Kanatlı Hayvanların Beslenmesi

TABLO 12

Leghorn Piliçlerinin Gelişme Pery****da Rasyonun Enerji Düzeyi İle Yem Tüketimi Arasındaki İlişki (12 – 22 hafta)*

Rasyonun Metabolik Enerjisi (Kcal/Kg)

12-22 Haftalarda Yem Tüketimi (KGg)

2600

2700

2800

2900

3000

5.42

5.22

5.03

4.85

4.70

*Normal çevre şartlarında, yeterli bir rasyonun uygulanması halinde ve ergenlik ağırlığı 1.8 Kg olan Leghorn soylarında.
Damızlık ve Yumurtlayan Tavukların Enerji İhtiyacı

Mutedil bir çevre sıcaklığında dengeli bir rasyonla beslenen bir Leghorn tavuğu günde yaklaşık olarak 300-320 kcal metabolik enerjiye ihtiyaç gösterir. Sıcak havalarda hayvan vücuduna daha az kalori girer. Çok soğuk havalarda ise tavuk, mutedil çevre sıcaklığına göre %20-30 düzeyinde daha fazla kalori tüketir.
Tavukların enerji ihtiyacı ile ilgili olarak yapılan denemelerden elde edilen sonuçlar, proteinle ilişkili olarak, bundan sonraki bölümde verilmektedir.

TABLO 10

Leghorn Civcivlerinde, Başlangıç Pery****da Rasyonun Enerji Düzeyi İle Yem Tüketimi Arasındaki İlişki (0 – 6 hafta)*

Rasyonun Metabolik Enerjisi (Kcal/Kg)

6 Haftalarda Yem Tüketimi (KGg)

2800

2900

3000

3100

1.07

1.03

1.00

0.97

*Normal çevre şartlarında, dengeli bir rasyonun uygulanması halinde ve ergenlik ağırlığı 1.8 Kg olan Leghorn soylarında.

TABLO 11

Leghorn Civcivlerde Ara Büyüme Pery****da Rasyonun Enerji Düzeyi İle Yem Tüketimi Arasındaki İlişki (6 – 12 hafta)*

Rasyonun Metabolik Enerjisi (Kcal/Kg)

6-12 Haftalarda Yem Tüketimi (KGg)

2700

2800

2900

3000

3100

2.42

2.33

2.25

2.17

2.10

*Normal çevre şartlarında, yeterli bir rasyonun uygulanması halinde ve ergenlik ağırlığı 1.8 Kg olan Leghorn soylarında.
Verilen bu değerlerden, örneğin, kg rasyonda 110 kcal değerinde bir enerji kısıntısı hayvan başına yem tüketimini günde %3.5-4 düzeyinde artıracaktır. Bu durum karşısında, eğer yüksek enerjili rasyon, kendisinden önce gelen düşük enerjili rasyondan %3 düzeyinde daha fazla pahalı değilse, %3 düzeyinde daha fazla enerji kapsayan bu rasyonu tercih etmek, bir düzine yumurtaya düşen yem masrafı bakımından daha kârlı olacaktır. Bu prensipler yem formülasyonu ile ilgili bölümde daha detaylı bir şekilde ele alınmıştır.
Broyler damızlık tavuğu, vücut ağırlığının yüksek oluşundan dolayı, yaşama payı için daha fazla enerjiye ihtiyaç gösterir. Böyle bir tavuk, maksimum yumurta verimi için günde yaklaşık olarak 400-450 kcal’lik metabolik enerjiyi yemleriyle almak zorundadır. Bu tavuklar yüksek enerjili rasyonlarla beslendiklerinde aşırı şekilde yağlandıklarından en iyisi rasyonlardaki enerji düzeyini 2600-2750 kcal olarak sınırlamak gerekir. Yem tüketimi o şekilde sınırlanmalı ki, hayvan günde yaklaşık olarak 420 kcal’den fazla metabolik enerjiyi vücuduna almasın.

Orta Ağırlıkta Yumurta Tavuğu Irklarının Enerji İhtiyacı

Bazı bölgelerde kahverengi kabuklu yumurtalar istenir. Bu yüzden tavuk yetiştiricileri, yem tüketimleri Beyaz Leghorn’ların çok üstünde olan Rhode Island Red, New Hampshire gibi orta-ağır ırklarla, ağır melez (cross breeds) ırkları yetiştirmek suretiyle kazanç yoluna giderler. Bunların vücut ağırlıkları Leghorn’larla, Broyler damızlık tavuklarınınkinin arasına düştüğünden enerji ihtiyaçları da yaklaşık olarak broylerin enerji ihtiyacı olan günde hayvan başına 420 kcal ile Leghorn’un ihtiyacı olan 320 kcal metabolik enerji arasında yer alır. Buna göre, orta-ağır ırkların günlük metabolik enerji ihtiyaçları yaklaşık olarak hayvan başına 420+300=720:2=360 kcal’dır
Erkek Kanatlıların Enerji İhtiyaçları

