İnşaat Sektöründe Finansal Kiralama

4.2.1. Proje Hazırlığı

Yapılması düşünülen inşaatla ilgili projenin hazırlanması izlenecek süreçlerin ilk aşamasını oluşturmaktadır.
İş sahibi, bünyesindeki elemanlara yada uzman kişi ve kurum yardımıyla istekleri dahilindeki “avan projeleri”ni çizdirir. Avan projeleri üzerinde yapılan değişikliklerden sonra “uygulama projesi” elde edilir.
Yapılacak inşaatın türüne göre bir inşaat projesinin bütünü birçok alt projenin bir araya gelmesiyle oluşur. Örneğin bir konut projesinde
- Mimari proje
- Betonarme projesi
- Elektrik tesisatı projesi
- Sıhhi tesisat projesi
- Kalorifer projesi bulunur. Her projenin içinde teknik ve estetik özellikleri içeren “detay projeleri” de yer alır (Kızılot, Şükrü, 1987, s.11).

4.2.2. Keşif Bedelinin Belirlenmesi

Keşif bedeli, ihaleye çıkarılacak inşaatın proje ve keşif özelliklerine dayanılarak, inşaatın müteahhit tarafından yapılacağı tahmin edilen maliyet tutarı ile müteahhit karını kapsayan bedeldir.
Keşif bedelinin belirlenmesinde, inşaatın teknik yapısı ve ekonomik koşullar önemli rol oynar. Keşif bedeli, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı’nın denetim altındaki inşaatlarda, genel projeyi oluşturan her alt projede yer alan işlerin “Birim Fiyat Listesi”ne göre bulunan fiyatlarla hesaplanması sonucu belirlenir (Kızılot, Şükrü, 1987, s.12).

4.2.3. İlanın Yapılması ve İhale Belgelerinin İncelenmesi

Kamu kesimine ait inşaat ve önemli onarım işlerinin ilanı belirli kurallara bağlanmasına karşın inşaat işinin ilgililere duyurulmasında özel kesimi bağlayan hiçbir kural yoktur.

İnşaat ve onarım işinden ilanla veya başka yolla bilgi sahibi olan müteahhitler ihale dosyasını incelemek suretiyle iş hakkında bilgi sahibi olurlar.
İhale dosyasında bulunması gereken bilgileri şu şekilde sıralayabiliriz:
- Sözleşme tasarısı
- Özel idari şartnameler
- Fenni şartnameler
- Birim fiyat tarifeleri ve eki ….. yılı birim fiyat listesi
- Genel teknik şartname
- Bayındırlık işleri genel şartnamesi
- Projeler
- Keşif özeti cetvelleri
- Diğer özel şartnameler (Yangına karşı alınacak önlemler hakkında özel şartname, inşaatlara konacak levhalar hakkında özel şartname)
- Eksiltme şartnamesi
Müteahhit veya konu ile ilgili departmanın teknik elemanları ihale belgelerini inceleyerek teklif edeceği bedeli hesaplar (Gönen Dinçer, Işık Hikmet, 1993, s.862).

