Devrim tarihi ve Toplu Bilim Atatürk

Halkevlerinin İşlevi: İdeoloji Taşıyıcılığı
Görüldüğü gibi, tam bir --ideoloji taşıyıcı örgüt--tür Halkevleri. Bir yandan
Türk Tarih Kurumu, tarih açısından yeni toplumun ideolojisini pekiştirecek
araştırmalar yapacak, öte yandan bu çalışmalar, Halkevleri yoluyla topluma
mal edilecektir. Aynı olay, dil için de söz konusudur. Spor, sanat, eğitim,
yardım, tüm --ideoloji taşıyıcı mekanizmalar-- düşünülmüştür. Aslında,
Halkevleri denemesinin bir ölçüde Sovyetler Birliği'ndeki uygulamaların da
incelenmesiyle ortaya çıktığı anımsanırsa --ideoloji taşıyıcılığı-- konusundaki
işlevinin başarılı olmasına şaşmamak gerekir (Çeçen, 1971).
Halkevleri'nin birinci görevi hiç kuşkusuz, --ulusal bilinç--i pekiştirmek ve
toplumun çağdaşlaşmasına hizmet etmektir. Recep Peker'in açılış nutkunda,
Halkevleri'nden, --Memleketin kültür sahasında milli mahiyette
teşkilatlanmasını temin edecek bir teşkilat-- diye söz etmesinin nedeni
buydu (Peker, 1932).
Aynı gün, Reşit Galip de, --Milli benliği terkip eden, milli ruhu
şekillendiren ve kudretlendiren kültür unsurları içinde (diğerlerinin
ehemmiyeti istihfaf edilmeksizin) dil, edebiyat ve tarih, şüphesiz ilk sıraya
girer-- diyerek, --ulusal bilincin güçlendirilmesi--nde Halkevleri'ne verilen
işlevi belirtiyordu (Reşit Galip, 1932) .
Kültürde çağdaşlaşma ve çağdaş bir toplum yaratma işlevi ise şu sözlerde
belirgin bir biçimde vurgulanmaktadır:
--Musalla taşı ve teneşir tahtası sanatkarlarını yobaz kafalarından
hortlamış telakkiler ve telkinlerle asırlardan beri öldürmeye, akrep
kuyruklarıyla eşelenen mezarlara gömülerek safsata çamurlarıyla örtülmeye
çalışılan Türk sanat ruhu ölmemiştir.-- (Reşit Galip, 1932) .
Halk eğitimi, köycülük ve içtimai yardım gibi konuların, toplumun tüm
kesimleriyle ilişki kurmayı, amaçladığı açıktır. Özellikle Reşit Galip'in
açış konuşmasında neredeyse Turancılıya varan --ulusal bilinç-- ögeleri
çağdaşlık ögeleri kadar, hatta onlardan da güçlü görünmektedir.

Aslında ulusal bilincin pekiştirilmesi de, çağdaşlaşma atılımının
başarılması da, temelde bir koşula, CHP'de ve öteki bilim kuruluşlarında
(Türk Tarih ve Türk Dil Kurumları) oluşturulan --ideoloji-- nin toplumun her
kesimine aktarılmasına bağlıydı ( Bedia Akarsu, --Her şeyden önce dil ve tarih
tezlerinin Atatürk'ün dünya görüşünün kuramsal temelini oluşturduklarını
söyleyebiliriz-- diyerek bu kurumların --ideolojik-- önemini vurgulamaktadır
(Akarsu, 1981:7). ) . Bir başka deyişle, Halkevleri, kendi içlerinde ve kendi
başlarına --ideoloji üreten-- değil, Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşlarının
devleti ele geçirdikten sonra, kendi ideolojilerine göre yaptıkları
uygulamalarda, --ideoloji aktararak-- onlara yardımcı olan bir örgüttü.
Gerek Halk Partisi, gerek Halkevleri, gerekse Türkiye Büyük Millet Meclisi
hep Atatürk için, toplumu biçimlendirmekte, kimi zaman farklı, kimi zaman da
aynı taktik amaçlarla kullanılan yerlerdi. Hatta, grup dinamiğini de işin
içine katarsak, bu kuruluşlara, --Çankaya sofraları--nı da ekleyebiliriz. Çünkü,
bütün bu kuruluşların yöneticilerinin üst tabakası bu sofralarda bulunmakta,
yoğun bir etkileşim içinde Mustafa Kemal Atatürk'le birlikte bir yandan
--eğitilirken--, öte yandan da --ideoloji üretmekteydiler--.
Halkevleri'nin belli bir dönemde çok etkin ve başarılı olduğunu görüyoruz.
Uluğ İğdemir'in bildirdiğine göre, 1945 yılında Halkevleri'nin sayısı
dörtyüzotuzaltıya, halkodalarının sayısı ise, ikibinyediyüzonsekize
ulaşmıştır. (İğdemir, 1945) . Yine İğdemir, Halkevleri'nin Cumhuriyet Halk
Partisi'ne bağlı olduğunu belirttikten sonra, --... Halkevleri'nin kapıları
Parti'ye yazılı olan veya olmayan bütün yurttaşlara açıktır. Yalnız, Komite
üyeliğine seçilebilmek için Cumhuriyet Halk Partisi'ne yazılı olmak şarttır;
fakat devlet memurlarında bu şart aranmaz.-- diyor (İğdemir, 1945) . Böylece
bir yandan Halkevleri ile CHP arasındaki ilişki belirtilirken, öte yandan CHP
ile devlet arasındaki özdeşlik de vurgulanıyordu.