Büyüme sırasında, erkek kanatlı hayvanların birim canlı ağırlık artışı için enerji ihtiyaçları belirsiz olacak kadar hafif şekilde dişilerinkinden azdır. Dişilere göre erkek hayvanlar vücutlarında daha düşük oranda yağ depo ederler. Fakat erkekler dişilere göre daha çabuk büyüdüğünden total olarak daha fazla enerjiyi gerektirirler. Bu nedenle de büyüyen bir erkek kanatlı hayvanla, büyüyen bir dişi kanatlı hayvanın enerji ihtiyaçları birbirlerine çok yaklaşır.
Ergin hayvanlara gelince, horoz büyük cüssesinden dolayı, tavuğa göre yaşama payı olarak daha fazla enerjiye ihtiyaç gösterir. Fakat tavuk da yumurta veriminden dolayı ekstra bir enerjiye ihtiyaç gösterir ki bu, horozla arasındaki cüsse farkından ileri gelen enerji farkını fazlasıyla karşılar.
Verim ve Yaşama Payı İçin Enerji İhtiyaçları

Hayvan ister büyüme pery****da, ister verim devresinde olsun, vücuduna aldığı total enerjinin oldukça büyük bir kısmını, yaşaması, yani hayatının muhafazası için sarfeder. Yaşama payı, bazal metabolizma ve normal aktiviteyi kapsar. 40 gr ağırlığında bir civcivin günlük yaşama payı enerji ihtiyacı 8 kcal kadardır. Yaşama payı için bu enerji öncelikle sağlanmadan hayvan hiçbir enerjiyi büyüme için değerlendiremez.
Bazal Metabolizma

Bazal metabolizma, bir hayvanın açlık durumunda, istirahat halinde ve optimum çevre şartlarında sarfettiği enerji miktarıdır. Bazal metabolizma, ekseriya hayvanın tükettiği oksijen miktarına göre hesaplanır.
Yapılan çalışmalara göre, günlük civcivlerde, bazal ısı prodüksiyonu vücudun her gram ağırlığı için saatte 0.0055 kcal kadardır. Ergin bir tavukta ise bu değer, 0.0030 kcal civarındadır. Saptanan bu rakamlar genç hayvanlardaki metabolik hızın yaşlı hayvanlarınkinden daha yüksek olduğunu göstermektedir. 40 gr gelen bir civcivin günlük bazal enerji ihtiyacı yaklaşık olarak 5.28 kcal’dır.
Aktivite

Aktivite için gerekli olan enerji, tabii olarak hayvanın faaliyet derecesine bağlıdır. Normal şartlarda bu, kanatlılarda bazal metabolizma için gerekli olan enerjinin yarısına tekabül eder.
Büyüme İçin Enerji

Büyüme için enerji ihtiyacı, her gr. Vücut ağırlık artışı için yaklaşık olarak 1.5-3 kcal olup, ağırlık artışında vücutta meydana gelen proteinlerin yağa oranına göre değişir. Beyaz Leghorn’a ait total günlük metabolik enerji ihtiyacı, büyümenin çeşitli peryodları için proteinlerle ilgili bölümde verilmektedir.
Gerçi büyüyen erkek kanatlıların günlük enerji ihtiyaçları biraz daha fazla ise de, bunlar için rasyonun enerji bakımından ayrıca ayarlanmasına gerek yoktur. Erkekler, dişilerin beslendiği aynı rasyondan biraz daha fazla yemek suretiyle ihtiyaçlarını ayarlayabilirler.
Büyüme hızı, bazal metabolizma, depo edilen dokunun tipi ve yemden yararlanma belirli bir dereceye kadar çeşitli hormonların bilhassa büyüme, tiroksin ve seks hormonları sekrasyonlarının çeşitli düzeyleri tarafından tayin edilir.

Enerji Eksikliği ve Eksiklik Semptomları

Kanatlılarda enerji eksikliği semptomları ancak sindirimi zor, düşük enerjili kaba yemleri kullanmak suretiyle meydana getirilebilir. Çünkü bu yemler hayvanın kursak ve sindirim sistemini kolayca doldurur. Hayvan bu kapasitenin üstüne çıkamaz ve dolayısıyla yeterli enerjiyi alamaz. Halbuki rasyon hacimli olmayıp sadece düşük enerjili olsa, yem tüketimini artırmak suretiyle ihtiyacı olan gerekli enerjiyi sağlayabilir. Zaten çok düşük enerjili rasyonlar, hacimli karakterde olanlardır.
Optimum büyüme ve yumurta verimi sağlayabilmek için kanatlıların pratik şartlarda, yem tüketimlerini artırmak suretiyle gerekli olan enerjiyi sağlayamayacak rasyon enerji düzeylerini kantitatif olarak tayin etmek çok önemlidir. Örneğin, böyle düşük bir düzeyin sınırı, soğuk ve mutedil iklimlerde, rasyonun kilogramı için 2600 kcal, sıcak iklimlerde ise 2400 kcal’dır. Bu düzeylerin altında hayvan yem tüketimini artırmak suretiyle ihtiyacı olan enerjiyi sağlayamaz.
Yapılan çalışmalar, bir civcivin ihtiyacı olan enerjiyi alabilmesi için yediği yemin minimum densitesinin, 1 cm³ için 1.5 kcal olması gerektiğini ortaya koymuştur. Buna göre 2600 kcal/Kg metabolik enerji ihtiva eden bir rasyonda minimum densite;
Olmalıdır.
Büyüyen civcivlerin rasyonlarındaki enerji kapsamı kritik düzeyin altına düşünce, büyüme hızı düşer ve karkastaki yağ miktarı azalır. Bununla beraber rasyonun enerji muhteviyatı, yaşama payı için yeterli olursa, diğer eksiklik semptomları görülmez.
Rasyonun enerji kapsamı, hayvanın hayati fonksiyonlarının devamını sağlayacak bir düzeyin altına düşerse, vücuttaki proteinli dokular kullanılmaya başlanır ve hayvan ağırlık kaybeder. Bu kayıp hayvanın, hayati fonksiyonlarını bozacak bir seviyeye ulaştığında hayvan ölür.
Enerji – açlığı şartlarında vücut enerji kaynakları aşağıdaki sıraya göre kullanılır
1. Önce vücutta depo edilen küçük miktardaki glikojen harcanır,
2. Bundan sonra, yağ rezervlerinin çoğu sarfedilir,
3. Nihayet, kan şekerini normal düzeyde tutmak ve diğer hayati fonksiyonlar için proteinli dokular kullanılır.
Aşırı Düzeyde Enerji İle Beslenme Halinde Ortaya Çıkan Semptomlar

