olarak ortaya çıkmıştır.

Baselitz’ in gelenek dışı bir portresini görüyoruz. Yukarıda görülen gravür, çizgisel çakılmıştır ve soğuk kazı tekniği ile oluşturulmuştur. Baselitz sürekli olarak sürekli olmama girişimindedir.

Baselitz ’in bu gravüründe soğuk kazıma ve asitle yedirme tekniği kullanılmıştır. Tamamlanmış bir kadın figürü vardır. Asidin yediği yerler daha sert, soğuk kazının yapıldığı yerler daha yumuşak çizgilerdir.
Resimdeki gravür, kuru kazı tekniği ile yapılarak ters basılmış bir portredir. Çizgiseldir. Çizgi ile lekeler oluşturulmuştur.
Baselitz, her zaman geleneksel teknikler kullanarak resim geleneklerini yıkmayı denemiştir. 1963’te büyük boyutlu resimlerin aksine, baş motiflerinin yada hayvan ve manzara subjelerinin küçük boyutlu baskılarını yapmıştır. Baskılarının neredeyse tümü siyah-beyaz basılmıştır. 1966’ dan bu yana tek ve çok renkli olmak üzere tahta baskılarda yapmıştır. Kullandığı malzemenin kırılgan özelliği, onu levha yada ahşap kalaslara, çelik oyma kalemleri, iğneler ve bıçaklarla çalışmaya itmiştir.

Tek renkli bir gravür çalışmasıdır. Baselitz’ in çalışmalarının çoğunun siyah-beyaz olduğunu söylemiştik.
1960’lıların başında 70’lerin sonuna dek özgün baskı resim ABD’de altın çağını yaşamıştır. Bu dönem baskı resim sanatçıları çalışmalarının yaygınlaşmasına tanınmasına katkıda bulunmakla kalmamış aynı zamanda sanat kuruluşları için bir uyaran, özgün baskı resim atölyelerinin oluşumu içinde destekleyici bir yapı taşıyarak sanat piyasasında yerin almıştır. Sanatçıların baskı tekniklerini sanatsal bir yapıda yoğunlaştırmaları “yeniden keşif” olarak değerlendirilebilir.
“Özgün baskı resmin bu dönemde sanatçılara çekici gelmesinin bir nedeni olarak da dönemin sanatsal hareketlerinin görsel diline uygun bir anlatım biçimi oluşturması gösterilebilir."[1]
1980’li yıllarda Avrupa’da sanatın yeni anlatın dillerinin özgürce kullanıldığı görülmektedir.

Alman sanatçılar ise geleneksel deneyimlerini sürdürürken yeni üslup olan Neo-Ekspreskponizm içinde Özgün baskı resmi canlandırmak konusunda diğer sanatçıları da etkilemişler ve cesaretlendirmişlerdir. Bu etkileme sonucu da Amerikalı sanatçıları baskı resme yöneltmişlerdir.
Bu etkilerden dolayı, Amerikalı öncü sanatçılar arasında Jim Dine, David Hockney, Jasper Johns, Frenk Stella, Roy Lichtenstein, Robert Rouschenberg, ve James Rosenquist özgün baskı resim atölyelerinde çalışanlar arasında sayılabilirler.
Sanatçıların özgün çalışmalarında atölyelerde artma görülmüştür. Bu durum ekonomik anlamda bazı kurumlar için bir artış ve rekabet ortamı hazırlamış ayrıca sanat piyasasında özgün baskı resim alışverişini hızlandırmıştır. Özellikle bürolar ve şirketler hem dekor hem de yatırım amacıyla üzgün baskı satın almışlardır. Böylece farkında olmadan sanatçılara, uygun üretim ve gelir koşulları sağlanmıştır.
“Bu destekleyici tavra bir yenisi de 1980 yılında New York Modem Sanatlar Müzesinden gelmiştir. Müze 1960’lı ve70’li yıllarda yapılmıştır. 23 ülkeden 173 sanatçının yapıtlarının “YİRMİ YILA BAKIŞ” sergisine seçilmesinin en önemli nedeni, baskılarındaki teknik uygulama ve içerik gerginliğidir. Belki ressam kökenli olmalarından kaynaklanan bu yenilikçi tavır, bu sanatçıların yapıtlarında somut biçimlemelere dönüşerek o dönem Amerikan baskı resminde bir “tarz” oluşturmuştur. Yine sanatsal kökenlerinden kaynaklanan bir tavırla 7 sanatçıda baskı boyutlarının sınırlarını zorlayarak, tuvale eşdeğer bir boyut genişletmesine gitmişlerdir.[1]

