Eğitim ve Atatürk

Bu toplantılardan ilki, 15-21 Temmuz 1921 tarihleri arasında Millî Eğitim Kurultayı adıyla Ankara’da top sesleri arasında yapılır. Mustafa Kemal, kurultay çalışmalarına yön vermek amacıyla eğitimle ilgili ilk önemli konuşmasını işte bu toplantıda yapar. Özetle şu konular üzerinde durur:

• Ulusumuzun gerilemesinde eğitim, en önemli etkenlerden biri olmuştur.
• Devlet yapısında açılan yaraları sarmak için en büyük çaba eğitim alanında gösterilmelidir.
• Ulusumuz, silâhlarıyla olduğu kadar, kafasıyla da savaşmak, birincisinde gösterdiği başarıyı ikincisinde de göstermek zorundadır.
• Savaş günlerinin zorluklarına ve yetersiz şartlarına rağmen millî bir eğitim programı yapılmalı, mevcut şartlar içerisinde uygulanmalıdır.
• Millî eğitim programı ise, geçmişin boş inançlarından ve yaradılışımızın nitelikleriyle ilgisi olmayan yabancı düşüncelerden; doğudan ve batıdan gelen tüm etkilerden büsbütün uzak, ulusal yaratılış ve tarihimize uygun bir kültür olmalıdır.

Mustafa Kemal bu konuşmasında öğretmenlere de önemli mesajlar vermekte; öğretmenlerin milleti yetiştirmek gibi kutsal bir görevi üstlendiğini, bu uğurda yılmadan çalışacağına inandığını belirterek, öğretmenleri kurtuluşun öncüleri arasında gördüğünü açıklamaktadır.

M. K. Atatürk, Kurtuluş Savaşı yıllarında, Cumhuriyet eğitimine yön veren ikinci önemli konuşmasını 1 Mart 1922’de Birinci Dönem Üçüncü Toplantı Yılını açarken yapar. Konuşmasında özetle şu görüşlere yer verir:

• Hükûmetin en verimli ve en önemli görevi, millî eğitim işleridir.
• Eğitimde başarıya ulaşmak için, toplumumuzun ve çağın gereklerine uygun, millî ve çağdaş bir eğitim programı izlenmelidir.
• Millî eğitim politikasının temel amacı halkı, köylüyü eğitmek ve bilgisizliği gidermek olmalıdır.
• Fakat yalnızca bilgisizliği gidermekle yetinilmemeli, orta ve yüksek öğretime de önem verilmeli, ülkenin ihtiyaç duyduğu insan gücü yetiştirilmelidir.
• Millî kültürümüz yüceltilmelidir.
• Eğitim, genci, ekonomik ve sosyal hayatta fiilen etkili ve faydalı kılacak bilgilere yer vermeli, işe ve uygulama yöntemine dayanmalıdır.

M.K.Atatürk, eğitim üzerine önemli bir diğer konuşmasını da, yine Cumhuriyetin ilânından önce 27 Ekim 1922’de, Millî Mücadelenin büyük zaferle sonuçlanmasından sonra, bu zaferi kutlamak üzere İstanbul’dan Bursa’ya gelen öğretmenler topluluğuna yapar. O, bu konuşmasında eğitimin millî karakteri yanında, ilme ve fenne dayalı bir eğitimi savunur. Okul ve okulun sağlayacağı bilim ve teknik yardımla Türk milletinin ve bu milletin ekonomisinin, sanatının, şiir ve edebiyatının gelişeceğini belirtir.
Okul; genç beyinlere, insanlığa saygıyı, ulus ve yurt sevgisini, bağımsızlık şerefini öğretir. Çocuklarımıza ve gençlerimize vereceğimiz öğrenimin sınırı ne olursa olsun, onlara temel olarak ; ulusuna, Türkiye Devletine ve Türkiye Büyük Millet Meclisine düşman olanlarla savaşma gereği öğretilmelidir.

