Devrim tarihi ve Toplu Bilim Atatürk

Bu umutsuz durumu bildiren telgrafa, Mustafa Kemal'in verdiği karşılık,
--örgüt-- konusunda Üçüncü Ordu Müfettişliği görevini nasıl kullandığına
oldukça iyi bir örnektir:
--Bütün milletin beka ve istiklalini kurtarmak için birleştiği şu tarihi
günlerde bir ecnebi devletin himayesine sığınarak zelil ve esir yaşamayı
tercih eden her türlü içtihadatın, memleketi tefrikaya düşürecek her nevi
cemiyatın dağıtılması pek vatani ve zaruri bir vazife olmakla Kürt Kulübü
hakkındaki tarzı hareket acizlerince de pek muvafık görülmüştür. Şu kadar ki,
İtilaf Devletlerinin hakşikenane muamelatı İzmir'in Yunanlılara işgal
ettirilmesi tesiriyle memleketin en ücra köşesinde bile husule gelen intibahı
azim her türlü ihtirasatı siyasiye ve makasıdı menfaatcuyaneden münezzeh
olmak üzere --Müdafaa-i Hukuku Milliye ve Redd-i İlhak-- Cemiyetlerini tevlid
etmiş ve bu cemiyetlere hangi zümrei siyasiyeye mensup olursa olsun, her Türk,
her Müslüman iştirak etmiş ve vicdanı millinin tezahüratı fiiliyesi bütün
cihana bu suretle ilan edilmekte bulunmuştur. Binaenaleyh Diyarbekir ve
mülhakatında teşekkül ve teessüsüne delalet buyurulmasını ehemmiyetle tavsiye
eylerim. Ve bilhassa Kürt Kulübü'nün azasıyla bugünkü telgrafnamei acizi
dairesinde müzakere ederek uzlaşmak muvafıktır, Efendim.--
(Atatürk, tarihsiz:904-905).

Devrimci Bildirilerde Kullandığı Taktikler
Yine Üçüncü Ordu Müfettişi ve Fahri Yaver-i Hazreti Şehriyari olarak
imzalanmış olan bu telgrafın, örgütlenme konusunda, Mustafa Kemal'in tüm
taktiğini yansıttığına dikkati çekmek isterim. Telgrafa bakıldığında görülen
ögeler kısaca şunlardır:
1) Mustafa Kemal; içinde yaşadığı günleri --tarihi günler-- olarak
nitelemektedir. Bilindiği gibi, bütün büyük liderler, izleyicilerini
etkilemek için olduğu kadar, gerçeği de yansıtan biçimde, yaptıkları bütün
işlere tarihi tanık tutmuşlar ve izleyicilerine tarih bilinci aşılayarak
onları hem atalarının, hem de torunlarının önünde sorumlu tutmak ve böylece
bir devrim ruhu aşılamak konusunda hemen hemen ortak bir davranış içinde
olmuşlardır (Hoffer, 1958: 60-64) . Mustafa Kemal Paşa da içinde yaşadığı
günleri --tarihi-- diye niteleyerek aynı yaklaşımı (bütün öteki bildirilerinde
olduğu kadar) bu telgrafında da kullanmaktadır.
2) Ulusun geleceğinin ve bağımsızlığının tehlikede olduğunu belirtmektedir.
Bu, hiç tartışmasız bir gerçektir. Bütün iç ve dış olaylara uygun, tarihsel,
siyasal ve toplumbilimsel olguları yansıtan bir yargıdır. Fakat, hemen bu
noktada belirtmeliyim ki; bütün kitle eylemlerinin yaratılmasında rol almış
olan liderler, ilk başta, mensup oldukları ulusun ya da toplumun geleceğinin
ve bağımsızlığının tehlikede olduğunu vurgulamışlardır. Böylece, yalnız
birleşme ve bütünleşme gerekliliğini değil, aynı zamanda, tehlikede olan
varlığın kendi varlıkları olduğunu da belirtmişlerdir. Mustafa Kemal Paşa bu
noktaya da dikkati çekmektedir.

