Batıda Oluşum Süreci İçerisinde Gravür ve Serigrafi

2.3.2. Islak Kazı Tekniklerinin Uygulanması

“Madeni levha üzerindeki çeşitli verniklerin kazınıp yırtılmasıyla yapılan çizgi ve dokuların asitler tarafından kemirilerek oyulması işlemine ıslak kazı denir. Bu işlemde madeni levha aside dayanıklı bir vernik veya asfaltla kaplanır. Kuruduktan sonra çeşitli sivri aletlerle desen levha üzerine işlenerek verniğin altından çıkan madeni kısım asit banyosunda kemirtilir. İndirgeme işlemi tamamlandıktan sonra levha yüzeyi asfalt ve vernikten temizlenir sonra boya verme işlemine geçilir. Islak kazı tekniğinde kullanılan malzemeler kuru kazıma tekniğinde kullanılan malzemelerin aynısıdır.
2.3.2.1. Çizgisel Dağlama

Kuru kazıma tekniklerinde direk müdahale ile yapılan çizgiler nadiren değiştirilebilir. Ancak dağlama yönteminde oluşan desenin çizgisini tamamlamak için çalışma sırasında çizgi aniden bükülür ya da yön değiştirirse sanatçı değişik uç kullanarak levha yüzeyinde daha geniş çizgi efekti elde edebilir.
Çizginin verimini artırmak ve resme tonal bölgeler veya şekiller eklemek için baskı kalıbı yüzeyi değişik yoğunlukta tozlama (Aquatint) veya yumuşak zemin (Soft graunt) tekniklerle kolayca elde edebiliriz. Asitle yedirme yöntemiyle elde edilen bir çizgi belli belirsiz çizgilerden 1/8 genişliğinde derin siyah çizgilere kadar çeşitlilik gösterir. Hatta katmerli kalem darbeleri kullanılarak daha geniş çizgiler elde edilebilir. Çelik kalemle oluşturulan çizgiler gibi koyu (yoğun) siyah baskı elde edilebilir.[1]
Sanatçının plaka üzerinde yapmak istediği düzeltmeleri resmin diğer alanlarını bozmadan yeniden çizimi gerektiğinde plakanın üzeri yeniden kapatılır. Gerekli düzeltmeler istenen yerlerde yapılarak düzeltme sağlanabilir. Tek bir dağlama kalıbını bir çok renkle boyayarak renkli bir baskı elde etmek mümkündür. Dağlama yöntemiyle hazırlanan çukur baskı (intaglio) kalıpların, renk verme, silme (temizleme) ve baskıya hazır hale getirme işlemi hayli emekli ve oldukça zaman alıcı bir çalışmayı gerektirir.

2.3.2.2. Leke Baskı

Leke baskı tekniği aside karşı dirençli malzemenin oldukça ince bir toz bulutu halinde çinko ya da bakır baskı kalıbı üzerine püskürtülmesi ile açıklanabilir. Çalışmada tonaliteye ihtiyaç duyan sanatçılar en açık renk tonundan koyu siyaha varan geniş bir renk geçişi elde etmeyi bu teknikle sağlarlar. En uygun madde reçine tozudur. Uygun bir teknikle yüzeye püskürtülmüş reçine tozları ısıtılarak kalıbın yüzeyinde eriyerek yapışan toz bulutu halinde tonlar verir. Kalıp asit çözeltisinde bekletilerek açıkta kalan yerler çökeceği için bu çökeltilerin tutacağı mürekkep yüzeyde güzel bir doku oluşturur. Tonlama sanatçının isteğine göre asit çözeltisinde bekleme süresine göre çözünme derinliği kontrol edilerek açılıp koyulaştırılabilir.
Toz haline getirilmiş reçine, kalıbın üzerine kısa bir mesafeden esintisiz bir ortamda bir torbadan silkeleme ya da pot pot vurularak serpilir. Leke baskı tekniğinde plaka yüzeyini reçine tozuyla kaplamakta yarar vardır. Bu tekniği en iyi ve başarılı bir şekilde uygulamak için toz kutularını kullanmakta yarar vardır. Kutunun özelliği baskı kalıbının üzerine düz bir şekilde eşit oranda çökecek olan bir reçine tozu bulutu içermesidir.[1]