Atatürk bu konuşmasında öğretmenlere ise şöyle seslenir:
Öğretmenler, ordularımızın kazandığı zafer, sizin ve sizin ordularınızın zaferi için, yalnızca bir zemin hazırladı... Gerçek zaferi siz kazanacak ve yaşatacaksınız ve mutlaka başarıya ulaşacaksınız.
Atatürk bir başka konuşmasında da, "Muallimler yeni nesil sizin eseriniz olacaktır." diyerek öğretmenin misyonunu açık bir biçimde ortaya koymaktadır.
Atatürk’ün yukarda özet olarak verilen eğitime ilişkin görüş ve direktiflerinin başta Meclis tarafından alınan kararlar olmak üzere, bütün kararlara yansıdığı görülmektedir. Nitekim, Cumhuriyetin ilânından yetmiş beş gün önce, 14 Ağustos 1923’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde okunan İcra Vekilleri Heyeti Programında, eğitimde izlenecek politika ve yapılacak işlerin, Atatürk’ün görüşleri yönünde şu şekilde belirlendiği görülür:

1. Maarif siyaseti "birlik" esasına dayanacaktır.
2. Maarifin başlıca üç görevi vardır. Bunlar, çocukların yetiştirilmesi, halkın eğitimi, millî güzidelerin yetiştirilmesidir.
3. Maarifin bu görevleri yapabilmesi için gerekli vasıtalar temin edilecektir. Bunun için öğretmenlerin yetiştirilmesine, binaların ıslahına ve ders aletlerinin teminine çalışılacaktır.
4. Hükûmet bütün eğitim kademelerinin gelişimi için azami gayreti gösterecektir.
5. Kadınlarımızın eğitimine erkekler kadar önem verilecek ve bu amaçla kız ilköğretmen okulları, kız liseleri ve kız sanayi okulları açılacaktır.
Cumhuriyetin ilk on beş yılını kapsayan dönemde, Atatürk’ün görüşleri doğrultusunda, 18’i temel ve genel olmak üzere, 39 eğitim yasasının çıkarılarak önemli eğitim reformlarının gerçekleştirildiği görülür.

Bu yasalardan ilki olan ve 3 Mart 1924’de çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile; toplumumuzda ulusal birliğin, millî egemenliğin ve millî kültürün sağlanmasında en büyük engel teşkil edecek olan; amaç ve yapı yönünden büyük farklılıklar gösteren, ayrı dünyalara insan yetiştiren medrese, mektep ve azınlık okullarından oluşan çeşitliliğe son verilerek öğretimde birlik sağlanmıştır. Medreseleri kapatarak geri kalan bütün eğitim kurumlarını Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlayan bu yasa ile, aynı zamanda eğitimin lâikleştirilmesi ve demokratikleştirilmesi yönünde önemli adımlar atılmıştır. Bunu diğer eğitim yasaları izleyerek Türk Millî Eğitim Sisteminin yasal temelleri oluşturulmuştur.
Görüldüğü gibi Cumhuriyetimizin ve devletimizin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, daha bağımsızlık mücadelesinin yürütüldüğü Kurtuluş Savaşı yıllarında eğitimle yakından ilgilenmiş, istikbalimizin yegâne teminatı olan çocuk ve gençlerimizi yetiştirecek millî eğitimimize ilişkin ilkeleri her vesileyle açıklamıştır. Çünkü Atatürk gerçek kurtuluşun eğitimle mümkün olacağına inanmaktadır. Atatürk toplumun ve çağın icaplarına uygun, diğer bir ifadeyle millî ve çağdaş bir eğitimi, ulusal birliğin sağlanmasında ve Türkiye’nin kalkınarak her alanda modernleşmesinde en etkili bir araç olarak görmüştür.