3) Her türlü ayrılıkçı düşünceye ve bölünmeye yol açacak örgütlenmeye karşı
çıkmaktadır. Taktik olarak tek merkezden yönetilemeyecek bütün örgütleri
zararlı ilan etmektedir.
4) Birleşmeyi ve bütünleşmeyi Türklük ve Müslümanlık çevresinde
gerçekleştirmek istemektedir. Böylece, ulusal ve dinsel ölçütleri, siyasal
bölünmelerin önüne geçirerek, tek merkezden yönetilen bir örgütlenmenin
ideolojik temellerini koymaya çalışmaktadır.
5) Birleşmeyi, soyut bir amaca değil, somut bir düşmana karşı önermekte ve
hedef göstermektedir: İtilaf Devletleri, İzmir'i Yunanlılara işgal
ettirmişlerdir. Savaş, birlik içinde bu somut düşmana karşı yapılmalıdır.

6) Sonunda içinde birleşilecek olan örgütün adını da koymakta ve bunun
ulusun kendiliğinden gösterdiği tepkilerle biçimlenmekte olduğunu
vurgulamaktadır.
Burada son olarak belirtmek istediğim nokta; bu telgrafta kısaca değindiğim
ögelerin, Atatürk'ün tüm bildiri ve yaklaşımlarında egemen olan tepe
noktalarını sergilemekte oluşudur. Daha ayrıntılı incelemeler bize, Mustafa
Kemal Atatürk'ün sürekli olarak bu taktik ögeleri hiçbir zaman ihmal
etmediğini göstermektedir.
Mustafa Kemal, --Örgütlenme--yi Askeri Eylemle Birlikte Yürütüyordu
Anadolu'ya geçer geçmez, büyük bir titizlikle --toplumsal örgütlenme--
olayına eğilen Mustafa Kemal Paşa, acaba yalnız bir --romantik halk aşığı--
rolünde miydi? Bu sorunun yanıtı kesin bir --hayır--dır. Mustafa Kemal Paşa, her
şeyden önce, bir askerdi. Özellikle düşmanın askeri bir güçle vatana
saldırdığı bu dönemde, olayın yalnız bir --halk örgütlenmesi-- sorunu
olmadığını çok iyi biliyordu. Bu nedenle, bir yandan, ülkenin çeşitli yer ve
kesimlerinde --örgütlü bir tepki--yi oluşturmaya çalışırken, öte yandan da
eylemin askeri yönünü hiç ihmal etmiyordu. Anadolu'ya geçtikten sonra yaptığı
temaslara baktığımızda bu gerçek bütün açıklığıyla ortaya çıkar.

Zaten kendisi de bu gereği, --ilk olmak üzere bütün ordu ile temasa gelmek
lazımdı.-- diye, genel bir stratejik ilke olarak belirtmiştir
(Atatürk, tarihsiz: 16) .
Samsun'a ayak bastıktan iki gün sonra, Erzurum'daki Onbeşinci Kolordu'nun
Komutanı olan Kazım Karabekir Paşa ile haberleşmeye başlar. Doğrudan doğruya
emrinde olan İkinci Kolordu, Sivas'taki Üçüncü Kolordu'dur. Onun komutanı
olan Miralay Refet'i de birlikte getirmiştir zaten. Yine aynı günlerde
Ankara'da bulunan Yirminci Kolordu Komutanı Ali Fuat Paşa ile bilgi alışverişi
başlamıştır. Bütün bunlar, belgelerden anladığımıza göre, hep Mayıs ayı içinde
gerçekleştirilmiş olan adımlardır. Oysa, --sivil örgütlenme--ye ilişkin
haberleşme 1 Haziran tarihinde çekilen telgraflarla başlar. (Pek doğal olarak
gerek askeri, gerekse sivil temaslar Mustafa Kemal Anadolu'ya geçmeden çok
daha önce başlamıştır. Burada, yalnız, Samsun'a çıkıştan hemen sonra girişilen
etkinliklerdeki zamanlamaya ve bunun anlamına işaret etmek istiyorum.)