2.4. Metal Gravür Kalıplarında Kullanılan Zeminler

Kalıbı koruyan aside dirençli kaplamalar zemin diye adlandırılır. Geçmiş dönemlerde kullanılan zeminler elde etme ve formüllerini bilme yönünden çok önemli değildir. En çok kullanılanlar yumuşak bir fırça ile kalıp üzerine sürülerek uygulanan likit zeminlerdir. En kolay elde edilebilen zemin malzemesi şunlardır: İki kısım asfalt, iki kısım balmumu, bir kısım toz reçine. Asfalt genelde likit halde bulunur. Balmumu ve reçine karışımı en son eklenir. Reçine zor ve yavaş çözündüğü için önce benzin ya da mazot ile çözünmesi sağlanır, balmumu eklenir. Karışım beraberce ısıtılıp kaynatılarak soğumadan zemin üzerine sürülür. Kısa bir süre sonra zemin kurur ve sertleşir. Diğer işlemlere kolayca geçilebilir. Çözücü olarak eter ya da kolorofol kullanıldığında zemin çok daha hızlı kurur fakat yüzeye fırça ile sürülemez. Bu zeminler kuruduğunda çok sert ve kaygan bir özellik gösterir, bu sebeple koruyucu cila olarak da kullanılabilir.
2.4.1. Sert Zeminler

Sert zemin elde etmek için bileşenler aynı olmakla beraber eritici kullanılmaz. Yalnızca kalıp ısıtılarak karışım yeteri miktarda kalıp üzerine konulur ve gaz ya da elektrikle çalışan bir ocak üzerinde ısıtılarak serbest halde yayılması sağlanır. Madeni levha fazla ısıtılınca mum erir, duman çıkarır ve yanar. Bu tehlikeyi önlemek için kalıp fazla ısıtılmamalıdır. Sadece zeminin erimesini sağlayacak kadar ısıtılmalı, seri ve kısa vuruşlarla top halindeki zemin bir merdane veya elle de sürülmelidir. Bu yöntemde sürülen zemin karışımdaki mumu yüzey üzerine çıkararak dağıtmasını sağlayacaktır.[1]
Diğer bir sert zemin olan (Staging) marka mürekkebi kullanarak hazırlanan zemindir. Ticari olarak hazırlanmış bir bileşik olan bu mürekkep kullanılarak sert, dayanıklı bir zemin elde edilebilir.

2.4.1.1. Zemini Tütseleme

Çoğu zaman zeminin rengi bakır rengine yakındır. Bakır kalıp kullanılırsa çizileni görmek mümkün olmaz. Bunun için kalıp geleneksel yöntemle mum ya da taperin karbon çözeltisi ile tütsülenir. Karbon zeminle silinmeyecek katı siyah bir tabaka oluşturur. Böylelikle çizilen desenin tüm hatları kolaylıkla görülebilir.
2.4.1.2. Stop-Out Cila (selülozik Vernik)

Asit çözeltisindeki belli bölgeleri aşınmaya karşı korumak için tuzlu mineralleri ihtiva eden bileşik, aside karşı dayanıklı olarak (couting) kaplama kullanılır. Sert zeminlerde her zaman kullanılabilir. Hızlı kuruya eter ya da klorofor da bu tür zeminlerde kullanılabilir. Koruma görevini gören en iyi bileşik asfalttır. İçinde reçine ve erimiş renklendirici bulunan alkol esaslı koruyucu cilalar da vardır. Kalıbı çok aşındırmak gerektiğinde, çizilmemiş bölgeleri kontak kağıdıyla aside karşı korumak mümkündür. Bu, arkası yapışkan kendisi bir plastik tabakadır. Plastik aside karşı dayanıklıdır.[1]
2.4.2. Yumuşak Zeminler

Yumuşak bir zemin kuruduğu zaman bile yumuşak ve basınca karşı duyarlı kalır. Kalıp üzerine sürüldüğünde istenilen ve farklı dokuları çizmek kolaydır ve bu dokular kağıda baskı kalıbını aşındırarak aktarılabilir.

2.4.2.1. Yumuşak Zemin Teknikleri

Yumuşak zeminde çalışmanın klasik yöntemi, zeminde kaplanmış kalıbın üzerine suluboya kağıt ya da pastel kağıdı gibi ince şekil verilmiş bir kağıt yardımıyla çizmektir. Çalışma sırasında elle dokunmamaya dikkat edilmelidir. Aksi halde elin dokunduğu yerler dahi aşınarak istenmeyen çizik ve açıklıklar oluşabilir.
Değişik malzemelerin dokusunun, yumuşak zemine geçirmek imkanı vardır. Farklı dokuda kumaşlar ve benzer malzemeler yumuşak zemin üzerinde arzu edilen pozisyonda kalıp üzerine konularak kullanılır. İstenilen dokular plakaya geçirilip bazı bölgeler aşındırılmak istenmezse aside yatırmadan önce asfalt ya da vernikle kapatılır.[1]
2.5. Gravür Kalıplarının boyanması

