Osmanlı Devletinde tarım Sektörünün Durumu

Yabancı sermaye yatırımlarının çok büyük bir bölümü, yüzde 68 gibi bir kısmı, demiryollarına yapılmıştır. Demiryolu yapımının o dönemde ekonomik gelişmenin bir göstergesi sayıldığı göz önünde tutulursa, Osmanlı'nın bu alanda belli bir çabaya girdiği sonucuna varılabilir. Ancak bu süreci besleyecek üretim dönüşümü sağlanamamıştır. Demiryollarından sonra gelen ikinci önemli alan bankacılık ve sigortacılıktır. Bu durum Osmanlı'da para ticaretinin çok kârlı olduğunu, ek olarak da sermayenin 'güvence' aradığını gösterir.
Yabancı sermaye yatırımlarının, yıllık net getirişinin sektörel dağılımı ilginç ipuçları vermektedir. Getiri oranı bankacılık ve sigortacılıkta yüzde 10'dan fazladır ve bunu yüzde 8,7 ile devlet borçlan izlemektedir. Kısaca Osmanlı Devleti'ne borç verme yabancılar için en kârlı yatırım alanlarından biridir. Yıllık getiri ayrıca ülke dışına kaynak aktarılmasının da bir göstergesidir. Nitekim yabancı sermaye yatırımları ve devlet borçlan karşılığı olarak ödenen miktar yılda 16 milyon Osmanlı lirasından fazladır. Buna 8 mil-yon dolayındaki dış ticaret açığının eklenmesiyle 24-25 milyon Osmanlı lirasına ulaşılır. Aynı yıllarda Osmanlı toplam yurt içi ulusal gelirinin 203,690 milyon Osmanlı Lirası olduğu düşünülürse bunun yüzde 12's.i gibi bir bölümünün yurt dışına aktarıldığı sonucuna ulaşılır.
TABLO: II.1. Osmanlı imparatorluğunda Yabancı Sermaye Yatırımları
(Bin Osmanlı Lirası Olarak)

Yatırım miktarı

Yatırımların yıllık net getirisi

(2/1).100

Demiryolları

53.310

1.040

1,95

Elektrik, Tramvay, Su

5.700

170

2,98

Liman ve Rıhtım

4.700

160

3,40

Sanayi (Reji dahil)

6.500

560

8,61

Ticaret

2.660

---

---

Madenler

3.580

230

6,42

Banka ve Sigorta

8.200

890

10,85

Devletin ödediği demiryolu km. güvencesi

---

420

---

Toplam

84.660

3.370

3,98

Devlet Borçları (dış)

149.480

13.000

8,70

Genel Toplam

234.140

16.370

6,99

Kaynak: Yerasimos, Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye, c. 2, İstanbul: Gözlem, 1975, s.949.