Rasyondaki enerjinin protein, mineral maddeler ve vitaminlere oranının, hayvanın normal büyümesi, verimi, aktivitesi ve çeşitli hayatsal fonksiyonlarının devamı için gerekli oranın çok üzerinde ise, enerji fazlalığı söz konusudur.
Daha önce de işaret edildiği gibi, enerjinin gereğinden biraz fazla olması halinde, büyübe hızında hafif bir düşme ve vücutta yağ depolanması meydana gelir. Bunun nedeni, hayvanın normalin altında bir yem tüketimiyle enerji ihtiyacını karşılaması ve vücuda azalan yem tüketimi yüzünden optimum verim ve büyümenin gerektirdiği miktarda protein, mineral madde ve vitaminin girmemesidir. Yukarıdaki semptomlar istisna edilirse hafif enerji, fazlalığında belirli semptomlar meydana gelmez. Eğer rasyonun enerji düzeyi çok yükselirse, yem ve vitamin noksanlıkları ortaya çıkar. Büyüme tamamen durabilir. Hayvanlar aşırı yağlanırlar ve aynı zamanda protein ve vitamin açlığının belirtilerini gösterirler.
50 yıl önceki bir inanışa göre, mısır o kadar fazla enerji ihtiva ediyordu ki bu, adeta kanatlı hayvanları yakıp kavuruyordu. Keza aynı inanışa göre %10’ün üzerindeki yağ, kanatlı hayvanlar için çok toksik idi. Fakat daha sonra yapılan çalışmalar, enerji ile protein, esansiyel amino asitleri arasında iyi bir denge kurulduğu zaman, istenildiği kadar mısırın rasyonda kullanılabileceğini açık bir şekilde göstermiştir. Gerçekten yapılan bazı denemelerde, çok az veya hiç karbonhidrat ihtiva etmeyen buna mukabil %35-40 düzeyinde yağ %45-50 düzeyinde protein kapsayan rasyonlarla beslenen civcivlerde mükemmel bir büyüme sağlanmıştır. Öyle ki rasyonun metabolik enerji düzeyi kilogramda 5000 kcal’ye ulaşmış, fakat protein ve amino asitleri ile rasyonun enerji düzeyi arasında optimum bir oran sağlandığından civcivlerin büyümesi olumsuz yönde etkilenmiştir.

Kanatlılarda Protein ve Amino Asit Beslenmesi

Kanatlılarda bilimsel olarak yapılan protein beslenmesi sadece rasyonun ham protein kapsamına dayandırılamaz. Bunun yerine, her esansiyel amino asidin rasyondaki düzeyi, yararlılık derecesi ile birlikte esansiyel olmayan amino asit nitrojeninin yeterli düzeyde sağlanması da göz önünde tutulmalıdır. Bunların yanı sıra, vücut ve yumurta proteinlerinin en etkili bir şekilde ve en ekonomik olarak sentezlenebilmeleri için gerekli olan besin maddeleri ve komponentlerinin de kanatlı hayvanlara hücre düzeyinde sağlanmaları gerekir.
Broyler Başlangıç ve Bitirme Rasyonlarında Protein Düzeyleri

Broyler tipi piliçler, maksimum büyümeleri için gerekli olan enerji ihtiyaçlarını bir kilogramında 2800-3400 kcal metabolik enerji kapsayan rasyonlardan yem tüketimlerini regüle etmek suretiyle sağlayabilirler.
Rasyonda belirli enerji düzeylerinde gerekli olan protein düzeyleri ve bunlara göre beklenen yemden yararlanma Tablo 16’da verilmektedir. Bu değerler, başta Cornell üniversitesi olmak üzere, Amerika’nın birçok bölgelerinde yapılan denemelerin sonuçlarına dayanmaktadır.