Baskıya karakterini veren unsurlar kazı işlemleri olduğu kadar boyama yöntemleri ve bu yöntemlerin değişik uygulamaları ile baskı kalıbının boyadan temizleme işlemidir. Metal gravürde baskı kalıbı olarak kullanılacak madeni levha üzerine yapılan oyma işleminde hem çukur(intaglio), hem de yüksek (rölyef) kısımları oluşur. Eğer sadece çukurlar boya ile doldurularak yüksekte kalan yerler boyadan temizlenerek baskı alınıyorsa bu baskıya çukur baskı adı verilir. Tahta ve muşamba baskılarında olduğu gibi levhanın yüksekte kalan kısımları boyanıp baskı alınıyorsa buna da tümsek baskı adı verilir.

2.5.1. Gravür kalıplarının Tek Renk İle Boyanması

Yüzeye konulmuş boya, mukavva, deri parçaları veya kalın elyaflı dayanıklı bez parçalarından yapılan “tarlatan” adı verilen küçük yumaklarla levha yüzeyine sürülür.
İster tek renk ister çok renkle boyanan levha baskıya sokulmadan önce yüzeyde kalan boyalar iyice temizlenmelidir.
Temizleme levha yüzeyindeki desen net olarak görününceye kadar devam etmelidir. Bunun için de el ayası ile tarlatan ya da pelur kağıdı kullanılarak dairesel hareketlerle yeterli basınç verilerek yapılması gerekir. Temizleme işleminin bitirilmesinden sonra hemen baskı yapılmalıdır. Aksi halde boya kuruyarak uygun baskı vermez. Her kalıp hazırlamada baskı öncesi daha net sonuçlar alınana kadar baskının %10’u kadarı “sanatçı provası” alınarak gerçekleştirilmelidir. Ancak en iyi sonuç veren provadan sonra belirlenen değerlerden sonra gerçek baskıya geçilir.[

2.5.1.1. Tek kalıp Yöntemiyle Renkli Gravür Baskı

Tek kalıp yöntemiyle bir veya birkaç renk tampon veya mukavva kullanılarak belli bölgeler değişik renklerde olmak üzere boyanır. Ancak renkli baskılarda ilk temizleme evresinde, boya birbirine karışmazsa son temizlemede renklerin birbirine karışması kaçınılmazdır. Bunun için de önce açık renkler temizlenir. Her renk temizliği için ayrı tarlatan ve benzeri temizleyiciler kullanılır. Bu işlemlerden sonra birbirinin tıpatıp benzeri baskılar olmasa da birkaç kopya alınabilir. Her parça istenilen renkleri en net basacak şekilde tek tek temizlenerek bir araya getirilip aynı kağıt üzerinde çok renkli baskı elde etmek mümkündür.
2.5.1.2. Birkaç Kalıp İle Renkli Gravür Baskı

İki veya daha fazla plaka ile yapılan gravür baskı yöntemidir. Bu yöntemde levhalar ayrı ayrı hazırlanacağı için ilk baskı için hazırlanan levha ikinci baskı için levhanın hazırlanmasına kadar boyanın kuruma tehlikesi ya da ilk baskı yapıldıktan sonra kağıdın kuruması, pembeleşmesi tehlikeleri vardır.
İlk baskıdan sonra ikinci kalıbın hazırlığı sırasında kağıdın kuruması bu yöntemin en büyük riskidir. Seri çalışılmalıdır. Tek plaka ile yapılan çok renkli baskılarda üzerindeki birkaç renk birkaç baskıdan sonra karışabilir. Eğer plaka yüzü iyi temizlenmiş ve renkler iyi tutturulmuşsa verimlilik artar.[1]
2.5.1.3. Birkaç Seviyeli Renkli Gravür Baskı

Stanley William Hayter adlı sanatçı değişik derinlikli plaka ile baskı met****u bulup geliştirmiştir. Yumuşak merdaneler en dipteki oyukları boyama sert merdaneler ise sadece yüksek oyukları boyamada kullanılır. Bu yöntemde ilk olarak plaka yapışkanlığı yoğunluğu fazla olan boya ile boyandıktan sonra plaka yüzeyi temizlenir.