Atatürk Cumhuriyet öğretmenlerine de bu kapsamda önemli görev ve sorumluluklar yüklemiştir. Ulusumuzun ve Cumhuriyetimizin geleceği için en büyük teminat olarak gördüğü ve çok sevdiği Türk gençliğini yetiştirmeyi öğretmenlere bırakmıştır. Onun idealindeki gençlik, ahlâklı, kültürlü, memleket sorunları ile ilgili, millî karakteri temsil eden, çalışkan ve vatansever bir gençliktir. Atatürk nasıl bir gençlik istediğini ve öğretmenlerimizin onları nasıl yetiştireceğini de açıklamıştır:
Gençler Türkiye’nin bağımsızlığını koruyacak, Cumhuriyeti koruyup yükseltecek biçimde yetiştirilmelidir.
Gençler, Cumhuriyetin ihtiyacı olan, "Fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür" nesiller olarak yetiştirilmelidir.
Gençliğe millî bir eğitim verilmelidir. Gençlik mutlaka ülkü sahibi, çalışkan, hassas ve vatanperver yetiştirilmelidir.
Gençlik, gerçek bilimin ışığı altında yetiştirilmelidir.
Gençlik, memleketle ilgili, ekonomik hayatta başarılı olacak biçimde yetiştirilmeli, gençliğe işe yarar ve üretici bir eğitim verilmelidir.
Gençliğe kuvvetli bir fazilet, düzen ve disiplin duygusu aşılanmalıdır.
Öğretmenler halkı cehaletten kurtarmalı, onun bilgi ve ahlâk düzeyini yükseltmeli, kabiliyetleri ortaya çıkarıp geliştirmelidir.

ATATÜRKÜN EĞİTİM HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ

Memleketimizi, toplumumuzu gerçek hedefe, mutluluğa eriştirmek için iki orduya ihtiyaç vardır. Biri vatanın hayatını kurtaran asker ordusu, diğeri milletin geleceğini yoğuran kültür ordusu...
Bir millet irfan ordusuna sahip olmadıkça, muharebe meydanlarında ne kadar parlak zaferler elde ederse etsin, o zaferlerin kalıcı sonuçlar vermesi ancak irfan ordusuna bağlıdır. 1923
Öğretmenler her fırsattan yararlanarak halka koşmalı, halk ile beraber olmalı ve halk, öğretmenin çocuğa yalnız alfabe okutan bir varlıktan ibaret olmayacağını anlamalıdır. 1927

Milli eğitimde süratle yüksek bir seviyeye çıkacak olan bir milletin, hayat mücadelesinde maddi ve manevi bütün kudretlerinin artacağı muhakkaktır.

Milli eğitim ışığının memleketin en derin köşelerine kadar ulaşmasına, yayılmasına özellikle dikkat ediyoruz. 1924
En önemli ve verimli vazifelerimiz milli eğitim işleridir.
Milli eğitim işlerinde kesinlikle zafere ulaşmak lazımdır. Bir milletin gerçek kurtuluşu ancak bu şekilde olur. Bu zaferin sağlanması için hepimizin tek vücut ve tek düşünce olarak bir program üzerinde çalışması lazımdır. Bence, bu programın iki esaslı noktası vardır:
(a) Sosyal hayatımızın ihtiyaçlarına uygun olması
(b) Çağın gereklerine uymasıdır. 1922
Milli Eğitim programımızın, Milli Eğitim siyasetimizin temel taşı, cahilliğin yok edilmesidir.Cahillik yok edilmedikçe, yerimizdeyiz... Yerinde duran bir şey ise geriye gidiyor, demektir. Bir taraftan genel olan cahilliği yok etmeye çalışmakla beraber, diğer taraftan toplumsal yaşamda bizzat faal ve faydalı, verimli elemanlar yetiştirmek lazımdır. Bu da ilk ve orta öğretimin uygulamalı bir şekilde olmasıyla mümkündür. Ancak bu sayede toplumlar iş adamlarına, sanatkarlarına sahip olur. Elbette milli dehamızı geliştirmek, hislerimizi layık olduğu dereceye çıkarmak için yüksek meslek sahiplerini de yetiştireceğiz. Çocuklarımızı da ayni öğretim derecelerinden geçirerek yetiştireceğiz.1922