Örgütlenme Stratejisi:
Cafer Tayyar'a Yazılan Telgraf
Mustafa Kemal bir yandan Anadolu'yu örgütlemeye çahşırken, öte yandan
Trakya'yı da bu örgütlemenin içine sokmak için çaba harcıyordu.
İstanbul'dayken, Dünya Savaşı yenilgisi sonunda hemen oluşmuş bulunan
Trakya-Paşaeli Müdafaa Heyet-i Osmaniyesi'nin yöneticileriyle temasları
olmuştu (Mustafa Kemal, bu derneğe, yalnızca --Trakya-Paşaeli Cemiyeti-- diyor
(Atatürk, tarihsiz:20).). Samsun'a çıktıktan kısa bir süre sonra, zamanın
Genelkurmay Başkanı Cevat Paşa'ya aralarında kararlaştırdıkları özel bir
şifre ile Edirne'deki Kolordu Komutanının kim olduğunu ve Cafer Tayyar'ın
nerede olduğunu sordu. Gelen yanıtta, Cafer Tayyar'ın Birinci Kolordu Komutanı
olarak Edirne'de bulunduğu bildiriliyordu. Bunun üzerine Mustafa Kemal,
sonradan arasının iyice açılacağı Cafer Tayyar'a aşağıdaki telgrafı yolladı.
Bu telgraf, henüz alınmamış kararları alınmış olarak göstermesi ve Mustafa
Kemal Paşa'nın genel eylem stratejisini açıkça ortaya koyması bakımından çok
ilginçtir. Bir başka deyişle, telgrafın kendisi bir --taktik--, içeriği ise
genel --strateji--dir. Bu açıdan, üzerinde dikkatle durulması gereken telgraf
şöyleydi:

--İstiklali millimizi boğan ve inkısamı vatan tehlikelerini ihzar eden
Düveli İtilafiyenin icraatı ve hükümeti merkeziyenin esir ve aciz vaziyeti
malumunuzdur. Millet mukadderatını bu mahiyette bir hükümete teslim etmek
maazallah inkıraza münkat olmak demektir. Tekmil Anadolu ahalisi istiklali
milliyi tahlis için baştan aşağı yekvücut bir hale getirilmiş ve bilaistisna
tekmil kumanda heyetleri ve arkadaşlarımız yüksek bir fedakari ile müştereken
ittihazı karar eylemiştir.
Vali ve mutasarrıfların hemen kaffesi de bu halka etrafına alınmıştır. Bu
ali hedef için Müdafaa-i Hukuku Milliye ve Redd-i İlhak Cemiyeti'nin unvanı
şamili kabul edilmiştir. Anadolu'daki teşkilat, kaza ve nahiyelere kadar
tevessü ediyor. İngiliz himayesinde bir müstakil Kürdistan teşkili hakkındaki
İngiliz propagandası ve bunun taraftaranı da bertaraf edildi. Kürtler de
Türklerle birleşti.

Trakya Cemiyeti ve Edirne Vilayeti Müdafaai Hukuku Milliye Cemiyeti ile de
elele vermek ve umum Anadolu ve Trakya Müdafaa-i Hukuku Milliye ve Redd-i
İlhak Cemiyetlerini tevhid etmek ve Anadolu ve Rumeli umum vilayatının
murahhaslarından mürekkep kuvvetli bir heyeti merkeziye teşkil etmek takarrür
etti. Bu heyetin İstanbul'un murakabesinden ve ecnebi devletlerin nüfuz ve
tesirinden tamamiyle azade kalacak ve sadayı milliyi gür bir sesle cihana
duyuracak veçhile Anadolu'nun merkezinde ve en münasip olarak Sivas'ta
in'ikadı münasip görülmüştür. Lüzumuna göre İstanbul'da haizi selahiyet
olmamak üzere bir heyeti mümessile bulundurulabilir. Ben İstanbul'dayken
Trakya Cemiyeti azasıyla teatii efkar etmiştim. Şimdi zamanı geldi, icap
edenlerle mahremane görüşerek derhal teşkilatta bulunulmasını ve buraya
kıymettar bir iki zatın murahhas olarak ve fakat ketmi hüviyetle Samsun veya
şimendifer tarikiyle yola çıkarılmasını ve onlar gelinceye kadar da Edirne
vilayetinin vekil ve müdafaai olmak üzere Anadolu'da beni tevkil ettiklerine
dair imzaları tahtında bir vesikanın imzayi alinizle ve şifreli telgrafla
bildirilmesini rica ederim.
Bu gayei istiklal tahsil olununcaya kadar tamamiyle milletle birlikte
fedakarane çalışacağımı mukaddesatım namına yemin ve bunu gördüğüm arzuyu
milli üzerine her tarafa tamim ettim. Artık benim için Anadolu'dan hiçbir
yere gitmemek kat'idir. Bu karar umum arkadaşlarımızın karar ve kanaatina
tamamiyle müstenittir. Gözlerinizden öperim. Telgrafın vüsulünün de sürati
iş'arına muntazırım.-- (Atatürk, tarihsiz:910-911).
Bu telgrafı da --Üçüncü Ordu Müfettişi, Fahri Yaver-i Hazreti Şehriyari,
Mirliva Mustafa Kemal-- olarak imzalamıştır.