TABLO 16

Rasyonun Enerji Kapsamına Göre Broyler Tipi Kanatlıların Protein İhtiyaçları

Rasyonun metabolik enerjisi (Kcal/Kg)

Protein ihtiyacı

%

Yemden yararlanma

(Kg)

Başlangıç rasyonu

(0-6 hafta)

yem/Kg

Canlı ağırlık

2800

2900

3000

3100

3200

3300

21.0

21.7

22.5

23.2

24.0

24.8

2.00

1.93

1.87

1.80

1.75

1.70

Bitirme rasyonu (6-8 hafta)

2900

3000

3100

3200

3300

3400

18.1

18.7

19.3

20.0

20.5

21.2

2.27*

2.19*

2.13*

2.05*

1.99*

1.93*

* Bu değerler, 8 haftalık hayvanlarda kümülatif yemden yararlanma değerleridir.
Başlangıç ve Büyüme Dönemlerinde Beyaz Leghornların Protein İhtiyaçları

Leghorn’ların başlangıç ve büyüme dönemlerinde büyüme hızı broylerlerinki kadar kritik bir durum göstermediğinden, rasyonun enerji düzeyi genel olarak broylerler için uygulanan enerji düzeyinden daha düşüktür. Deneysel ve pratik deneme sonuçlarına göre önerilen protein düzeyleri ve bu düzeylerde beklenen yem tüketimleri Tablo 17 de verilmektedir.

TOBLO 16

Beyaz Leghorn’larda Rasyonlarda Protein Düzeyleri İle Beklenen Yem Tüketimleri

Rasyonun metabolik enerjisi

Başlangıç dönemi 0-6 hafta protein yem

Büyüme dönemi 6-12 hafta protein yem

Piliç gelişme dönemi 12-20 hafta protein yem

Total yem

0-20 hafta

Kcal / Kg

%

Kg

%

Kg

%

Kg

Kg

2700

2800

2900

3000

3100

19.4

20.0

20.8

21.5

22.2

1.10

1.06

1.02

0.99

0.96

15.8

16.3

16.8

17.5

18.0

2.42

2.33

2.25

2.8

2.11

12.6

13.1

13.6

14.0

14.5

4.00

3.86

3.72

3.60

3.48

7.52

7.25

6.99

6.77

6.55

Bu tabloda başlangıç (0-6) büyüme (6-12) ve cinsi olgunluğa erişme (12-20) dönemlerine ait protein düzeyleri önerilmektedir. Büyüyen erkek Leghorn’larda aynı rasyonlardan yararlanarak iyi bir şekilde gelişebilirler, sadece dişilere göre biraz daha fazla yem tüketirler.
Büyüyen piliçler oldukça değişik enerji ve protein düzeylerine adapte olabildiklerinden yukarıdaki tabloda verilen protein düzeylerine minimum gözüyle bakmamak gerekir.
Beyaz Leghorn’larda enerji ve protein ihtiyaçları ile hesaplanmış yem tüketimleri ve yemden yararlanma değerleri Tablo 18’de verilmektedir.

TABLO 18

Beyaz Leghorn’ların Hesaplanmış Enerji ve Protein İhtiyaçları, Yemden Yararlanma ve Yem Tüketimleri

Yaş

Ağırlık artışı

Hayvan başına günlük yem tüketimi*

Yemden yararlanma

Hayvan başına günlük M.E. ihtiyacı

Hayvan başına günlük protein ihtiyacı**

Rasyonda protein ihtiyacı*

Ortalama Ağırlık

Günlük Artış

Haftalar

Gr

Gr

Gr

Gr yem

Gr Can A.

Kcal

Gr

%

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19

20

21

22

70

125

190

265

350

450

550

640

730

820

895

960

1025

1090

1155

1220

1270

1320

1365

1410

1455

1500

5.7****

7.9

9.3

10.7

12.1

14.3

14.3

12.9

12.9

12.9

10.7

9.3

9.3

9.3

9.3

9.3

7.1

7.1

6.4

6.4

6.4

6.4

8

13

19

29

32

41

48

49

49

53

57

59

60

61

63

64

65

66

67

68

69

70

0.8

1.8

1.52

1.76

2.0

2.2

2.4

2.6

2.75

2.9

3.1

3.3

3.5

3.7

3.9

4.0

4.2

4.4

4.6

4.8

5.0

5.2

24

39

57

81

96

125

140

148

148

160

170

177

180

183

189

192

195

198

201

204

207

210

1.7****

2.8

4.1

5.4

6.2

7.4

7.8

7.8

7.8

7.8

7.3

7.3

7.3

7.3

7.3

7.3

7.0

7.0

7.0

7.0

7.0

7.0

21.5

21.5

21.5

20.0

19.5

18.5

16.5

16.0

16.0

15.0

13.0

12.5

12.5

12.0

11.5

11.5

10.5

10.5

10.5

10.5

10.5

10.5

*Rasyonun 3000 Kcal M.E./Kg kapsaması, bütün esansiyel amino asitleri ve diğer besin maddelerince yeterli olması halinde.
**Beyaz Leghorn’ların diyetsel proteinden % 55 düzeyinde yararlanması halinde.
***Başlangıçta 36 gr gelen civcivin, 5 gr yedek yumurta sarısını ilk haftada kullandığı kabul edilerek.
****Bu değerler 1.91 gr olan protein ihtiyacından, yumurta sarısında yer alan 0.21 gr’ın düşünülmesi ile elde edilmiştir. Yumurta sarısı %30 düzeyinde protein kapsar. Bu total 1.5 gr proteine tekabül eder. Bu miktar protein kuluçkadan yeni çıkan bir civcive günde ortalama 0.21 gr proteini bir hafta süreyle sağlar.