Gelecek için yetiştirilen vatan çocuklarına, hiçbir güçlük karşısında baş eğmeyerek tam sabır ve dayanıklılık ile çalışmalarını ve öğrenimdeki çocuklarımızın anne ve babalarına da yavrularının öğrenimlerini tamamlaması için her fedakarlığı göze almaktan çekinmemelerini tavsiye ederim. Büyük tehlikeler önünde, uyanan milletlerin kararlarında ne kadar ısrarlı olduklarını tarih doğrulamaktadır. Silahı ile olduğu gibi kafasıyla da mücadele mecburiyetinde olan milletimizin, birincisinde gösterdiği kudreti ikincisinde de göstereceğine asla şüphem yoktur. 1921

İlk ve orta öğretim mutlaka insanlığın ve medeniyetin gerektirdiği ilmi ve fenni versin, fakat o kadar pratik bir şekilde versin ki, çocuk okuldan çıktığı zaman aç kalmaya mahkûm olmadığına emin olsun. 1922

Milli Eğitimin gayesi yalnız hükümete memur yetiştirmek değil, daha çok memlekete ahlaklı, karakterli, cumhuriyetçi, inkılâpçı,olumlu, atılgan, başladığı işleri başarabilecek kabiliyette, dürüst, düşünceli, iradeli, hayatta rastlayacağı engelleri aşmaya kudretli, karakter sahibi genç yetiştirmektir. Bunun için de öğretim programları ve sistemleri ona göre düzenlenmelidir. 1923
Okullarda öğretim vazifesinin güvenilebilir ellere teslimini, memleket evladının, o vazifeyi kendine hem bir meslek, hem bir ideal sayacak üstün ve saygıdeğer öğretmenler tarafından yetiştirilmesini sağlamak için öğretmenlik, diğer serbest ve yüksek meslekler gibi, derece ilerlemeye ve her halde refah sağlamaya uygun bir meslek haline getirilmelidir. Dünyanın her tarafında öğretmenler insan toplumunun en fedakar ve saygıdeğer unsurlarıdır. 1923
Milletleri kurtaranlar yalnız ve ancak öğretmenlerdir. Öğretmenden, eğiticiden yoksun bir millet henüz millet adını almak kabiliyetini kazanmamıştır. Ona basit bir kitle denir, millet denemez. Bir kitle millet olabilmek için mutlaka eğiticilere, öğretmenlere muhtaçtır. 1925
Yeni nesil, en büyük Cumhuriyetçilik dersini bugünkü öğretmenler topluluğundan ve onların yetiştirecekleri öğretmenlerden alacaktır. 1924
Türkiye’nin birkaç yıla sığdırdığı askeri, siyasi, idari inkılâplar sizin, sayın öğretmenler, sizin sosyal ve fikri inkılâptaki başarılarınızla pekiştirilecektir. Hiçbir zaman hatırlarınızdan çıkmasın ki, Cumhuriyet sizden “fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür” nesiller ister. 1924
(Öğretmenler) Ordularımızın kazandığı zafer, sizin ve sizin ordularınızın zaferi için yalnız zemin hazırladı...gerçek zaferi siz kazanacak ve devam ettireceksiniz ve mutlaka başarılı olacaksınız. Ben ve sarsılmaz imanla bütün arkadaşlarım, sizi takip edeceğiz ve sizin karşılaşacağınız engelleri kıracağız. 1922