4.2.4. İhaleye Girebilme Koşullarının Yerine Getirilmesi

İnşaat sahipleri, inşaat işinin yapımını üstlenecek müteahhidin iş yapabilecek kapasitede olup olmadığını araştırır ve işi sonuçlandırabileceklerinden yada bir dereceye kadar yapabileceklerinden emin olmak isterler. Bu nedenle müteahhitlere birer “yeterlilik belgesi” vermek için aşağıdaki belgeleri talep ederler.
- Bayındırlık Bakanlığı’ndan alınmış müteahhitlik karnesi aslı ve örneği,
- Yapı araçları bildirisi
- Bu işte kullanacağı sermaye ve kredi imkanlarını açıklayan mali durum bildirisi
- Teknik personel bildirisi
- Son iki yılda bitirilmiş ve dilekçenin veriliş tarihinden adına taahhüde bağlanmış veya bağlanacak olan işleri belgeleri ile açıklayan taahhüt bildirisi (Yılmaz Benligiray, 1981, s.25).
Yeterlilik Belgesi (ihaleye katılma belgesi) Yapı Tesis ve Onarım İşleri İhalelerine Katılma Yönetmeliğinin 1. maddesinde belirlenen kuruluşların açmış olduğu ihalelere katılmak isteyenlerin ihale komisyonuna vermek zorunda oldukları ve yalnız verildiği iş için geçerli bir belgedir (madde 2).
Devlet ihale kanunu hükümlerine göre yaptırılan inşaatlarda ihaleye katılmak isteyen müteahhitler inşaatın keşif bedeli üzerinden %3 oranında geçici teminat yatırıp ihaleye katılarak teklif verirler (madde 25).
Özel kesime ait inşaatların taahhüt yoluyla yaptırılmasında kamu kesimi inşaatlarına benzer yol ve esaslar izlenir (Benligiray, Yılmaz, 1981, s.26).

4.2.5. İnşaat Taahhüdü İçin Teklif Alınması

İhaleye çıkarılan inşaat işleri için;
- Kapalı teklif yöntemi
- Belli istekliler arasında kapalı teklif yöntemi
- Açık teklif yöntemi
- Pazarlık yöntemi
- Yarışma yöntemi olarak belirtilen beş yöntemden biri seçilerek teklif alınır (Devlet İhale Kanunu madde 35).

4.2.5.1. Kapalı Teklif Yöntemi

Bu yönteme göre teklifler yazılı olarak yapılır. Müteahhit firmalar tarafından hazırlanan teklif mektupları kapalı zarflar içinde ihale komisyon başkanlığına verilir. Tekliflerin açılma gün ve saati geldiğinde ilgili kanun hükümleri çerçevesinde açılan teklif mektupları incelenmek suretiyle uygun bedeli teklif eden müteahhide ihale yapılır (Devlet İhale Kanunu madde 37-71).

4.2.5.2. Belli İstekler Arasında Kapalı Teklif Yöntemi

2886 sayılı Devlet İhale Kanunu’nun 2990 sayılı kanunla değişik madde 44’de belirtilen şartlar dahilinde en az üç istekli arasında kapalı teklif yöntemiyle alınan tekliflerdir.

4.2.5.3. Açık Teklif Yöntemi

Müteahhitlerin ihale komisyonları önünde tekliflerini sözlü olarak yapmaları esasına dayanan bir yöntemdir. Müteahhit firmalar ilanda belirtilen ihale saatine kadar komisyon başkanlığına ulaşmış olmak şartıyla tekliflerini iadeli taahhütlü bir mektupla gönderebilirler (Devlet İhale Kanunu madde 46). İlgili kanunda belirtilen hükümler çerçevesinde sözlü veya yazılı olarak teklifler alındıktan sonra ihale karara bağlanır (madde 46-48).

4.2.5.4. Pazarlık Yöntemi

Teklif alınması belirli bir şekle bağlı değildir. İhaleler, komisyon tarafından işin nitelik ve gereğine göre bir veya daha fazla istekliden yazılı veya sözlü teklif almak ve bedel üzerinden anlaşmak suretiyle yapılır (madde 50).

4.2.5.5. Yarışma Yöntemi

İş sahiplerinin her türlü etüd, plan, proje ve güzel sanatlarla ilgili işler için gerek gördüklerinde müracaat edebilecekleri ve yarışma açma esasına dayanan bir yöntemdir (madde 52).(Erden, s.Aziz, 1995, s.20-21).