Broyler tipi kanatlılarda bir ile sekiz haftalık dönemdeki protein ihtiyaçları hesaplanmış yem tüketimleri ve yemden yararlanma değerleri Tablo 19’da verilmektedir.
Kanatlıların Vücutlarında Günde Kullandıkları veya Depo Ettikleri Miktarlara Göre Günlük Protein veya Amino Asit İhtiyaçlarının Hesaplanması

Birçok çalışmalar, büyüyen beyaz Leghorn’ların rasyonlarındaki proteinlerden yaklaşık olarak ancak % 55 düzeyinde yararlanabildiklerini göstermiştir. Buna göre, vücuda alınan veya tüketilen proteinden ancak % 55’i dokuların ve tüylerin büyümesi ve günlük kaybolan endojen nitrojenin yerine konulabilmesi için vücutta tutulmaktadır. Halbuki bu oran büyüyen broyler soylarında % 64’e kadar çıkabilmektedir. İndividuel esansiyel amino asitleriyle yapılan çalışmalar, bunların çoğunun vücutta iyi değerlendirildiğini göstermiştir. Esansiyel amino asitlerinden bazıları, bilhassa rasyonda minimum düzeyde olduklarında ve sadece yumurta ve doku proteinleri için kullanıldıklarında yararlılık dereceleri % 85’e kadar çıkabilmektedir.

Büyüyen Kanatlılarda Günlük Protein İhtiyaçlarının Hesaplanması

Büyüyen kanatlıların protein ihtiyaçları üç kısma ayrılabilir:
1. Dokuların büyümesi için protein ihtiyacı,
2. Yaşama payı için protein ihtiyacı,
3. Tüylerin büyümesi için protein ihtiyacı.
Doku Büyümesi

Kanatlı hayvanların karkası % 18 düzeyinde protein kapsadığından doku büyümesi için günlük protein ihtiyacı, günlük canlı ağırlık artışının (gr olarak) 0.18 ile çarpılıp 0.55’e (vücutta proteinden yararlanma oranı) bölünmesi ile bulunabilir.
Doku büyümesi için protein ihtiyacı= Günlük canlı ağırlık artışı x 0.18
0.55
Yaşama Payı

Kanatlılarda endojen nitrojen kaybı günde yaklaşık olarak, vücut ağırlığının her kilogramı için 250 mg dir. Bunu proteine çevirirsek 250 x 6.25 = 1600 mg eder. Yani yaklaşık olarak günde 1600 mg protein vücut ağırlığının her kg’ı için kaybolmaktadır. Buna göre, yaşama payı için günlük protein ihtiyacı, vücut ağırlığının (gr olarak) 0.0016 ile çarpılıp 0.55’e bölünmesiyle kolayca bulunabilir.
Yaşama payı için protein ihtiyacı= Vücut ağırlığı (gr) x 0.0016
0.55
Tüylerin Büyümesi

Kanatlılar üç haftalıkken tüyler, yaklaşık olarak vücut ağırlığının % 4’ünü teşkil ederler. Bu rakam, dördüncü haftada % 7’ye ulaşır ve bundan sonra nispeten sabit kalır. Tüylerin protein kapsamı takriben % 82’dir. Buna göre, tüyler için gerekli günlük protein ihtiyacı yüzde tüy ağırlığını (0.04 veya 0.07) vücut ağırlığı ve 0.82 (tüylerdeki yüzde protein kapsamı) ile çarpıp 0.55’e bölmekle tayin edilebilir.
Yukarıdaki açıklamaları dikkate alarak, büyüyen Beyaz Leghorn’larda günlük protein ihtiyacı aşağıdaki formülü kullanmak suretiyle hesaplanabilir.
Günlük protein ihtiyacı (gr) = Günlük ağırlık artışı (gr) x 0.18
0.55
0.0016 x vücut ağırlığı (gr) + (0.07) x Günlük ağırlık artışı (gr) x 0.82
0.55 0.55
broyler civcivlerin günlük protein ihtiyaçlarının hesaplanmasında aynı formül kullanılabilir. Sadece 0.55 rakamı yerine 0.64 rakamı kullanılır. Çünkü broyler tipi civcivler proteinden %64 düzeyinde yararlanabilirler.
Tablo 18 ve tablo 19’da verilen değerlerin, rasyonun bütün esansiyel amino asitlerince yeterli olması halinde, hesaplanmış minimum protein ihtiyaçları olduğunu önemle belirtmek gerekir. Tablo 17’deki değerler, 0 – 6 haftalık büyüme pery****da, yeterli düzeyde metiyoninle desteklenmesi ve 3000 kcal M.E./Kg ihtiva etmesi halinde büyüyen Leghorn’lar için kullanılacak rasyonun protein düzeyinin %21.5 civarında olması gerektiğini göstermektedir. Gerçek hesaplama ile 6 haftalık iken % 18 olan protein ihtiyacının, 12.ci haftada % 12.5’a düşürülebileceği görülüyor ise de böyle bir düşüş pratik şartlarda tavsiye edilemez.
6 – 12 haftalık dönemde rasyonun en az % 17 protein ihtiva etmesi salık verilir. Çünkü düşük proteinli rasyonlar metiyoninle desteklenseler bile, diğer bütün esansiyel amino asitlerini yeterli düzeyde sağlayamazlar. Şu halde mısır ve soyadan meydana gelen rasyonlar bu dönem için en az % 17 protein kapsamalı ve ayrıca metiyoninle desteklenmelidir. 12 – 22 haftalık dönem için ise % 14.5 düzeyinde protein, bu dönemin gerektirdiği protein ve esansiyel amino asit ihtiyaçlarını karşılayabilir.
Yapılan çalışmalar, broyler tipi hayvanlar için 0 – 6 haftalık dönemde metiyonin ile desteklenmiş rasyonların 3200 kcal M.E./Kg ve % 24 protein; 6 – 8 haftalık dönemde ise 3300 kcal M.E./Kg ve % 20.5 protein ihtiva etmesi gerektiğini göstermiştir.

