Büyük Hun Devleti

BÜYÜK HUN DEVLETİ
Yazılı belgelere dayanan Türk tarihi, Hunlar ile başlar. Hunlardan çok önce Çin’de, Hindistan’da, Mezopotamya’da ve Anadolu’da Türk kültürünün izlerine rastlanmış ise de, Türklüğün eski çağlarına dair araştırmalar henüz tamamlanmış ve kesin bir sonuca ulaştırılmış değildir. Fakat eski medeniyetlerden kalan dil örnekleri (msl. Sümerce), bu medeniyetleri yaratan kavimlerin Orta Asya kökenlerine dair sağlam deliller oluşturmaktadır.
Hunlar tarih sahnesine teşkilatlı ve güçlü bir devlet olarak çıkmışlardır. Hun Devletinin ne zaman kurulduğu kesin olarak tespit edilmemiştir. Eski Çin tarihçileri M.Ö. XIV – IV yüzyıllar arasında bazen büyümüş, bazen parçalanıp küçülmüş, bir Hun devletinin varlığından söz ederse de, bu dönemi aydınlatacak tarihi belge bulunamamıştır.[1]
Tarihe ilk defa adını taşıyan Türk Kavimi Hunlar’dır. Bilinen ilk yurtlarında bu günkü Moğolistan olup, Çin tarih kaynaklarında rastlanan adları Hiung – Nu şeklindedir. Ancak çok eski kavimlerden Tik, Cong ve diğer bazı adların kısmen Hunlarla ilgisi olduğu sanılmaktadır. Tabiatıyla ne bu çağda ve ne de daha sonra, munhasıran Türkçe konuşan müttehit bir Hun kavimi bahis konusu olamaz. Hiung-nu sözü, “Heterogen” Kadim Moğol, Tunguz vb. Oymakların Hun – Türk önderliğinde bir topluluk teşkil ettiğini ifade eder.[2]
Çin kaynaklarında M.Ö. 4. asırdan itibaren Türklerle birlikte Moğol, Tunguz soyundan bazı grupları da ifade etmek üzere “Kuzey Barbarları Hanedanı” manasında olarak Hiung-nu (Hsiung - nu) diye anılan bu kütlenin mensubiyeti hakkında türlü görüşler ileri sürülmüştür. Dil açısından K. Shiratori Türk kabul etmiş, sonra da Moğol olduklarını söylemiştir. L. Ligeti’ye göre Hiung-nu’ların kimliğini tespit etmek müşküldür. A.V. Gabain Türk – Moğol karışımı oldukları fikrindedir. Her ne kadar Hiung-nu’ların büyük imparatorluğunda Türkler yanında Moğol, Tunguz vb. Yabancı kavimlerin de yer almaları tabii ise de, devleti kuran ve yürüten asıl unsurun Türk olduğuna dair pek çok delil vardır. Bu devlette, aslında orman kavmi olan Moğol ve Tunguz değil, Türk bozkır kültürü hakim olup, gök tanrıya inanılıyor (aslında totemci olan Moğollara tanrı sözü Türklerden intikal etmiştir), aile “baba hukuku” üzerine kurulu bulunuyordu. Nihayet Hiung-nu devletinde idareci zümre ve hanedanın dili Türkçe idi. Siyasi ve kültürel münasebetler vesilesi ile Çin yıllıklarında Hiung-nu dilinden zapt edilen şu kelimeler: Tanrı, kut, bönü, il (el), ordu, tuğ, kılıç vb. Türkçe olup Türk dilinin en eski yadigarlarındandır. Ve nihayet devletin sahipleri kendilerine, Türkçe’de insan,halk anlamına gelen “Hun” (Khun) diyorlardı.[3]