Daha sonra geniş yumuşak bir merdane ile boya plaka yüzeyine aktarılır. Bu merdane plaka yüzeyine geçince mürekkep diplere doğru iner. Çukur olan yerleri mürekkeplendirir. Elde edilen çift renkle boyanmış plaka ile normal bir pres aracılığıyla bir defada baskı gerçekleştirilir.
2.6. Collagraphi (Kolaj Baskı)

Bu teknik geniş parçaların metal ve tahta baskı plakası üzerine yapıştırılarak ayrı ayrı parça etkisi bırakacak şekilde baskının gerçekleştirilmesidir. Baskı plakasının üzerine yapıştırılan materyaller deforme olmayan dayanıklı malzemelerdir.
Kolaj baskı tekniği tasvir yönü ağır bastığı ve zengin anlatım sağladığı için tercih edilir. Colotype adı verilen makine ile yapılır.




2.6.1. Chine Colle (Çin Kolaj)

Çin kolaj tekniği renklendirilmiş kağıt parçalarının doğrudan renkli baskı elde etmede kullanıldığı bir tekniktir. Bu teknikte farklı biçimlerde kesilmiş kağıt ve benzeri malzemeler iki baskı plakası olmaksızın yüzey rengi verilmeden kullanılmasıdır. Renklendirilmiş kağıt şekiller dahilinde kesilip yırtılarak görüntünün daimi parçasını oluşturur. Baskı merdanesi baskı kağıdına ve sulandırılmış tutkallı veya patates kolalı, renklendirilmiş parça kağıtların ikisine birden varak gibi baskı yapar. Baskı plakası gravür metotla basılacağı zaman plakadaki tonlamalar ve çizgiler yapıştırılmış parça formların üzerine basılarak baskı elde etme imkanı vardır. Çin kolaj tekniği için daha çok kösele, beyaz olmayan gri tonlardan, solmayan ince keten yaprağı en uygundur.[1]

2.6.2. Bir Plakada Şablonlu Renkli Baskı

Şablon yönteminde renkler baskıdan önce parça kağıt veya parça metallerin şablon olarak kullanılması ve plaka üzerine yerleştirilmesiyle baskı elde etmektir. Plaka olarak renk vermeyen kağıt, mukavva veya asetat gibi malzemeler kullanılır. Renklendirilmiş şekiller bu malzemelerin üzerine konarak tıpkı madeni levhaları parça halinde yan yana getirerek baskı elde etme yöntemine benzer bir yol izler. Kağıt kenarlarının plakaya yakın olan kısımları silindir ile temas etmemesi için şekil asıl istenilenden biraz geniş kesilmelidir. Plakaya renk vermek için yumuşak lastik veya plastik silindir kullanılmalıdır. Boyama işleminden sonra şablonların açık alanları, uygun kesici aletlerle kesilir. Eğer renklerin birbiri üzerine binmesi isteniyorsa her renk için ayrı şablonlara ihtiyaç vardır. Ancak bu işlem renklerin iyi seçilmemesi halinde üst üste gelen renklerde bozulma çamurlaşma riskini getirir.
2.6.2.1. Plaka Üzerine Boya Verilmesi

Boyama işleminde kullanılan plastik merdanelerin boyutu plaka yüzeyinde çizgi oluşturmayacak şekilde biraz büyük tutulmalıdır. Şablonların merdane üzerindeki mürekkebe yapışmasını önlemek ve merdane üzerindeki düzgün yayılmış boya tabasının kalıba geçmesini sağlamak demektir. Yüzey üzerine düz transparan bir yüzey elde etme imkanı sağlanabilir. Bu amaçla fon boyası film gibi ince ve düzgün olmalı, yeterli genişlikte yüzeyde herhangi bir iz bırakmayacak şekilde atılmalıdır.[1]

II. BÖLÜM

3. SERİGRAFİ BASKI

İngilizce: Silk Screen-Silk Sicreen process, Fransızca: Serigraphie (Serigrafi), Almanca: Siebdruck'tur.
Serigrafi ise uluslar arası baskı ortamında bu yöntemin genel adıdır. Bizim dilimizde ise ticari ad olarak "Serigrafi", Sanatsal ad olarak "İpek baskı"dır.
Serigrafi (Şablon-İpek-Elek Baskı) Nedir?
"Özel dokulu ipekli bir kumaş kullanarak Özgün baskılar yapma işlemi ve tekniği."[1]
"Stentil veya elek baskı da denir. İpek elek üzerine baskı şablonu hazırlanır. Eleğin kapatılmamış kısımlarından geçen mürekkep, baskı altı malzemesi üzerine transfer olur."[2]
.