Yumurtlayan Tavukların Protein İhtiyacı

Yumurtlayan beyaz Leghorn tavuğu, ortalama büyüklükte bir yumurtaya yaklaşık olarak 6 gr protein depo eder. Endojen nitrojen üzerinde yapılan çalışmalar, beyaz Leghorn tavuğunun günlük yaşama payı için üç gram proteine ihtiyacı olduğunu göstermiştir. Buna göre, yaklaşık olarak günlük 10 gr proteinin ergin tavuklarda, hem yaşama payı hem de maksimum yumurta verimi için yeterli olması gerekir. Halbuki yapılan birçok çalışmalar, % 75-80 düzeyinde optimum bir verim sağlayabilmek ve en iyi yemden yararlanma için ergin tavukların mısır – soya tipi bir rasyonla vücutlarına günde 17.5 – 18.5 gr protein almaları gerekmektedir. Bu protein ihtiyaçları 2 kg ağırlığındaki tavuklar için uygundur. Daha ağır tavukların kullanılması halinde günlük protein ihtiyacı, kg. vücut ağırlığı artışı için 1.5 gr daha fazladır. yukarıdaki değerler dikkate alınırsa, tavuk, rasyondaki proteinleri gerek yumurta proteinlerine gerekse yaşaması için gerekli nitrojenli bileşiklere çevirmede ancak % 55 düzeyinde etkili olabilmektedir.
Yumurtlayan tavukların protein ihtiyaçlarıyla ilgili olarak yapılan bazı çalışmaların sonucu Tablo 20 de verilmektedir.
Yumurtlayan Tavuklarda Proteinden İyi Yararlanamamanın Nedenleri

Sindirim Derecesi
Yem proteinlerinin bilhassa kanatlılar tarafından tamamen değerlendirilemediği bilinmektedir. Kanatlıların rasyonlarında bulunan yemlerdeki ham proteinlerin sindirilme dereceleri % 75 – 90 olup ortalama % 85 civarındadır.

TOBLO 16

Beyaz Leghorn’larda Rasyonlarda Protein Düzeyleri İle Beklenen Yem Tüketimleri

Rasyonun optimum protein düzeyi

Yumurta verimi

Bir düzine yumurtaya düşen yem

Günde 100 tavuğa düşen yem

Günde tavuk başına protein ihtiyacı

%

%

Kg

Kg

Kg

17.8

17.0

16.8

15.3

15.0

14.3

13.0

77.4

80.8

75.4

71.7

74.4

79.0

76.0

1.50

1.63

1.72

1.95

1.86

1.86

2.22

9.80

11.03

11.90

11.67

11.53

12.26

14.03

17.8

18.6

18.2

17.8

17.3

17.8

18.2

Daha düşük verim ve performans gösteren tavuklardan elde edilen veriler

14.0

13.0

10.4

62.0

64.6

56.5

2.27

2.14

2.90

11.76

11.49

13.71

16.5

14.9

14.2

Yem Proteinlerinin Biyolojik Değeri

Yem proteininin biyolojik değeri yumurta proteinin biyolojik değerine ne kadar yaklaşırsa; tabiatıyla o nispette diyetsel proteinden daha iyi yararlanır. Yumurta proteinindeki esansiyel amino asitlerin çoğunun konsantrasyonu, soya – mısır tipi yumurta tavuk rasyonunda yer alan proteinlerdekinden daha yüksektir. Bu mukayese Tablo 21 de verilmektedir.
Bu tablodan da anlaşılacağı üzere, ovaryum ve oviduktte yumurta proteinlerinin sentezlenebilmeleri için, esansiyel amino asitlerinin belirli bir konsantrasyona ulaşması gerekmektedir. Bu konsantrasyonun sağlanması sırasında bir kısım yem proteinleri ziyan olabilir. % 16 protein kapsayan mısır – soya tipi bir rasyondaki metiyonin düzeyi, yumurtada mevcut metiyonin yüzdesinin ancak yarısı kadardır. Bu rasyponlardaki metiyonin eksikliği, rasyona sentetik metiyonin ilave edilerek giderilse bile, tavuk 6 gr gelen yumurta proteininin teşkili için gerekli olan lisin, valin ve izolösin amino asitlerini sağlayabilmek için 9 gr yem proteinine ihtiyaç gösterecektir. Böylece yine 3 gr protein ziyan olacaktır.