4.2.6. Sözleşmenin Yapılması ve Kesin Teminat

İnşaat taahhüt sözleşmelerinin yazılı olması gibi bir zorunluluğu bulunmamakla birlikte iş sahibi ve müteahhit açısından yararlı olabilmesi için yazılı olarak yapılmaktadır(Artukmaç, Sadık, 1975, s.18).
Tarafların karşılıklı olarak imzalayıp kabullendikleri sözleşmede:
- Yapılacak işin açık bir tanımı yapılmalıdır.
- Toplam bedel ve bu bedelin ödeme esasları açık şekilde belirtilmelidir.
- Bunların dışında tarafların her türlü hak ve yükümlülükleri, yasalara bırakılmaksızın kararlaştırılmalıdır.
Sözleşme yapılırken müteahhitten toplam ihale bedeli üzerinden hesaplanan %6 oranında kesin teminat alınır (Devlet İhale Kanunu madde 54).

4.3. İnşaat Taahhüt İşletmelerinde Finansal Kiralama

İnşaat taahhüt işletmelerinin finansal kiralama yapıp yapmadığını, yıllar itibariyle finansal kiralamaya bakış açılarının nasıl değiştiğini ve inşaat taahhüt firmalarının finansal kiralamayı kullanmalarının nedenini istatistiki veriler altında değerlendirmeye çalıştığımızda;
1999 yılında toplam fatura değerinin 51.659 milyar TL, kira alacağının da 66.340 milyar TL olduğunu görmekteyiz. Bu rakamlarla inşaat taahhüt sektörü tüm sektörler içinde %13.35’lik bir orana sahiptir. 1999 yılında tüm sektörlerden daha fazla finansal kiralama yapmıştır.İnşaat taahhüt işletmelerinden sonra %7.85 ile tekstil sektörü gelmektedir.
2000 yılında toplam fatura değeri 170.675 milyar TL’ye ulaşmış, kira alacağı da 203.828 milyar TL’ye yükselmiştir. Tüm sektörler içinde %17.75’lik bir orana sahiptir. 2000 yılında da %10.45’lik bir oranla tekstil sektörü inşaat sektörünü takip etmektedir.

20001 yılında inşaat taahhüt sektöründe toplam fatura değeri 107.706 milyar TL’ye gerilemiş, kira alacağı ise 130.597 milyar TL’ye düşmüştür. Genel oran içindeki payı %11.36’ya gerilemiş ve tekstil sektörü %14.91’lik oranla tüm sektörler içinde en yüksek orana sahip olmuştur.
20002 yılında toplam fatura değeri 107.706 milyardan 154.630 milyara ulaşmış, kira alacağı ise 130.597 milyardan 179.723 milyara yükselmiştir. Bu değerlerle sektörler içinde %7.37’lik paya sahip olurken tekstil sektörü 579.578 milyar fatura değeri ile %27.61’lik bir orana sahip olarak 2002 yılında en çok finansal kiralama yöntemini kullanan sektör olmuştur.
20003 yılında inşaat taahhüt firmaları, finansal kiralama yöntemini daha fazla kullanmaya başlamıştır.Toplam fatura değeri 276.793 milyar T.L’ye yükselirken kira alacağı da 315.740 milyar TL olmuştur. Bu rakamlarla %8.82’lik bir orana sahip olarak finansal kiralama yöntemini tercih eden ilk üç sektör arasına girmiştir.
Finansal kiralamanın tüm sektörlerdeki toplam fatura değerinin 1999 yılında 386.923 milyar, 2000 yılında 961.488 milyar, 20001 yılında 947.933 milyar, 20002 yılında 2.099.046 milyar, 2003 yılında 3.136.856 milyar TL olduğunu görmekteyiz.
İnşaat taahhüt işletmelerinde finansal kiralamanın kullanılmasının en büyük etkenlerinden biri makine ve techizatın fiyatlarının yüksek olması ve firmalarının bu makine ve techizatı satın almak yerine kiralamayo tercih etmesidir.
1999 yılında finansal kiralamayla sağlanan iş ve inşaat makinelerinin toplam fatura değeri 44.231 milyardır. Tüm mal grupları içindeki oranı ise %10.32’dir. Finansal kiralama ile sağlanan iş ve inşaat makinelerinden dozer 1.195 milyar , loder 7.770 milyar, ekskavatör 13.366 milyar, taşıyıcı 1.453 milyar, forkflit 1.932 milyar ve diğerleri 18.512 milyar toplam fatura değerine sahiptir.
2000 yılında toplam fatura değeri 164.722 milyara ulaşmıştır.Bu rakam tüm mal grupları içinde %15.68bir oranı ifade etmektedir. Dozer 3.385 milyar, loder 45.253 milyar, ekskavatör 57.392 milyar, taşıyıcı 1.206 milyar, forklift 10.033milyar ve diğerleri 47.452 toplam fatura değerine sahiptir