Öğretmenler; yeni nesli Cumhuriyetin fedakâr öğretmen ve eğitimcileri, sizler yetiştireceksiniz, yeni nesil sizin eseriniz olacaktır. Eserin kıymeti, sizin beceriniz ve fedakarlığınızın derecesiyle orantılı olacaktır.Cumhuriyet; fikren, ilmen, fennen, bedenen kuvvetli ve yüksek karakterli koruyucular ister. Yeni nesli, bu özellik ve kabiliyette yetiştirmek sizin elinizdedir...Sizin başarınız, Cumhuriyetin başarısı olacaktır. 1924
Hedefe yalnız çocukları yetiştirmekle ulaşamayız! Çocuklar geleceğindir. Çocuklar geleceği yapacak adamlardır. Fakat geleceği yapacak olan bu çocukları yetiştirecek analar, babalar, kardeşler hepsi şimdiden az çok aydınlatılmalıdır ki, yetiştirecekleri çocukları bu millet ve memlekete hizmet edbilecek, yararlı ve faydalı olabilecek şekilde yetiştirsinler! Hiç olmazsa yetiştirmek lüzumuna inansınlar! Okullardan başka gazeteler, küçük dergiler köylere kadar yayınlanıp dağıtılmalıdır. Bizim köylümüz ne gazete ne dergi v.s. okumaz. Bilenler bilmeyenleri toplayıp, okutmayı, onlara okumayı anlatmayı bir vazife bilmelidir. 1923
Hayatın her çalışma safhasında olduğu gibi özellikle öğretim hayatında sıkı disiplin başarının esasıdır. Müdürler ve öğretim kadroları disiplini sağlamaya, öğrenci ise disipline uymaya mecburdur

ATATÜRK’ÜN DİL VE KÜLTÜR ANLAYIŞI

Prof. Dr. Saim SAKAOĞLU

Cumhuriyetimizin kuruluşunun 80. yılını kutlayacağımız bu yıl, ayrıca o Cumhuriyeti bize armağan eden Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün aramızdan ebediyen ayrılışının da 65. yılıdır. Kemal Atatürk, kurduğu Cumhuriyetin 15. yılını gördükten 13 gün sonra aramızdan ayrılmıştı. Cumhuriyetin ilânında doğan Cumhurlar 80. yaşını kutlarken Atatürk’ün ölüm günü doğanlar; Ogünler, Mustafalar, Kemaller, Mustafa Kemaller de 65 yaşına girmiş bulunmaktadır. Üç kuşağı geride bırakan Cumhuriyetimiz daha nice 80 yıllara bütün güzellikleriyle akıp gidecektir; buna olan inancımız tamdır.

10Kasımlar Atatürk’ün ağlanılarak anıldığı matem günleri olmaktan çıkmış, Onun yüce eserlerinin yeni kuşaklara tanıtıldığı bilgi günleri olmuştur. Cephelerin başarılı komutanı, barış günlerinin devlet, siyaset ve kültür adamı Atatürk, savaş alanlarının zaferlerini iktisadî zaferlerle taçlandırmış, tarih ve kültür çiçekleriyle de çelenkler örmüştü. 1928 yılından sonra hızla gelişen tarih, dil ve kültür atılımları, onun daha genç bir subayken hayallerini süsleyen güzelliklerin gerçekleşmesini sağlamıştır.

Bir kültür adamı olan; okuduğu kadar da yazabilen Mustafa Kemal, bu alandaki görüş ve düşüncelerini olanca güzelliğiyle bizlere sunmayı başarmıştır. Okuduğu kitaplardan, ezberlediği şiirlerden yola çıkarak kendine has konuşmalar yapmış, Türk hitabet alanının güzel örneklerini ortaya koymuştur.

O, 1936 yılında, “Türkiye Cumhuriyetinin temeli kültürdür.” derken, belki de hiçbir devlet adamının söyleyemediği bir gerçeği dile getiriyordu. Yıllardan beri süregelen her alandaki çalışmaların yanında bu vecizenin aydınlattığı yolda ilerleyerek 1936’lara gelen genç Cumhuriyet elbette sağlam temeller üzerine kurulacaktı.

Önce Atatürk’ün dil anlayışına kısa bir göz atalım; bakalım o bu konuda neler istiyor, bizlerden neler bekliyor ve nelerin gerçekleştirildiğini görebilmiştir. O, dilimizden düşürmediğimiz, bugün dille ilgili kitaplarımızı süsleyen bir vecizenin de sahibidir.