TABLO 21

Yem Proteini (mısır – soya) İle Yumurta Proteininin Amino Asit Kompozisyonu Bakımından Karşılaştırılması

Amino Asit

Amino Asit Kompozisyonu

Yumurta Proteini/Yem Proteini

Yem Proteini

(%)

Yumurta Proteini

(%)

Arginin

Lisin
Metiyonin
Sistin
Triptofan
Histidin
Lösin
İzolösin
Fenilalanin
Treonin
Valin

6.7

4.9

1.7

1.8

1.2

2.4

9.6

5.1

5.2

4.1

5.1

6.4

7.2

3.4

2.4

1.5

2.1

9.2

8.0

6.3

4.9

7.3

0.96

1.47

2.00

1.33

1.25

0.88

0.96

1.57

1.21

1.19

1.43

Tablo 22’de yumurtlayan bir tavuğun, gerekli mineral ve vitaminlerce desteklenmiş mısır – soya tipi bir rasyondan günde sağladığı 18 gr yem proteinin vücutta kullanılmasına ait bir hesaplama örneği verilmektedir.

TABLO 22

Yumurtlayan Tavuğun Mısır – Soya Tipi Bir Rasyondan Sağladığı Proteinin Vücutta Kullanılması

Gram

Gram

Vücuda alınan günlük protein

Günlük sindirim kaybı (% 15 x 18 gr)
Bir yumurta için günde harcanan (2 x 6 gr)
Günde vücutta depolanan protein (endojen nitrojen için gerekli olan (0.5 x 6.25)
Total
Total vücuda alınan
Total kullanılan

2.7

12.0

3.1

17.8

18

18

17.8

Mısır – soya tipi bir rasyonun 12 gramı, ortalama büyüklükteki bir yumurtanın 6 gr gelen proteinindeki metiyonini ancak sağlayabilmektedir. Bu duruma göre 6 gr yem proteini ya ziyan olmakta veya muhtemel olarak yumurta proteinlerindeki esansiyel olmayan amino asitlerin sentezi için kullanılmaktadır.
Denemeler metiyonince desteklenmiş rasyonlarla beslenen Beyaz Leghorn’ların günlük minimum protein ihtiyaçlarının 16 gramı geçmediğini göstermiştir.
Tavukların protein ve enerji ihtiyacı ile ilgili olarak yapılan eski çalışmalarda bütün yumurtlama yılı için rasyonun yüzdesi olarak bir tek protein ihtiyacı verilirdi. Bunun doğru olmayacağını daha sonraki çalışmalar açık bir şekilde ortaya koymuştur. Çünkü yumurtlayan tavuklarda yem tüketimi ve protein ihtiyacı aşağıda bildirilen birçok faktörler tarafından etkilenmektedir.
1. Tavuğun büyüklüğü ve ırkı,
2. Çevre sıcaklığı,
3. Verim dönemi,
4. Kümes tipi (yer yahut kafes),
5. Tavuk başına düşen yemleme sahası,
6. Otomatik yemliklerde yemin derinliği,
7. Tavukların uygun olarak gagalarının kesilip kesilmediği,
8. Kafes ve yerde bulunan tavukların sıkışıklık derecesi,
9. Rasyonun enerji düzeyi,
10. Bol miktarda temiz suyun sağlanıp sağlanamadığı,

1. Sürüdeki hastalık durumu.
Eğer bakımla ilgili bütün faktörler memnuniyet verici ise yem tüketimi başlıca aşağıdaki dört ana faktör tarafından kontrol edilir.
1. Tavuğun ırkı ve büyüklüğü,
2. Çevre sıcaklığı,
3. Verim dönemi,
4. Rasyonun enerji kapsamı.
Tavuğun Büyüklüğü ve Irkı

Ağır cüsseli hayvanlar daha fazla yaşama payı enerjisine ihtiyaç gösterdiklerinden, ağır tavuk ırkları, hafif ırklara nazaran daha fazla yem tüketirler. Ağır ırklar keza yaşama payı olarak, hafif ırklara göre günde daha fazla proteine ihtiyaç gösterirler. Genel olarak günlük protein ihtiyaçları Leghorn’larınkinden belirli derecede yüksektir. Ağır ırktan bir tavuğun, yaklaşık olarak günde 150 gr yem yediği ve bu yemin % 16 protein kapsadığı kabul edilirse vücuda bu yemle birlikte 24 gr proteinin girmesi gerekir. Halbuki modern küçük beyaz Leghorn ırkı tavuk başına aynı düzeyde enerji ve aynı çevre şartlarında 100 gr yem tüketir. Bu duruma göre ihtiyacı olan 18 gr proteini sağlayabilmesi için yemdeki protein düzeyinin % 18 olması gerekir.
Çevre Sıcaklığının Etkisi