Düş ve Gerçek
Cafer Tayyar'a yollanan bu telgraftaki ana başlıkları özetleyip, bunların
Mustafa Kemal eylemi içinde zamanlamasına baktığımızda oldukça ilginç
sonuçlarla karşılaşırız. Şimdi satırbaşları halinde telgrafın içeriğini
ayıralım ve bunları tek tek gerçek durumla karşılaştıralım:
1) --Bütün Anadolu halkı ulusal bağımsızlığı elde etmek için birleşmiştir.--
Bu yargı, tümüyle bir özlemdir. Henüz halk ve eşraf, durumun ne olduğunun tam
bilincinde değildir. İşgalci güçlerle bile işbirliği yapanlar vardır.
2) --İstisnasız bütün komutanlar durumu İstanbul hükümetine bırakmamak ve
bağımsızlığı elde etmek amacıyla çalışmak için ortak karar almışlardır.-- Hele
bu noktanın gerçekle uzak yakın hiçbir ilişkisi yoktur. Hatta gerçek tam
tersinedir. Bilindiği gibi, Cafer Tayyar'a çekilen telgrafın tarihi
18 Haziran'dır. Şimdi 21 Haziran'da, yani telgrafın yollanmasından üç gün
sonra, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele ve Rauf Orbay ile yaptığı toplantıyı
kendi ağzından dinleyelim (Bu toplantı sonunda ünlü --Amasya Tamimi--
yayımlanmıştır. Shaw, bunu resmi görevlerden ayrılma hazırlıklarının ilk adımı
sayıyor (Shaw, and Shaw, 1977:343).). Bu toplantıda Erzurum ve Sivas
Kongrelerinin toplanmasına ilişkin karar alınmış ve her yere bildirilmiştir.
Böylece, Cafer Tayyar'a çekilen telgrafın bir başka --ortak karar--a bağlı
ögesi, Sivas'ta ulusu temsil eden bir kongre toplama önerisi, düşünceden
uygulamaya aktarılmıştır: --Efendiler, o müsvedde işte aynen şu kağıtlardadır,
(göstererek) dört maddeyi ihtiva ediyor, muhteviyatını beyan ettim.
Nihayetinde benim imzam vardır. Bir de vazife itibariyle erkanıharbiye reisim
bulunan Miralay Kazım Bey'in (elyevm İzmir Valisi Kazım Paşa) ,
erkanıharbiyeden tebliğe memur, Husrev Bey'in (elyevm sefir) , makamatı
askeriyeye şifre eden yaverim Muzaffer Bey'in ve makamatı mülkiyeye şifre
eden bir memur efendinin imzaları vardır.-- (Atatürk, tarihsiz:32).

Görüldüğü gibi, sözü geçen imzalar, Mustafa Kemal Paşa'ya askeri ve siyasal
destek veren komutan arkadaşlarının değil, emrinde çalışanların imzalarıdır.
Bu bakımdan ne bir --ortak karar--dan, ne de herhangi bir destekten söz etmenin
olanağı vardır. Şimdi ünlü --ortak karar-- olayını yine Mustafa Kemal Paşa'nın
ağzından dinlemeyi sürdürelim:
--Ben, müsveddenin yeni gelen arkadaşlar tarafından da imzalanmasını arzu
ettim. O esnada Rauf ve Refet Beyler benim odamda, Fuat Paşa diğer bir odada
bulunuyorlardı.
Rauf Bey, misafir olduğundan bu müsveddeye vaz'ı imza için kendinde bir
alaka ve selahiyet görmediğini nezaketen ifade etti. Bunun bir hatırai
tarihiye olduğunu dermeyan ederek imza etmesini söyledim. Bunun üzerine imza
etti.
Refet Bey, imzadan istinkaf etti ve böyle bir kongre akdindeki maksat ve
faydavı anlayamadığını söyledi.