Büyük Hun Devleti

Hunların büyük başarılarının amilleri arasında, büyük bozkır (Steppe) bölgesinin doğu kısmında, onlarla birlikte tarih sahnesine çıkan atlı göçebe hayat tarzı başta gelir. Çinliler 541 tarihinde de atlar tarafından çekilen savaş arabalarını kullanıyorlardı. Ancak süvarileri yok idi. Kuzeydeki muhasımlarının o tarihlerde piyade savaştıkları sanılmaktadır. Tsao kralı Vu-Ling (M.Ö. 328-298) esaslı müdafaa yapabilmek için ordusuna “Hun Kavmi giyimini kabul ediyor, süvariler ve okçular yetiştiriyor”. Bundan Hun süvarilerinin ilk önce M.Ö. IV. Yüzyılda Çinlilere gözüktükleri anlaşılmaktadır. Ancak bozkır bölgesinde çok daha önceden Equus Prjevalski cinsi atın veya taki cinsi atın yaşadığı ve yetiştirildiği muhakkaktır. Süvariliğin buralara batıdan geldiği anlaşılmaktadır. Ancak bir çoklarının sandıkları gibi skitlerden gelmemiş, gerek bunlar ve gerek skitler ata binmeyi, Ural dağları doğusundaki Batı Türklerin ana yurdu olan bozkırlardan yaşayan halktan öğrenmişlerdir. Şunu da unutmamalıyız ki bu güne kadar kazılan mezarlardan en çok ve en eski at iskeletleri Kuban nehri çevresinde bulunmuştur. Bozkırın batı yarısında torpan cinsi vahşi at ilk önce ehlileştirilmiştir.
Hunlar henüz üzengi kullanmıyorlardı. Çin’de de ancak M.S. 300 sıralarında üzengi görülür. Hunların silahları yay, oy, mızrak ve kılıç idi. Deri elbise ve kenarı kürklü dolman, tokalı deri ve çizme kullanırlardı. Süvari pantolonu, çizme ve kalpap (Askeri şapka) kullanma Çinlilere Hunlardan geçmiştir. Hunlar muazzam bir kuvvet teşkil ettikleri, yüksek medeniyetli Çinlilerin büyük emek harcayarak surlar inşası suretiyle kendilerini müdaafaya çalışmalarından da anlaşılmaktadır. Avrel Stein ikinci seferinde, devletin batı ucundaki, Tun – Huanf bölgesi çöllerinde de sur kalıntılarına rastlanmıştır. Burası Sarı Denizdeki başlangıç yerinden kuş uçuşu 3000 km mesafede bulunmaktadır.
Hun devletinin altın çağında Şan-yü’ler bazen Çin İmparatorluğu ailesi ile evlenirlerdi. Busuretle Çin kültürü, imparatorluk fikri ve devlet teşkilatı ile tanışırlardı. Şan-yü kendisine, Çin İmparatoru gibi göğün oğlu demekte ve sıkı bir şekilde düzenlenen saray geleneğine bağlı kalmaktadır. Hun devletleri nizamının en önemli unsuru, ünvanların sağ ve sola göre bölünmesidir. Sol taraf daha mümtaz sayılmaktadır.[1]

[1] RÃSONYI: a.g.e., s.66-67