Denemeler, içerisi soğuğa karşı korunmuş (izole edilmiş) kış aylarında, sıcaklığın 13°C’nin altına düşmediği kümeslerde, Leghorn tavuklarının, bir kilogramında 3000 Kcal metabolik enerji kapsayan normal mısır – soya tipi bir rasyondan yaklaşık olarak hayvan başına 110 gr tükettiklerini göstermiştir. Yaz aylarında ise aynı hayvanlar için yem tüketimi 90 gr’a kadar düşmektedir. Buna göre, kışın hayvanların ihtiyacı olan günlük 18 gr protein, rasyonda % 16.4 düzeyinde proteinle sağlanırken, yazın aynı miktar proteinin sağlanması için rasyonun % 20 düzeyinde protein ihtiva etmesi gerekmektedir.
Verim Dönemi

Bir yumurta tavuğunun verim dönemi ekseriya 15 aylık bir süreyi kapsar. Yumurta verimi çoğu zaman 22 haftalıkken başlar; süratle yükselerek, 32 – 36 haftalarda maksimum bir değere ulaşır. Sonra, yavaş yavaş azalarak 15 aylık bir yumurtlamadan sonra, yani tavuklar 82 haftalıkken verimleri % 55’e düşer.

Yumurta verim devresi üç safhaya ayrılarak incelenebilir:
1.Dönem: Ortalama büyüklükte beyaz bir Leghorn tavuğu yumurtlamağa başladığı 21. haftada yaklaşık olarak 1450 gr gelir ve günde 70 gr yem tüketir. 22. haftadan 42. haftaya kadar devam eden 20 haftalık süre zarfında:
1. Yumurta verimi 0’dan %85 gibi çok yüksek bir düzeye ulaşır.
2. Vücut ağırlığı 1450 gramdan, yaklaşık olarak 1950 grama yükselir (Şekil 14).
3. 22. haftada yaklaşık olarak 40 gr gelen yumurta ağırlığı da yavaş, yavaş yükselerek 42. haftada 60 grama çıkar.
Bütün bunlara dayanarak, birinci dönemin yumurtlayan tavuğun total verim döneminde en kritik dönemi teşkil ettiğini söyleyebiliriz. Bu dönemde, hayvanlara yeterli miktarda protein, amino asitleri ve vitaminlerin sağlanması, sadece bu peryottaki optimum ve ekonomik verim, maksimum yumurta büyüklüğü, normal büyüme fizyolojik olgunluğa erişmek için değil, aynı zamanda onların müteakip devrelerdeki maksimum verimleri için gerekli doku rezervleri ve sıhhatte kalabilmeleri için de gereklidir.
2. Dönem: Tavukların olgun vücut ağırlığına ulaştığı 42 haftalık dönemden, yumurta veriminin % 65’e kadar düştüğü dönemi içine alır ki, bu da yaklaşık olarak kuluçkadan itibaren 62. haftadır.
3. Dönem: Yumurta veriminin % 65’in altına düştüğü devreyi içine alır.
Bir Tavuğun 1., 2., 3. Dönemlerde Günlük Protein İhtiyacı

1., 2. ve 3. dönemlerdeki protein ihtiyacı Tablo 23 de verilmektedir. 1. dönem tavuğun en verimli olduğu dönemdir. Bu dönemin 2. ve 3. dönemlerden farkı, hayvanın bu dönemde büyümesine devam etmesidir. Bir tavuğun 1. dönem için günlük protein ihtiyacını üç kısma ayırmak mümkündür:
1. Yumurta verimi için protein ihtiyacı,
2. Yaşama payı için protein ihtiyacı,
3. Vücut dokularının ve tüylerin büyümesi için protein ihtiyacı.

TABLO 23

1., 2. ve 3. Yumurtlama Döneminde Beyaz Leghorn Tavuklarının Günlük Protein İhtiyacı

Protein İhtiyacı
Protein Miktarı

1. Dönem

2. Dönem

3. Dönem

Bir yumurta için
Günlük yaşama payı olarak
Günlük büyüme için
Günlük tüy büyümesi için
Total
Günlük diyetsel protein ihtiyacı*
Proteinden yararlanma derecesi

5.6

3.0

1.2

0.4

10.2

18.0

56.6

6.0

3.0

0.0

0.1

9.1

16.0

56.8

5.3**

3.0

0.0

0.1

8.4

15.0**

56.0

* Deneme sonuçlarına dayanmaktadır.
**% 85 düzeyinde yumurta verimi için gerekli olan protein ihtiyacı
ortalama yumurta verimi birinci dönem için % 78, ikinci dönem için % 72 olabilirse de, bu dönemlerde birçok tavuklar, %100’e yakın bir verim gösterebilirler. Bunu göz önüne alarak, onların daha çok yumurtlamalarını teşfik için, her gün yumurtladıklarını kabul ederek protein ihtiyaçlarını buna göre düzenlemek gerekir. Bu dönemde ortalama büyüklükte bir yumurtanın ağırlığı yaklaşık olarak 52 gr gelirse de, 56 gr ağırlığında bir yumurtanın gerektirdiği bir diyetsel proteini sağlamak gerekir. Çünkü böylece 52 gr ağırlığındaki yumurtanın süratle 56 gr’a gelmesi sağlanmış olur. Yumurta yaklaşık olarak % 10 protein kapsadığından, günde hayvana en az 5.6 gr yumurta proteini sağlanmalıdır. Bir başka ifade ile tavuğa günde 5.6 gr yumurta proteini sağlayacak yem proteinini verim payı olarak sağlamak zorunludur.