Tuvaldeki renk canlılığı, bu 7 sanatçının birden fazla baskı tekniğini birlikte kullanmaları, baskı resme pentür tadı şeklinde yansımış ve baskı resim farklı bir görselliğe ulaşmıştır.
Robert Rouschenberg; 1925'te Port Arthur, Texas'ta doğdu. Kansas City Sanat Enstitüsü, Academeie Julian (Paris); Black Mountain Koleji (Kuzey Carolina) ; Sanat öğrencileri birliğin de (Art Students’League), (New York) sanat eğitimini görmüştür. Robert Raushenberg, varolan fotoğraflardan oluşturduğu kolay düzenlemeler üzerindeki baskı uygulamalarıyla farklı bir tarz oluşturmuştur.

Jim Dine ise; yaptığı eklemelerle baskı malzemelerini geleneksel kullanımlarının ötesinde bir noktaya getirmiştir.

Bu 7 sanatçıdan biri de Jasper Johns’dur. Jasper Jonhns; 1930’da Güney Carolina’daki Allendale’de doğdu. Güney Carolina Üniversitesinde öğrenim gördü ve 1952’de New York ‘a yerleşti. Jasper Johns, karborandum taneciklerini fırçayla uygulayarak yaptığı mono baskılarla yenilikçi bir yaklaşım getirmiştir.

7 sanatçının başarılı çalışmaları özel şirketlerin parasal desteğiyle ülkede yayılan özgün baskı resim atölyelerinin oluşumunu sağlamıştır. Çağdaş sanat ortamında baskı geniş bir bakış açısı sağlamıştır. İlk defa mono baskı sanatsal anlamda bir değerlendirmeye girmiş ve bir çok sanatçı için çalışma olanağı sağlamıştır. Baskı resim popülerlik kazanarak tuval resmiyle başa baş yarışacak duruma gelmiştir.
“Bu dönemin özgün baskı resim adına kalıcı olarak bıraktığı en önemli etki olanak, atölyelerin sayısındaki gözden kaçırılmayacak artış ve bunun eğitimsel anlamda tüm ülke çapındaki sıçraması gösterilebilir. Atölyelerin adeta bir eğitim kurumuna dönüştüğü bu dönemde, uluslararası bir sanatçı trafiği de oluşmuştur. Öğrenci, sanatçı, teknisyen, baskıcı,koleksiyoncu birlikteliğinde bir eğitim, uygulama ve deneyim değiş tokuşu yaşanmıştır.”[1]
“Pop Art’a göre popüler bir kültürün klişeleşmiş formlarının, aynı zamanda şaşkınlık ve ironik bir mesafe koymanın da ifade edildiği sanatsal bir eylem içinde işlenmesi söz konusudur. Genelde tüketim maddesi ve toplumun eğlence gereksinimine oldukça olumlu bir tavırla yaklaşıyordu. Reklamların resim dünyaları abartılı biçimde gösteriliyordu.”[2]

Yakın geçmişe baktığımızda grafik üretiminde yeni bir aktif döneme girildiği görülür. 1990’lı yıllarda 70’li yılların grafik piyasasındaki durgunluk açılmaya başlamıştır. Fotoğraf sanatı, yeni üretilen sanat türleri, medya adına yapılan gelişmeler grafik üzerinde etkili olmuştur. Bu gün bir çok sanatçının eserinde gerek hacmi gerekse teknik incelikleri açısından baskı, resim ve heykelle yarışır hale gelmiştir.
Yüksek kaliteli ve sınırlı sayıda üretilen orijinal grafik baskı çalışmalarının itibarının artması ve bu tür çalışmalara daha yoğun bir ilginin gösterilmeye başlanması 1989’da Münster Vestfalya’da Atelier Limited'in kurulmasının yolunu açmıştır.
Söz konusu grafik çalışmaları, sınırlı sayıda basılmakta, sayının 100’ün altında tutulduğu bu baskılarda, baskı formunu sanatçılar bizzat hazırlamakta ve fiyatların düşük tutulmasıyla koleksiyonculara, kolayca orijinal eser elde etme olanağı sunulmaktadır. Burada, en gelişmiş baskı teknikleriyle büyük bir sanatsal ifade gücünün bir araya getirildiği eserler söz konusudur.[1]