Basın

Bu dönemde Namık Kemal “Vatan Yahut Silistre” isimli bir piyes yazmış ve bu piyesin gösterildiği 1 Nisan 1873 tarihinde halk, oyunu coşkuyla karşılamıştır. Halkın bu heyecanından ürken hükümet İbret gazetesinde ki bir dizgi yanlışlığını bahane ederek bir daha çıkmamak üzere 5 Nisan 1873 tarihinde gazeteyi kapatmıştır.[1]

Namık Kemal’in eliyle sistemli bir şekilde hürriyet fikirlerini yaymaya çalışan bu gazete Tanzimat’ın en mükemmel fikir gazetesi olmuş ve sonraki nesiller dahi bundan faydalanmıştır.[2]

Tanzimat döneminde Türk basın tarihinde özel bir yeri olan bu gazetelerden başka, bazı ufak gazetelerde çıkarıldı. Bu gazetelerin bazıları ancak birkaç sayı çıkarabildi, bazıları kapanıp kapanıp yeniden çıktı, bazıları da sık sık ad değiştirdi. Bu tür gazetelerin bir kısmı şunlardır:

İlk resimli gazete çıkaran Ayine-i Vatan(1866), Muhip (1867), Utarit (1867), ilk kadın gazetesi eki olan Terakki (1868), ilk çocuk gazetesi yayını yapan Mümeyyiz (1869), Hakayikü’l-Vakayi (1870), özel eğlence sayıları olan Asır (1870), bilimsel bir gazete olarak çıkan Hadika (1869), Türk mizahının kurucusu sayılan Teodor Kesab tarafından çıkarılan İstikbal (1875).[3]


TANZİMAT DÖNEMİNDE YURT DIŞINDA BASIN (GENÇ OSMANLILAR)

1839 yılında Mustafa Reşit Paşa tarafından ilan edilen Tanzimat Fermanı ile batılılaşma, batıya yönelme anlamında önemli bir adım atılmış. Devleti modernleştirme yönünde önemli adımlar atılmak istenmiş ancak bu gayretler basına çok fazla yansımamıştır.
II. Mahmut döneminde başlatılan basın hareketi, Abdülmecit ve Abdülaziz dönemlerinde gelişme göstermiş, git gide daha fazla gazete basılarak, bu gazeteler dönemin siyasi ve sosyal olayları ile ilgilenerek eleştirilere başlamışlardır.

Böyle bir ortamda 1865 yılında Genç Osmanlılar Cemiyeti kurulmuş ve bu cemiyet içerisinde olanlar genellikle basının önde gelen isimleri olmuştur.

Gazeteciliği kendilerine meslek olarak seçmiş olan bu kimseler yazılarında devlet yönetiminin yanlışları üzerinde durmuşlar, hürriyet, meşveret gibi fikirleri ile gazeteleri aracılığı ile halkı uyandırmayı kendilerine görev bilmişlerdir.

1864 Matbuat Kanunu’ndan sonra Sadrazam Ali Paşa tarafından 27 Mart 1867 yılında basınla ilgili olarak Ali Kararname yayınlanmış, fikir hayatı, basın özgürlüğü olabildiğince kısıtlanmaya çalışılmıştır. Bu şartlar altında baskı ortamının artması üzerine Genç Osmanlılar içerisinden Agah Efendi, Namık Kemal, Ziya Bey, Ali Suavi gibi isimler yurt dışına kaçmışlar ve eleştirilerine yine buradan basın aracılığı ile devam etmişlerdir. Bunlar adına ilk olarak Ali Suavi 1867’de Londra’da Muhbir gazetesini çıkarmıştır.[4]

Muhbir: 31 Ağustos 1867’de Londra’da yayınlanmıştır. Türkiye dışında yayınlanan ilk Türk gazetesi Muhbir’dir. Niçin İngiltere’de çıkarılmıştır: o dönemde Fransa’da basın ağır cezalar öngören bir kanuna tabi olduğundan dolayıdır.[5] 3 Kasım 1868’e kadar 50 sayı kadar çıkan bu gazete meşveret fikrinin yanısıra millet adına yapılan borçlanmalara, eğitim ve öğretim sistemindeki gereksinmelere bol bol yer veriyordu. Ali Suavi, yapısındaki eylemci dinamizmi yazılarına aktarmaktan çekinmiyordu. Eğer önerdiği meclis fikri hükümetçe kabul edilmezse, halkın bunu zorla alacağını belirtiyordu.

Ali Suavi’nin başına buyruk bu davranışı grubun diğer üyelerinde tepki yarattı ve Muhbir’in Genç Osmanlıların sözcüsü olamayacağına karar verildi.[6]

Ulum: Muhbir gazetesini kapattıktan sonra 1869 yılında Londra’dan ayrılan Ali Suavi Paris’e gitmiş ve burada adlı bir gazete çıkarmıştır. Bu gazetede yazdığı tarih ve kültür konularındaki yazılarıyla Türkçülük akımına öncülük etmiştir. Türk dilinin Arapça ve Farsça köklerinden arıtılmasını istemiş, “Lisan-i Osmani” yerine “Lisan-i Türki” teriminin kullanılmasını istemiştir.

Fransız-Alman savaşı nedeniyle Paris kuşatılınca Ali Suavi gazetesini Lyon2da yayınlamaya başlamış, I. Meşrutiyetin ilanından sonrada yurda dönmüştür. [7]

Hürriyet: 29 Haziran 1868’de Londra’da önce Reşat Bey’in sonra Namık Kemal’in yönetiminde Hürriyet gazetesi yayınlandı. Bunun 64. sayısından sonrasını Ziya Bey yönetmiştir. Muhbir’e göre daha dengeli ve ilkeli bir yayın yapmıştır. Montesguieu’nün kuvvetler ayrılığı ilkesini savunuyor, kişisel yönetimlere kararlara karşı çıkıyordu. Meşrutiyetin kurulmasını, meşveret sisteminin ve basın özgürlüğünün gelmesiyle yönetim üzerinde bir kontrolün gerçekleşmesini savunuyordu. Batıdan alınacak kurumlarla İmparatorluğun çöküşünün engellenebileceği görüşündeydiler. Millet veya dinleri ne olursa olsun insanlar “tek vatan” olan Osmanlı topraklarının tümünü temsil etmekteydiler.[8]