Cumhuriyet Halk Partisi, Halkevleri'ne o denli önem veriyordu ki, başkanlar,
bağlı oldukları Parti İdare Heyeti tarafından seçiliyor, Ankara Halkevi'nin
başkanı ise doğrudan doğruya CHP Umumi İdare Heyeti (Genel Yönetim Kurulu)
tarafından seçiliyordu. Bu arada CHP, Devlet ve Halkevleri özdeşliği
açısından, 1932-1950 yılları arasında devlet bütçesinden, özel idarelerden ve
kamu iktisadi teşekküllerinden Halkevleri'ne yapılan yardımın 48 milyon lirayı
geçtiğini belirtmek ilginç olacaktır (Karpat, 1963) . Halkevleri'nin
etkinliklerine bir örnek olarak 1940 yılına baktığımızda oldukça ilginç
sonuçlar görüyoruz. Verilen konferansların sayısı beşbinden çoktur. İkibin
temsil, binikiyüz konser verilmiş, ikibin film gösterilmiş, ikibinyirmiüç
aile toplantısı, bindokuzyüz köy gezisi, kırkbinden çok içtimai yardım
yapılmış, yüzelli güzel sanatlar, dörtyüz kadar çeşitli sergi açılmış,
çeşitli kurslara kırkbeşbin kişi devam etmiş, mevcut dörtyüz küsur bin
kitaptan 2.461.813 kişi yararlanmıştır (İğdemir, 1945) .
Halkevleri'nin örgüt sosyolojisi açısından mükemmel bir çözümlemesini Ayşe
Öncü yapmıştır. Öncü, son derece açık seçik bir biçimde, Halkevleri'nin
Atatürk dönemi CHP'sinin bir işlevsel uzantısı olduğunu göstermiş, bu
uzantıya kan ve can veren ana örgüt (CHP)'ün toplumdaki yerinin değişmesiyle,
onun uzantısının da gücünü yitirdiğini belirtmiştir (Öncü, 1976:45-52) .
Atatürk'ün Eyleminde Örgüt'ün Yeri
Buraya kadarki çözümlemelerimizde görüldüğü gibi, Mustafa Kemal Atatürk'ün
bütün eylemi içinde --örgüt--ün özel bir yeri olmuştur.
İlk zamanlar bu yer, devrimci eylemde liderlik savaşı için anlamlıdır. Daha
sonra, mevcut devlet yapısı içinde etkin olmak için kullanılmak istenir.
Eylem başladıktan sonra ise, hem mevcut düzenin ortadan kaldırılmasında meşru
güç kaynağı olarak, hem de toplumsal kaynakların seferberliğinde etkileşim
mekanizması olarak kullanılır. İktidar ele geçirildikten sonra da, hem
--ideoloji oluşturmak--, hem de yeni bir toplumun yaratılmasında seçkinlerle
geniş kütleler arasında bir köprü görevi yapmak için kullanılır.

--Vatan ve Hürriyet-- ile başlayan örgütler, --Cumhuriyet Halk Partisi-- ile
son bulmuştur. Hiç kuşkusuz bunların içinde en işlevseli --Müdafaa-i Hukuk
Cemiyeti-- olmuştur. Çünkü bu --Cemiyet--, hem düşmana karşı toplumu seferber
etmiş, hem de Mustafa Kemal'e, Padişah'a karşı, otorite kaynağı oluşturmuştur.
Bugün bile pek çok yazar ve düşünür, Atatürk sonrasını değerlendirirken,
Müdafaa-i Hukuk dönemine ayrı bir önem verir. Bunların en anlamlılarından
biri Attila İlhan'ınkidir: Mühendis Ahmet Ziya, 27 Mayıs'ın devrimci Binbaşısı
Demir'e şöyle demektedir: --... Şimdi bak, Binbaşı Bey, 27 Mayıs nedamet
hissinin doğurduğu bir aks-ül-amel ise, (hadi bakalım neydi aks-ül-amel'in
Türkçesi, gel de bul: Tepki mi?) bol bol Atatürk isminin zikredilmesine
rağmen, Kuvay-ı Milliye mahiyetinde bir kefaret addedilemez. Şundan ki,
Mustafa Kemal Paşa, Jacobin'di, sizler Bonapartiste'siniz.-- (İlhan, 1978:483).
:::::::::::::::::::