Sacoğulları

Muhammed el-Afşin, Azerbaycan valiliğine tayin edilip bu bölgeye geldiği zaman Meragayı elinde bulunduran Abdullah b. Hüseyin el-Hemadani’nin mükavemeti ile karşılaştı.Taberinin Meraga hakimi[1] İbn Haldun’un ise Meraga amili[2] olarak belirttikleri bu şahıs şehir dışında onu karşılayarak durdurmaya çalıştı ise de başarılı olamadı. Ve şehre çekilmeye mecbur oldu. Şehrin kuşatılmasına ve bu kuşatmanın uzun müddet devam etmesine rağmen netice alınamadı. Birkaç yıldan beri erzak bakımından büyük bir sıkıntı içinde olan Abdullah ve adamları Muhammed’in eman vereceğini bildirmesi üzerine teslim oldular. Fakat Muhammed sözünde durmayarak mallarını zapt ve Abdullah’ı idam ettirdi. Merga’nın, Muhammed tarafından zaptı tarihini İbnü’l-Esir 280 (893-894) olarak vermekte[3] Taberi ise fetih haberinin Bağdat’a rebiülevvel 280 (Mayıs-Haziran 893) tarihinde ulaştığını kayıt etmektedir.[4]

Muhammed el-Afşin, Azerbaycan valiliğine tayin edildikten sonra bir taraftan valisi bulunduğu bölgede sükuneti temin etmeye gayret sarfederken diğer taraftan da bu sırada ermeniye’deki gelişmeleri yakından takip ediyordu. Bilindiği gibi Ermeniye, Emavi hanedanı zamanında fethedilmiş ve merkez Dvin olmak üzere bir eyalet haline getirilmişti. Buraya gönderilen valiler daha ziyade vergi işleriyle meşgul oluyorlar ve eyaletin içişlerini Ermeni asilzadelerine bırakıyorlardı. Abbasiler zamanında buraya gönderilen valilerin sert tutumları ve Ermeniler’in istiklal kazanma istekleri yüzünden isyan eksik olmuyordu. Bu isyanların en tehlikelisi Halife el-mütevekkil zamanında patlak veren (852) ve Türk komutanlarından Boğa el-Kebir’in uzun ve çetin mücadeleler neticesinde bastıra bildiği isyandır.[5]

862 Yılında Ermeniye valiliğine tayin edilen meşhur İslam mücahidi Ali b. Yahya el-Ermeni sık sık meydana gelen bu isyanları önlemek ve Ermenilerin Bizans imparatorluğuna yaklaşmalarına mani olmak için Halife el-mustain’in emriyle ermeni hanedanları içinde en nüfuzlu bu isyanlarda rol oynamamış olan Bagratuni sülalesinden Aşot b. Sinbad bütün ermeni naharar ve işhanlarının başı tayin ederek. İşhanlar işhanı ünvanını verdi. Ve hil-at giydirdi.(862) Aşot’un uzun süren saltanatı esnasında İslam devletiyle itilafa düşmemesi, vergiyi zamanında ödemesi ve dahilde de karışıklığa meydan vermemesi halifeler tarafından iyi karşılanmış bu yüzden de el-Mutemit tarafından 269(882-883) yılında kral ünvanı verilmiştir.[6]