2001 yılında toplam fatura değeri 92.573 milyara gerilemiştir. Bu rakam %9.77’likbir oranı ifade etmektedir. 2001 yılında dozer 8.055 milyar, loder 22.529 milyar, ekskavatör 29.703, milyar taşıyıcı 5.535 milyar, forkflit 4.901 milyar toplam fatura değerine ulaşmıştır.
2002 yılında finansal kiralamayla sağlanan iş ve inşaat makinelerinin toplam fatura değeri 155.688 milyara ulaşmıştır. Bu rakam tüm mal grupları içinde %7.42’lik bir oranı ifade etmektedir. 2002 yılında dozer 3.007 milyar, loder 31.78 milyar, ekskavatör 59.896 milyar, taşıyıcı 4.780 milyar forflit 17.694 milyar ve diğerleri 38.600 milyar TL’dir.
Tüm bu rakamlar incelendiğinde inşaat taahhüt sektörünün finansal kiralamaya bakış açısı öğrenilmektedir. Seneler itibariyle dalgalanmalar yaşansa da küçümsenmeyecek rakamlarda toplam fatura değerleri oluşmaktadır. İnşaat taahhüt sektörü, Türkiye’de finansal kiralamayı tercih eden sektörler içinde ilk sıralarda yer almaktadır.Rakamlar incelendiğinde inşaat taahhüt firmaları daha çok makine ve techizatlarda finansal kiralama yöntemini tercih etmektedir.


5. BÖLÜM: İNŞAAT TAAHHÜT ŞİRKETLERİ VE FİNANSAL KİRALAMA UYGULAMALARI
1. Avcılar LTD. ŞTİ.

1.1.ARAŞTIRMANIN AMAÇ VE YÖNTEMİ:
Araştırma konusu olan finansal kiralama hakkında şirketin bakış açısını öğrenmek için şirket ortaklarından Ali Kocabaş ile röportaj yapılmıştır. Avcılar LTD. ŞTİ. taahhüt yoluyla inşaat işi yapan İzmir’deki orta ölçekli firmalardan, biridir.Araştırmanın yöntemi görüşmedir.
1.2.BULGULAR:
- İyi günler Ali Bey
o İyi günler Ceyda Hanım
- Şirketinizin yapısı hakkında kısaca bilgi verir misiniz?
o Yaklaşık 17 yıldır her türlü taahhüt işleriniz yapıyoruz. İnsan gücüyle yaptığımız taahhüt işlerinin dışında, yükleme boşaltma ve iş makineleri satma işleriyle uğraşıyoruz.
- Şirketinizin kayıtlı sermayesi ne kadar?
o Dört yüz bin dolar.
- Şirketinizde gerekli hizmetleri yerine getirebilmek için finansal kiralama yöntemini kullanıyor musunuz?

o Evet kullanıyoruz.
- Finansal kiralama türlerinden hangisini tercih ediyorsunuz?
o Bizim kullandığımız genelde iki yıllık veya üç yıllık bir ödeme süresine sahip olanlar, bir kısmını biz kendimizden karşılıyoruz.
- Finansal kiralamanın sağladığı avantajlar nelerdir?
o Nakit para direkt çıkmıyor bizden aldığımız makineler çok pahalı makineler. Zaten kendi kendine ödüyor taksitleri yaptığı işle sen sadece peşinatını karşılıyorsun. Onun dışındaki kalan taksitleri kendi kendine ödüyor. On bin dolar ödüyorsun makine zaten yaptığı işten bu taksidi karşılıyor. Bunun dışında vergi avantajın var.
- Finansal kiralamanın sizce dezavantajı var mı?
o Yeni çıkan kanunda belirtilen amortisman ayırmalar dezavantaj sayılabilir.
- Çok fazla dezavantajı olduğunu düşünmüyorsunuz sanırım.
o Evet düşünmüyorum genelde avantajı daha fazla.
- Daha karlı olduğunu düşünüyorsunuz?
o Evet daha karlı.
- Finansal kiralama şirketlerinden tercih ettiğiniz şirket hangisi?
o Biz yıllardır Deniz Leasing ile çalışıyoruz. Çünkü ipoteklerimiz var. Bir miktar ipotek alıyorlar ve bir defa verdiğiniz artık devamını da o firmayla getiriyorsunuz. Sürekli aynı firmayı tercih ediyorsunuz.
- Finans kiralama sözleşmesi yapılırken, yada sözleşme sonrasında bazı problemler ortaya çıkıyor mu?
o Sözleşme sonrası problem pek olmuyor. Sözleşmeden önce bazı masrafları göstermiyorlar. Sözleşmede yazmıyorlar tam sözleşme esnasına gelince şu masraf da vardı deniliyor. Bunlar küçük masraflar. Onların dışında pek sorun çıkmıyor.
- Kaç yıldır finansal kiralama yöntemini kullanıyorsunuz?
o Dört yıldır.
- İleriki önemlerde de devam etmeyi düşünüyor musunuz?
o Tabi ki, devam edeceğiz.
- İçinde bulunduğunuz sektöre baktığınızda finansal kiralama yöntemini kullanan firmalar fazla mı, finansal kiralama oranlarının Türkiye’de arttığını düşüyor musunuz?
o Bizim sektörde kullanılan makineler pahalı makineler olduğu için herkes bu yöntemi kullanıyor. Makinelerin en küçüğü üç yüz – dört yüz bin dolar civarında. Büyük miktarda para gerektirdiği için genelde kimse satınalmayı düşünmüyor. Taahhüt işi olduğu için taahhüde göre, ödeme tablosuna göre finansal kiralama kullanılıyor. İş bittiğinde zaten makinenin borcuda bitiyor. Dolayısı ile makine sana kalmış oluyor. Herkes bu avantajı kullanıyor. Günden güne sektörümüzde yaygınlaşıyor. Bu tabi iş makineleri için geçerli. Otomobillerde artık finansal kiralama tercih edilmiyor.

- Bu konuyu araştırmamda bana yardım ettiğiniz ve vakit ayırdığınız için çok teşekkür ederim.
o Ben teşekkür ederim.
1.3. SONUÇ

Avcılar L.T.D Ş.T.İ. taahhüt yoluyla inşaat işi yapan orta ölçekli firmalardan biridir. Yapılan görüşme neticesinde şirket ortağı olarak verdiği bilgilere dayanarak şirketin dört seneden beri finansal kiralama yöntemini kullandığı, bu uygulamanın özellikle inşaat taahhüt firmaları için gerekli olduğunu belirtmiştir.Ali Bey finasal kiralama yönteminin birçok avantajı bulunduğunu ve bu sebepten dolayı giderek daha geniş bir uygulama alanı bulacağını belirtmiştir. Makine ve techizatın ödeme dönemi boyunca kendi ödemelerini karşıladığını ve ödemeler bitince makinenin sahipliğini elde ettiklerini ve böylece ellerindeki ellerinden yüklü miktarda para çıkmayarak makineye sahip olduklarını belirtmiştir.Ali Bey, inşaat taahhüt işletmelerinin kullandıkları makinalarının pahallığı nedeniyle finansal kiralama yaptığını belirtirken Türkiye’de bu sektörün gittikçe gelişeceğini vurgulamıştır.

[AyTeK54]

tşkler arkadaşım...